Anayasa Hukuku Genel Kısım

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 9
Kısaltmalar 37
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK
ANAYASA VE ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 39
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 39
B. Anayasacılık Düşüncesi ve Hareketleri 42
1. Anlamı ve Tarihçesi 42
2. Liberal Anayasacılığın Düsturları (Mottoları) 44
3. Liberal Anayasacılığın Amaç ve İlkeleri 45
4. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 48
C. Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 50
D. Anayasanın Anlam Erozyonuna Uğraması 51
E. Anayasacılığın İçini Boşaltma Eğilimleri: Liberal Anayasacılık Versus İlliberal Anayasacılık (!) ve Anayasacılık Öykünmeleri 54
1. Liberal Anayasacılığa Yönelik Tehditler ve “Anti–Anayasacılık” (!) Tezleri 54
2. Anayasacılık Çeşitlemelerinin (!) Anayasacılığı Sulandırma Sorunu 58
E. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 60
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 62
A. Hukuksal İşlevleri 64
1. Anayasa, Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 64
2. Anayasa, Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 64
3. Anayasa, Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 66
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Aracıdır 66
B. Siyasal İşlevleri 66
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 66
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 67
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 69
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 71
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 72
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 73
A. Genel Çerçeve 73
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 76
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 76
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 77
a. Hukuksal Güçleri Yönünden Başlangıç Türleri 78
b. Pozitif Değere Sahip Başlangıçlar Sorunu 79
aa. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması 79
bb. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 80
c. Anayasal Başlangıçlara İlişkin Genel Değerlendirme 81
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 82
A. Tanım 82
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 83
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 84
1. Genel Olarak 84
2. Anayasa Hukukunun Kısımları 86
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi ve Bunun Alanın İsimlendirilmesi ve İçeriği Üzerinde Etkisi 89
a. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesi 89
b. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesinin Dersin İçeriği, Yöntemi ve İsimlendirilmesi Üzerindeki Etkisi 90
c. Günümüzde Anayasa Hukukunun Alanı 91
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 93
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 95
1. Konu Bakımından Ayrılamama 95
2. Yöntemsel Farklılık 96
3. Karşılıklı Etkileşim 97
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 98
A. Anayasa Hukuku, Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 98
B. Anayasa Hukuku, Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 99
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 100
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: “Hukukun Anayasallaşması” 101
E. Anayasa Hukuku, Değerlere Dayalı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 103
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 105
A. Bilgi Kaynağı 105
B. Organik Kaynak 106
C. Sosyolojik Kaynak 106
D. Şekli Kaynak 107
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 109
A. Genel Olarak Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 109
B. Anayasa Hukukunda Yöntemler 110
1. Dogmatik Yöntem 110
2. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 112
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANLAMLARI YÖNÜNDEN ANAYASALAR: ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 116
A. Geniş (Maddi) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 118
B. Dar (Şekli) Anlamda Anayasa (au sens strict) 120
C. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 121
D. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 123
E. Ayrımın Pozitif Değeri ve Gerekli Olup Olmadığı 123
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 126
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 126
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 127
1. Tanım 127
2. Yazılı Anayasa İle Gelenek Ağırlıklı Anayasanın Karşılaştırılması 129
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 129
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition) 130
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation) 130
c. Hukuksallık Unsuru 130
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar ile Anayasa Gelenekleri İlişkisi 131
a. Anayasa Geleneği Kavramı 131
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 133
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 133
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 133
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 133
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 134
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 135
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 136
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 137
1. Tanım ve Önemi 137
2. Özellikleri ve Sonuçları 138
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 140
a. Olumlu Yanları 140
b. Olumsuz Yanları 141
c. Değerlendirme 141
d. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 142
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 142
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 144
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa 144
1. Tanım 144
2. Değerlendirme ve Uygulamada Durum 146
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar 147
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 149
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 149
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 150
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 154
İkinci Bölüm
ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 157
II. ASLÎ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 160
A. Niteliği 160
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 161
2. Aslî Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 163
a. Genel Olarak 163
b. Aslî Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı: Doğal Hukukçu Bakış 164
3. Değerlendirme 166
B. Aslî Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 167
1. İç Dinamikler 167
2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 168
C. Yeni Anayasanın Ortaya Çıktığı Durumlar 170
1. Yeni Bir Devletin Kurulması 171
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması ya da Egemenliğin Kaybedilmesi 172
3. Mevcut Anayasal Düzenin Devamında 175
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 178
A. Otoriter Yöntemler (Antidemokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 180
