Anayasa Hukuku Genel Kısım_{Temel İlkeler Kavram Ve Kurumlar}

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 35
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK ANAYASA VE
ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 39
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 39
B. Anayasacılık Hareketleri 41
1. Anlamı ve Tarihçesi 41
2. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 44
C. Liberal Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 46
D. Anayasanın Günümüzde İfade Ettiği Anlam: Anayasanın Hukuksal Anlamı 47
E. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 51
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 53
A. Hukuksal İşlevleri 54
1. Anayasa Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 54
2. Anayasa Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 54
3. Anayasa Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 55
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Belgesidir 55
B. Siyasal İşlevleri 56
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 56
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 56
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 57
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 59
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 61
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 61
A. Genel Çerçeve 61
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 64
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 64
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 65
a. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması 67
b. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 67
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 69
A. Tanım 69
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 70
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 71
1. Genel Olarak 71
2. Anayasa Hukukunun Kısımları 73
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi: Siyasal Hukuktan Anayasa Hukukuna 76
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 79
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 81
1. Konu Bakımından Ayrılamama 81
2. Yöntemsel Farklılık 82
3. Karşılıklı Etkileşim 83
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 84
A. Anayasa Hukuku Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 84
B. Anayasa Hukuku Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 85
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 85
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: Hukukun Anayasallaşması 86
E. Anayasa Hukuku İdeoloji Esaslı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 88
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 90
A. Hukuk Kaynağı Kavramı ve Türleri 90
B. Anayasa Hukukunun Şekli Kaynakları 92
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 93
A. Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 93
B. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 96
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 98
A. Geniş (Maddi) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 100
B. Dar (Şekli) Anlamda Anayasa (au sens strict) 102
C. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 104
D. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 104
1. Kesişme, Çakışma ve Çatışmalar 104
2. Ayrımın Pozitif Değeri ve Sonuç 106
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 108
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 109
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 109
1. Tanım 109
2. Yazılı Anayasa İle Karşılaştırma 111
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 111
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition) 112
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation) 112
c. Hukuksallık Unsuru 113
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar İle Anayasa Gelenekleri İlişkisi 113
a. Anayasa Geleneği Kavramı 113
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 115
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 115
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 115
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 115
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 116
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 117
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 119
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 119
1. Tanım ve Önemi 119
2. Özellikleri ve Sonuçları 120
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 122
a. Olumlu Yanları 122
b. Olumsuz Yanları 123
c. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 123
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 124
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 126
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa 126
1. Tanım 126
2. Uygulamada Durum 127
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar 129
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 130
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 130
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 132
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 136
İkinci Bölüm
KURUCU İKTİDAR: ANAYASALARIN YAPILMASI VE
DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 137
II. ASLİ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 140
A. Niteliği 140
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 140
2. Asli Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 142
a. Genel Olarak 142
b. Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı: Doğal Hukukçu Bakış 143
3. Değerlendirme 145
B. Asli Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 146
1. İç Dinamikler 146
2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 147
C. Asli Kurucu İktidarın Somut Görünümü 148
1. Yeni Bir Devletin Kurulması 149
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması 149
3. Halkın Kendi Anayasasını Yenileyebilme Hakkı 152
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 155
A. Otoriter Yöntemler (Anti–demokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 156
1. Ferman Yöntemi (Charte Octroyée) 157
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 158
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 159
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 161
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı–Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 161
a. Genel Olarak 161
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 164
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 167
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 168
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 170
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hali 171
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 171
2. Kurucu Referandumdan Farklılık 173
IV. TÜREV KURUCU İKTİDAR (Pouvoir constituant derivé/institué): ANAYASAYI DEĞİŞTİRME 174
A. Tanım ve Asli Kurucu İktidardan Farklılıkları 174
B. Türev Kurucu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 176
C. Türev Kurucu İktidarın Sahibi 178
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Süreci 179
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative) 181
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 182
3. Onay (Ratification) 183
E. Anayasa Değiştirme İktidarına Getirilen Sınırlamalar ve Bunların Pozitif Değeri 184
1. Genel Olarak Sınırlamalar 184