1. Ferman Yöntemi (Charte Octroyée) 181
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 182
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 182
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 185
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 185
a. Genel Olarak 185
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 188
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 191
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 192
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 194
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hali 195
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 195
2. Kurucu Referandumdan Farklılık 197
IV. ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ: “KURULU İKTİDAR” (Pouvoir constitué, pouvoir institué) 198
A. Tanım ve Kurucu İktidardan Farklılıkları 198
B. Kurulu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 201
C. Kurulu İktidarın Sahibi 202
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Usulleri 204
E. Anayasaların Değiştirilmesinde İzlenen Süreçler 206
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative) 207
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 207
a. Birden Fazla Görüşme Esasına Bağlama 208
b. Nitelikli Çoğunluklara Tâbi Tutma 208
3. Onay (Ratification) 209
E. Anayasa Değiştirme Yetkisinin Sınırlamaları ve Bunların Pozitif Değeri 210
1. Genel Olarak Sınırlamalar 210
a. Konu Sınırlamaları (maddî sınırlamalar/ (limites matérielles) 211
b. Zamansal Sınırlamalar (limites temporelles) 213
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 213
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 216
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 216
b. Değişiklik Yasağını Düzenleyen Maddenin Kendisinin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 218
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Sınırlı Olup Olmadığı 221
3. Kurulu İktidara Getirilen Değiştirme Yasaklarının Hukuksal Değeri 223
a. Genel Olarak 223
b. Anayasa–Üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi 226
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı 226
bb. Pozitif Hukuk Kimliği Kazandırılmış Doğal Hukuk Normları (!) 229
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstü Normlar 230
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 237
F. Yasaklamalara İlişkin Genel Değerlendirme 237
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ İKTİDAR OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI 241
A. Kavramın Kökeni Üzerine 241
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 243
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 243
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete 246
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 248
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 249
A. Devlete İlişkin Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 250
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 250
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 250
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 251
B. Devlete İlişkin “Varsayımsal” Yaklaşımlar 251
1. Devletin İlahi İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 251
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 252
3. Devlet İradi Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 252
a. Thomas Hobbes 253
b. John Locke 253
c. Jean–Jacques Rousseau 254
4. Devlet, Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 254
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 255
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 255
1. Kara Ülkesi 257
2. Hava Ülkesi 259
3. Deniz Ülkesi 259
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşerî Unsur) 260
1. Topluluk Kavramı 260
a. Milletin Devleti Ortaya Çıkartması 261
b. Devletin Milleti Ortaya Çıkartması 262
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 262
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 262
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 263
3. Değerlendirme 264
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 270
1. Egemenlik Kavramı 271
2. Egemenliğin Belirgin Yanları 273
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 273
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir légitime) 274
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 275
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 275
e. Aslî Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 276
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 276
g. Bölünmez, Devredilemez ve Paylaşılamaz Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable) 277
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan 277
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu 279
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı 280
aa. Doğaüstü İlahi Hukuk Görüşü (théorie du droit divin surnatural) 280
bb. Providansiyel (Aşkın) İlahi Hukuk Görüşü (théorie du droit divin providentiel) 280
cc. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılmasının Sebep ve Sonucu 281
b. Beşerî Egemenlik Anlayışı 281
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire) 282
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale) 283
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları 285
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi 285
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet 285
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği 285
d. Genel Oy–Sınırlı Oy 286
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu 286
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Günümüzdeki Durumu 286
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm 286
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması 287
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması 288
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı 289
D. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları 290
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması 290
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları 291
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER 294
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler 295
1. İktidara Geliş Yöntemine Göre 295
a. Irsî Monarşiler (monarchie héréditaire) 296
b. Seçimli Monarşiler (monarchie elective) 296
2. İktidarın Sınır ve Çerçevesine Göre Monarşiler 297
a. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue): “Devlet Benim” 298
b. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle): “Devlet Olsam da Her Şeyi Yapamam” 299
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet 300
1. Tanım ve Çerçeve 300
a. Dar Anlamda Cumhuriyet 300
b. Geniş Anlamda Cumhuriyet 301
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki 301
II. TEŞKİLÂT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne) 303
A. Üniter Devletler (Tek Yapılı, Tekçi, Basit, État Simple, État Unitaire) 304
1. Tanım ve Çerçeve 304
2. Üniter Devletlerde İdarî Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması 306
a. Yetki Genişliği (déconcentration) 307
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation) 308
c. İdari Özerklik ve Üniter Yapı 309
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri 311
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi) 311
1. Tanım ve Çerçeve 311
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar 312
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri 315
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 317
5. Uygulamadan Örnekler 318
a. İtalyan Modeli 318
b. İspanya Modeli 319
c. Diğer Örnekler ya da Girişimler 320
6. Değerlendirme 321
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler) 322
1. Devlet Birlikleri 324
a. Kişisel Birlikler (Şahsi Birlik) 324
b. “Gerçek Birlikler” 325
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund) 326
aa. Kuruluş ve Statüsü 327
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi 328
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması 329
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet 331
a. Tanım 331
b. Felsefe 334
c. Özellikler 336
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı 337
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü 337
cc. Çift Meclisli Yasama 338
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler 338
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı 339
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü 340
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi 341
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması 341
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları 342
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 344
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları 345
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri 346
h. Avrupa Birliği’nin Niteliği Hakkında Çeşitli Tartışmalar 347
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu 347
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi 348
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ 350
A. Laik Devletler 351
1. Tanım 351
2. Laik Devletin Belirgin Özellikleri 353
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi 354
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi 355
3. Bazı Özel Durumların Tahlili 359
B. Teokratik Devletler 366
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler 366
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması 367
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER 369
A. Klasik Sınıflandırmalar 369
B. Modern Sınıflandırmalar 371
1. Totaliter Devletler 372
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri 374
aa. Resmi Bir İdeolojinin Varlığı 375
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı 376
cc. Muhalefetin Yokluğu 376
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı 376
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması: Piyasa Ekonomisine Kapalılık 376
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır 377
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı 377
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmî İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır 377
ii. Resmi Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur 377
b. Totaliter Devlet Modelleri 377
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler 377
bb. Faşist Totaliter Devletler 381
2. Otoriter Devletler 384
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler 385
4. Şematik Olarak Karşılaştırma 386
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR 387
A. Anlam ve Önemi 387
1. Güçler Ayrılığının Anlamı 387
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi 388
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri 389
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi 390
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi 391
a. Genel Olarak 391
b. Teorinin Esası 392
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği 393
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği 396
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI 398
A. Güçler Ayrılığında Anlam Kayması ve Hükümet Sistemleri Üzerinde Etkisi 398
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar 400
III. PARLAMENTER SİSTEMLER 403
A. Tanım 403
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri 404
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamentarizm 404
2. Monist (Tekçi) Parlamentarizm (Klasik Parlamenter Rejim) 406
3. Çoğunlukçu Parlamentarizm (parlementerisme majoritaire) 407
C. Parlamenter Sistemlerin Belirgin Özellikleri 409
1. Güçlerin Denkliği ve İş Birliği 409
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (Düalist Yürütme–bicéphalisme) 410
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu 411
a. Siyasal Sorumsuzluk 411
b. Cezaî Sorumsuzluk 412
c. Hukuksal (Medenî) Sorumluluk 414
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu 415
a. Siyasal Sorumluluk Kavramı 415
b. Siyasal Sorumluluğu Harekete Geçirme Araç ve Yolları 416
a. Soru (Parliamentary questioning) 417
b. Genel Görüşme (General debate) 418
c. Gensoru (Censure motion) 418
d. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry) 419
e. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation) 420
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi 422
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni 424
b. Fesih Yetkisinin Sahibi 425
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi 426
d. Fesih Türleri 427
aa. Yürütme Organının Feshi 428
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution) 428
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique) 429
dd. Karşılıklı Fesih 430
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall) 430
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi 431
1. Tanım 431
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri 434
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu) 435
b. Güvensizlik Önergesinin Sınırlandırılması 436
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması 436
d. Giyotin Usulü 437
e. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu) 438
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler 438
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı 439
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ 440
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi 441
B. Başkanlık Sisteminin Ayırt Edici Unsurları 442
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı) 443
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı 444
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık) 444
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık) 445
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık 446
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması 448
1. Başkanın Veto Yetkisi 450
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı 452
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı 453
4. Bütçe Yetkisi 453
D. Uygulamada Durum 455
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık 455
2. Yasama Organı 456