a. Konu Sınırlamaları (maddî sınırlamalar/(limites matérielles) 185
b. Zaman Bakımından Sınırlamalar (limites temporelles) 186
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 186
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 189
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 189
b. Değişiklik Yasağına İlişkin Maddenin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 190
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Olup Olmadığı 193
3. Türev Kurucu Güce Getirilen Sınırlamaların Hukuksal Değeri 195
a. Genel Olarak 195
b. Anayasa–üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi 197
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı 197
bb. Pozitif Hukuk Halini Almış Anayasa–Üstülük Yaklaşımı 200
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstülük 202
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 206
F. Yasaklamalara İlişkin Genel Değerlendirme 207
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ GÜÇ OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI 211
A. Kavramın Kökeni Üzerine 211
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 213
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 213
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete 216
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 217
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 218
A. Devlete Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 219
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 219
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 219
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 220
B. Devlete Varsayımsal Yaklaşımlar 220
1. Devletin İlahi İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 220
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 221
3. Devlet İradi Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 221
a. Thomas Hobbes 221
b. Locke 222
c. Rousseau 222
4. Devlet Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 223
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 223
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 223
1. Kara Ülkesi 225
2. Hava Ülkesi 226
3. Deniz Ülkesi 226
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşeri Unsur) 227
1. Topluluk Kavramı 227
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 229
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 230
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 230
3. Değerlendirme 231
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 237
1. Egemenlik Kavramı 238
2. Egemenliğin Belirgin Yanları 240
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 240
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir legitime) 241
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 241
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 242
e. Asli Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 242
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 243
g. Bölünmez ve Devredilemez Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable) 243
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan 244
a. Ülke İle Sınırlıdır 244
b. Devletlerin Bağımsızlığı İlkesi 245
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu 247
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı 247
b. Egemenliğin Kaynağının Beşerileşmesi 249
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire) 249
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale) 250
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları 252
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi 252
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet 252
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği 252
d. Genel Oy–Sınırlı Oy 253
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu 253
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Günümüzdeki Durumu 253
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm 253
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması 254
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması 255
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı 256
D. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları 256
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması 256
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları 258
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER 260
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler 260
1. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue) 261
2. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle) 263
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet 264
1. Tanım ve Çerçeve 264
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki 265
II. SİYASAL TEŞKİLÂT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne) 267
A. Üniter Devletler (Tek yapılı, tekçi, basit, État Simple, État Unitaire) 267
1. Tanım ve Çerçeve 267
2. Üniter Devletlerde İdari Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması 269
a. Yetki Genişliği (déconcentration) 270
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation) 271
c. İdari Özerklik ve Üniter Yapı 272
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri 274
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi) 275
1. Tanım ve Çerçeve 275
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar 275
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri 278
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 281
5. Uygulamadan Örnekler 281
a. İtalyan Modeli 281
b. İspanya Modeli 282
c. Diğer Örnekler ya da Girişimler 284
6. Değerlendirme 285
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler) 286
1. Devlet Birlikleri 287
a. Kişisel Birlik (Şahsi Birlik) 288
b. “Gerçek Birlikler” 289
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund) 290
aa. Kuruluş ve Statüsü 290
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi 292
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması 293
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet 294
a. Tanım 294
b. Felsefe 298
c. Özellikler 299
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı 300
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü 301
cc. Çift Meclisli Yasama 301
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler 302
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı 302
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü 304
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi 305
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması 305
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları 306
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 308
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları 308
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri 310
h. Avrupa Birliği’nin Niteliği Üzerinde Çeşitli Tartışmalar 310
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu 310
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi 311
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ 314
A. Laik Devletler 315
1. Tanım 315
2. Laik Devletin Unsurları 316
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi 317
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi 317
3. Bazı Özel Durumların Tahlili 320
B. Teokratik Devletler 324
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler 324
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması 325