3. Yürütme Organı 457
a. Başkan 457
aa. Seçim Usulü 457
bb. Görev ve Yetkileri 458
b. Başkan Yardımcısı 459
c. Başkanlık Kabinesi 460
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler 460
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar 463
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da “Başkanlık Emirnameleri” (executive orders) 464
aaa. Genel Olarak “Başkanlık Kararnameleri” (Başkanlık Emirnameleri) 464
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı 466
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları 470
e. Başkanın Sorumluluğu 470
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ 472
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle) 474
1. Yarı Başkanlık Sistemi 474
a. Genel Çerçeve 474
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler 478
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri 481
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi 482
bb. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması 483
cc. Hükümetin Parlamento Önünde Siyasal Sorumluluğu 484
d. Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulaması 485
2. Başkancı Yapılar (Sistemler) 488
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu 488
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler 491
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski 492
d. Başkancı Sistemlerde Parlamenterleşme Eğilimleri ve “Parlamenterleştirilmiş Başkanlıklar” ya da Rasyonelleştirilmiş Başkancı Model Kurgusu 493
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi 497
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu 497
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvasiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi 498
3. Özellikleri ve İşleyişi 500
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması 500
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir 501
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir 501
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur 501
e. Meclisin Sürekliliği 501
f. Meclisin Üstünlüğü 501
4. Uygulamada Durum 502
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi 503
b. 1921 Teşkilat–ı Esasiyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi 505
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ 507
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi 507
B. Günümüzde Aldığı Anlam 510
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ 512
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler 513
B. Katılımcılık 513
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi 514
D. Muhalefetin Varlığı 516
E. Siyasal Çoğulculuk 517
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi 517
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk 518
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi 520
G. Azınlığa Saygı İlkesi 520
H. Güçler Ayrılığı 522
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık 522
J. Hukukun Üstünlüğü 523
K. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik 524
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI 524
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi 525
B. Temsili Demokrasi 528
1. Temsili Rejim Teorisi 528
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç 529
C. Yarı Doğrudan Demokrasi 531
1. Tanım ve Çerçevesi 531
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları 533
a. Halk Vetosu (Veto populaire) 534
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde 535
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde 536
cc. İtalya’da 536
b. Halkın Kanun Girişimi (initiative de populaire) 536
c. Referandum 539
aa. Tanım 539
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı 540
cc. Referandum Türleri 544
(1) Konularına Göre 544
(2) Uygulama Çevresine Göre 545
(3) Harekete Geçirilişinin Niteliğine Göre 546
(4) Harekete Geçiriliş Zamanına Göre 546
(5) Doğurduğu Sonuca Göre 546
(6) Harekete Geçirecek (Başlatacak) Makama Göre 547
dd. Referandum Sınırlamaları 548
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall) 549
aa. Bireysel Geri Çağırma (Bireysel Azil) 550
bb. Kolektif (Toplu) Geri Çağırma (aberrufungsrecht) 550
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER 551
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi) 552
1. Tanım ve Tarihçesi 552
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Nesnel Sınırlamalar 555
a. Yaş 555
b. Yabancılar Yönünden 557
c. Asker Kişiler Yönünden 559
d. Mahkûmlar Yönünden 560
e. Diğer Kısıtlamalar 560
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi 561
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy) 562
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy) 562
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği 563
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği 564
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect) 564
D. Oyun Gizliliği İlkesi 566
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting) 568
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote) 571
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel) 572
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi 574
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI VE HUKUK ALANINA GİRMELERİ 577
A. Siyasal Parti Tanımı 577
1. Amaç unsuru 578
2. Örgütlü (Teşkilâtlı) Topluluk Unsuru 578
3. Süreklilik Unsuru 579
B. Siyasal Partilerin Kısa Tarihçesi 579
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 580
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek İşlevi 581
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi 582
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi 583
D. Siyasal Sosyalleştirme (Political Socialisation) İşlevi 583
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi 584
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ 584
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI 586
A. Yapıları Yönünden 587
1. Kadro Partileri 587
2. Kitle Partileri 587
B. İşlevleri Yönünden 588
1. Bireysel Temsil Partileri 588
2. Sosyal Bütünleşme Partileri 588
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden 589
1. Türdeş Partiler 590
2. Türdeş Olmayan Partiler 590
D. Disiplinleri Yönünden 590
1. Disiplinli Partiler 590
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler) 591
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI 592
A. Tek Partili Sistemler 593
1. “Hâkim Tek Parti Sistemi” 594
2. “Hegemonyacı Tek Partili Sistem” 595
B. İki Partili Sistemler 595
C. Çok Partili Sistemler 597
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide) 597
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple) 597
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 598
A. Kuruluşları 598
B. Partilere Devlet Yardımı 599
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıklar 601
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar 601
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler 602
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları 602
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi 605
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim) 605
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim 606
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar 608
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı 610
D. Parti İçi Demokrasi 613
1. Tanım ve Önemi 613
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi 614
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ 616
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi 617
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri 617
a. Ulusal Seçim Çevresi 617
b. Geniş Seçim Çevresi (Geniş Bölge) 617
c. Dar Seçim Çevresi (Dar Bölge) 618
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi 618
a. Genel Olarak 618
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 620
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler 621
C. Seçim Sistemleri 622
1. Çoğunluk Sistemi 622
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi 623
aa. Salt Çoğunluk Sistemi 623
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispi Çoğunluk Sistemi) 623
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi 623
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal) 623
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi 625
2. Nispi Temsil Sistemi (Orantılı Temsil) 626
a. Tanım 626
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekili Dağılımı 626
aa. Ulusal Sabit Seçim Sayısı 626
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı 626
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri 627
aa. En Fazla Artık Oy Yöntemi (la méthode des plus forts restes) 627
bb. En Yüksek Ortalama Oy Yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne) 627
cc. D’Hondt Sistemi 628
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi) 630
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national) 631
3. Karma (Hibrit/Melez) Seçim Sistemleri 632
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları 632
b. Karma Sistem Örnekleri 634
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri 636
D. Seçim Sisteminin Siyasal Partiler ve Siyasal Rejim Üzerindeki Etkileri 637
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme 637
a. Genel Olarak 637
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü 638
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler 639
d. Tek Turlu, Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi) 640
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi) 641
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir 641
2. Nispî Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi 642
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması 643
4. Genel Değerlendirme 645
VIII. SEÇİM BARAJLARI 648
A. Kavram ve Amaç 648
B. Seçim Barajı Türleri 650
1. Seçim Çevresi Barajı 650
2. Ülke Barajı 650
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı 653
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI 655
A. Yasama Organının Oluşumu 655
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı 656
2. Çift Meclislilik 656
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum 656
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı 658
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar 659
a. İkinci Meclislerin Aleyhine Görüşler 659
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler 660
c. Değerlendirme ve Sonuç 662
B. Yasama Organının Çalışma Esasları 663
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement) 663
a. İçtüzük Kurallarının Önemi 663
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki 664
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar 667
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar 667
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme 667
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı 668
c. Oylama Yöntemleri 670
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri 671
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun 671
2. Yasama İşlevinin Ayırt Edici Özellikleri 673
a. Genellik İlkesi 674
b. Aslî Düzenleme Yetkisi Oluşu 677
c. Devredilemezlik İlkesi 679
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği 681
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları 681
a. Azil Yasağı 681
b. Millî Temsil İlkesi 682
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları 684
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les immunités parlementaires) 686
1. Kavram ve İçerik 686
2. Yasama Bağışıklığı Türleri 687
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire) 687
aa. Tanım ve Çerçevesi 687
bb. Sonuçları 688
cc. Sorumsuzluk ve Parlamento Disiplin Hukuku 690
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire) 691
aa. Tanım ve Çerçevesi 691
bb. Özellikleri 693
II. YÜRÜTME ORGANI 695
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri 696
1. Kanunların Uygulanması 696
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması 697
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması 697
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması 699
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi 699
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri 700
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları 700
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması 701
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation) 701
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması 702
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi 703
C. Yürütme Organının Yapısı 703
III. YARGI 704
A. Kavram 704
1. Yargının Maddî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 705
2. Yargının Şeklî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 706
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Yargı Kavramı 706
4. Değerlendirme 707
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler 709
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi) 709
2. Yargı Bağımsızlığı 711
a. Anlamı 711
b. Önemi 713
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık 715
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık 716
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı) 717
cc. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık 717
dd. Taraflara Karşı Bağımsızlık 718
ee. Yargının Bizatihi Kendisine Karşı Bağımsızlık 719
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları 719
aa. Hâkimlik Güvencesi 719
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı) 720
bbb. Re’sen Emekli Edilememe 721
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılamama 721
ddd. Rızası Dışında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi 721
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence) 722
bb. Yargıya Müdahale Suçu 722
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması 722
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi 723
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 726
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği 726
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi 726