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER 327
A. Klasik Sınıflandırmalar 327
B. Modern Sınıflandırmalar 328
1. Totaliter Devletler 330
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri 331
aa. Resmi Bir İdeolojinin Varlığı 332
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı 332
cc. Muhalefetin Yokluğu 333
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı 333
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması; Piyasa Ekonomisine Kapalılık 333
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır 333
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı 333
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmi İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır 333
ii. Resmi Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur 334
b. Totaliter Devlet Modelleri 334
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler 334
bb. Faşist Totaliter Devletler 337
2. Otoriter Devletler 340
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler 341
4. Şematik Olarak Karşılaştırma 342
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK
GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR 343
A. Anlam ve Önemi 343
1. Güçler Ayrılığının Anlamı 343
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi 345
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri 346
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi 347
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi 347
a. Genel Olarak 347
b. Teorinin Esası 348
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği 350
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği 352
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI 354
A. Güçler Ayrılığı ve Hükümet Sistemleri 354
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar 357
III. PARLAMENTER SİSTEMLER 360
A. Tanım 360
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri 361
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamenterizm 361
2. Monist (Tekçi) Parlamenterizm (Klasik Parlamenter Rejim) 363
3. Çoğunlukçu Parlamenterizm (parlementerisme majoritaire) 364
C. Parlamenter Sistemlerin Ayırt Edici Unsurları 365
1. Güçlerin Denkliği ve İşbirliği 366
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (düalist yürütme–bicéphalisme) 366
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu 368
a. Siyasal Sorumsuzluk 368
b. Cezai Sorumsuzluk 368
c. Hukuksal (Medeni) Sorumluluk 369
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu 370
a. Soru (Parliamentary questioning) 370
b. Genel Görüşme (General debate) 372
c. Gensoru (Censure motion) 372
d. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry) 372
e. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation) 373
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi 374
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni 375
b. Fesih Yetkisinin Sahibi 376
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi 377
d. Fesih Türleri 378
aa. Yürütme Organının Feshi 378
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution) 379
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique) 379
dd. Karşılıklı Fesih 380
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall) 380
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi 381
1. Tanım 381
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri 383
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu) 383
b. Güvensizlik Önergesinin Sınırlandırılması 384
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması 385
d. Giyotin Usulü 385
e. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu) 386
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler 386
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı 387
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ 388
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi 389
B. Başkanlık Sisteminin Temel Unsurları 390
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı) 390
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı 391
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık) 392
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık) 392
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık 393
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması 395
1. Başkanın Veto Yetkisi 397
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı 399
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı 399
4. Bütçe Yetkisi 399
D. Uygulamada Durum 401
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık 401
2. Yasama Organı 402
3. Yürütme Organı 403
a. Başkan 403
b. Yardımcısı 404
c. Başkanlık Kabinesi 404
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler 405
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar 406
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da Başkanlık Emirnameleri”(executive orders) 407
aaa. Genel Olarak Başkanlık Kararnameleri (başkanlık emirnameleri) 407
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı 409
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları 412
e. Başkanın Sorumluluğu 412
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ 413
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle) 415
1. Yarı Başkanlık Sistemleri 415
a. Genel Çerçeve 415
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler 418
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri 421
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi 422
bb. Yasama Organına Karşı Siyasal Sorumluluk Taşıyan Bir Başbakan ve Bakanlardan Oluşan Hükümetin Varlığı 422
cc. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması 422
d. Yarı–Başkanlık Sisteminin Uygulaması 423
2. Başkancı Yapılar (Sistemler) 427
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu 427
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler 429
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski 430
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi 433
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu 433
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvasiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi 434
3. Özellikleri ve İşleyişi 436
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması 436
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir 436
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir 437
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur 437
e. Meclisin Sürekliliği 437
f. Meclisin Üstünlüğü 437
4. Uygulamada Durum 437
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi 439
b. 1921 Teşkilat–ı Esasiyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi 440
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ 443
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi 443
B. Günümüzde Aldığı Anlam 445
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ 447
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler 448
B. Katılımcılık 448
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi 449
D. Muhalefetin Varlığı 450
E. Siyasal Çoğulculuk 451
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi 451
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk 452
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi 453
G. Azınlığa Saygı İlkesi 454
H. Güçler Ayrılığı 455
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık 456
J. Hukukun Üstünlüğü 456
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI 457
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi 458
B. Temsili Demokrasi 460
1. Temsili Rejim Teorisi 460
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç 461
C. Yarı Doğrudan Demokrasi 464
1. Tanım ve Çerçevesi 464
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları 466
a. Halk Vetosu 467
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde 467
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde 468
cc. İtalya’da 468
b. Halkın Kanun Girişimi 468
c. Referandum 470
aa. Tanım 470
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı 472
cc. Referandum Türleri 475
dd. Referandum Sınırlamaları 479
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall) 479
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER 480
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi) 481
1. Tanım ve Tarihçesi 481
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Objektif Sınırlamalar 485
a. Yaş 485
b. Yabancılar Yönünden 487
c. Asker Kişiler Yönünden 488
d. Mahkumlar Yönünden 489
e. Diğer Kısıtlamalar 490
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi 490
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy) 491
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy (vote multiple, vote plural) 492
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği 492
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği 493
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect) 494
D. Oyun Gizliliği İlkesi 496
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting) 498
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote) 501
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel) 502
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi 504
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI 507
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 509
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek 509
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi 510
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi 511
D. Siyasal Sosyalizasyon (Sosyalleşme) İşlevi 511
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi 511
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ 512
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI 514
A. Yapıları Yönünden 515
1. Kadro Partileri 515
2. Kitle Partileri 515
B. İşlevleri Yönünden 515
1. Bireysel Temsil Partileri 516
2. Sosyal Bütünleşme Partileri 516
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden 517
1. Türdeş Partiler 517
2. Türdeş Olmayan Partiler 518
D. Disiplinleri Yönünden 518
1. Disiplinli Partiler 518
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler) 519
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI 520
A. Tek Partili Sistemler 521
B. İki Partili Sistemler 522
C. Çok Partili Sistemler 524
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide) 524
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple) 525
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 525
A. Kuruluşları 525
B. Partilere Devlet Yardımı 526
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıkları 528
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar 528
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler 529
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları 529
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi 531
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim) 531
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim 533
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar 534
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı 536
D. Parti İçi Demokrasi 538
1. Tanım ve Önemi 538
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi 539
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ 541
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi 542
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri 542
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi 543
a. Genel Olarak 543
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 545
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler 546
C. Seçim Sistemleri 547
1. Çoğunluk Sistemi 548
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi 548
aa. Salt Çoğunluk Sistemi 548
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispi Çoğunluk Sistemi) 548
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi 549
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal) 549
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi 550
2. Nispi Temsil Sistemi (Orantılı Temsil) 551
a. Tanım 551
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekilliği Dağılımı 551
aa. Milli Sabit Seçim Sayısı 551
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı 552
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri 552
aa. En fazla artık oy yöntemi (la méthode des plus forts restes) 553
bb. En yüksek ortalama oy yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne) 553
cc. d’Hont sistemi 553
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi) 554
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national) 555
3. Karma Seçim Sistemleri 556
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları 556
b. Karma Sistem Örnekleri 558
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri 560
D. Seçim Sisteminin Siyasal Partiler ve Siyasal Rejim Üzerindeki Etkileri 560
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme 560
a. Genel Olarak 560
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü 561
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler 562
d. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi) 564
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi) 564
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir 565
2. Nispi Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi 566
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması 567
4. Genel Değerlendirme 569
VIII. SEÇİM BARAJLARI 572
A. Kavram ve Amaç 572
B. Seçim Barajı Türleri 573
1. Seçim Çevresi Barajı 574
2. Ülke Barajı 574
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı 576
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI 579
A. Yasama Organının Oluşumu 579
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı 580
2. Çift Meclislilik 580
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum 580
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı 582
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar 583
a. İkinci Meclis Aleyhine Görüşler 583
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler 584
c. Değerlendirme ve Sonuç 586
B. Yasama Organının Çalışma Esasları 587
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement) 587
a. İçtüzük Kurallarının Önemi 587
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki 588
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar 591
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar 591
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme 591
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı 592
c. Oylama Yöntemleri 594
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri 595
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun 595
2. Yasama İşlevinin Özellikleri 596
a. Genellik İlkesi 597
b. Asli Düzenleme Yetkisi Oluşu 599
c. Devredilemezlik İlkesi 601
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği 602