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi 727
C. Yargısal Kurullar 728
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği 728
2. Yargısal Kurulların Oluşumu 729
a. Kooptasyon Modeli (Korporatif Model) 730
b. Karma Nitelikte Yapılanma Modeli 730
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu 732
1. Cezaî Sorumluluk 734
2. Medenî Sorumluluk 735
3. Disipliner Sorumluluk 735
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI 737
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri 737
1. Maddî Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma 738
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma 738
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması 739
4. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilişinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanması 740
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı 740
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddî Üstünlük (suprématie matérielle) 740
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle) 741
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ 742
A. Genel Olarak 742
1. Geniş Anlamda Anayasallık Denetimi 743
2. Dar Açıdan Anayasallık Denetimi 743
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne 743
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi 743
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü 744
C. Yapan Organa Göre Anayasallık Denetimi Türleri 746
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi 746
a. Tanım 746
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler 748
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı) 749
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI) 752
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı 752
B. Anayasa Yargısına Yöneltilmiş Eleştiriler ve Meşruiyet İnşası Arayışları 754
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği 755
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı 756
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu 757
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı 758
5. Anayasa Yargısının da Kaynağını Anayasadan Alan Bir Yargı Yeri Olduğu 760
C. Anayasa Yargısının Yükselişi 760
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 762
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı 763
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review) 764
a. Ortaya Çıkışı 764
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi 765
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri 767
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé) 768
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret) 769
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir 769
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs) 769
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi 770
d. Modelin Uygulama Çevresi 772
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review) 773
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 774
b. Modelin Temel Özellikleri 775
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır 776
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir 777
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir 777
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir 777
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması 778
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı 778
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı 779
1. Önleyici Denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori) 779
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 779
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 781
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim) 782
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 782
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 783
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması 785
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri 785
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle) 786
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu) 787
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, constitutional review, def’i yoluyla denetim, itiraz yolu) 789
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“individual application”, “recours individuel”, "requête individuelle”) 791
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI 793
A. Denetim Kapsamı 793
1. Şekil Açısından Denetim 794
2. Esas (Öz) Açısından Denetim 794
B. Denetim Alanı (Denetime Tâbi İşlemler) 794
1. Kanunlar (Her ülkede) 794
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler 796
3. Uluslararası Sözleşmeler 796
4. Referandumlar 797
5. Anayasa Değişiklikleri 797
a. Şekil Bakımından Denetim 798
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi ve Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 798
aa. Esas Denetiminin Anlamı ve İçeriği 798
bb. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 800
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE 803
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi 803
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları 805
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi 806
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri 807
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE 809
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi 809
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme 812
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 812
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları 812
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 813
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Mali Denetimleri 813
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR 814
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI 816
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri 816
1. Yargısal Karar Alma Modelleri 817
a. Klasik Yaklaşım 817
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım) 817
c. Davranışçı Yaklaşım 818
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım 818
2. Mahkemelerin Karar Türleri 819
a. Yokluk Kararları (inexistence) 819
b. İptal Kararları (Nullite) 820
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları) 821
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires) 821
aa. Kavramın Anlamı 821
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni 822
cc. Uygulamada Durum 824
e. Çağrı Kararları 825
B. Kararların Etkisi 827
1. Kararların Bağlayıcılığı 827
2. Kararların Yürürlüğe Girmesini Erteleme 829
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi 830
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi 830
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER 831
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı 831
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri 833
1. ABD Uygulaması 833
2. Belçika Uygulaması 835
3. Almanya Uygulaması 835
4. Türkiye Uygulaması 836
EKLER 837
Seçilmiş Kaynakça 839
Kavram Dizini 873