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları 603
a. Azil Yasağı 603
b. Milli Temsil İlkesi 604
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları 605
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les İmmunités Parlementaires) 606
1. Kavram ve İçerik 606
2. Yasama Bağışıklığı Türleri 608
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire) 608
aa. Tanım ve Çerçevesi 608
bb. Sonuçları 609
cc. Sorumsuzluk ve parlamento disiplin hukuku 611
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire) 612
aa. Tanım ve Çerçevesi 612
bb. Özellikleri 613
II. YÜRÜTME ORGANI 615
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri 616
1. Kanunların Uygulanması 616
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması 616
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması 617
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması 619
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi 619
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri 619
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları 620
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması 620
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation) 621
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması 621
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi 622
C. Yürütme Organının Yapısı 622
III. YARGI 623
A. Kavram 623
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler 626
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi) 626
2. Yargı Bağımsızlığı 628
a. Anlamı 628
b. Önemi 630
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık 632
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık 633
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı) 633
cc. Taraflara Karşı Bağımsızlık 634
dd. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık 634
ee. Yargının Bizatihi Kendisine Karşı Bağımsızlık 635
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları 636
aa. Hâkimlik Güvencesi 636
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı) 636
bbb. Re’sen Emekli Edilememe 637
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılmama 637
ddd. Rızası Işında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi 638
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence) 638
bb. Yargıya Müdahale Suçu 638
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması 639
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi 639
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 642
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği 642
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi 642
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi 643
C. Yargısal Kurullar 645
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği 645
2. Yargısal Kurulların Oluşumu 646
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu 648
1. Cezai Sorumluluk 650
2. Medeni Sorumluluk 651
3. Disipliner Sorumluluk 651
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI 653
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri 654
1. Maddi Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma 654
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma 654
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması 655
3. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilmesinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanma 655
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı 656
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddi Üstünlük (suprématie matérielle) 656
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle) 656
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ 658
A. Genel Olarak 658
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne 659
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi 659
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü 660
C. Yapan Organa Göre Denetim Türleri 661
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi 661
a. Tanım 661
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler 663
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı) 665
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI) 667
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı 667
B. Anayasa Yargısına Yöneltilen Eleştiriler ve Meşruiyet İnşası Arayışları 670
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği 670
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı 671
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu 672
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı 673
5. Anayasa Yargısının da Bir Yargı Yeri Olduğu 675
C. Anayasa Yargısının Yükselişi 675
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 677
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı 678
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review) 678
a. Ortaya Çıkışı 678
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi 680
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri 682
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé) 682
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret) 683
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir 683
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs) 684
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi 685
d. Modelin Uygulama Çevresi 686
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review) 687
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 688
b. Modelin Temel Özellikleri 690
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır 690
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir 690
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir 691
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir 691
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması 692
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı 692
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı (le moment du contrôle) 693
1. Önleyici denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori) 693
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 693
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 694
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim) 695
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 695
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 696
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması 698
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri 698
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle) 699
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu) 700
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, def’i yoluyla denetim, İtiraz Yolu) 701
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“recours individuel”, "requête individuelle”) 703
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI 705
A. Denetim Kapsamı 705
B. Denetim Alanı (Denetime Tabi İşlemler) 706
1. Kanunlar (Her ülkede) 706
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler 707
3. Uluslararası Sözleşmeler 708
4. Referandumlar 708
5. Anayasa Değişiklikleri 708
a. Denetimin Kapsamı 708
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi 709
c. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 711
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE 714
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi 714
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları 714
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi 716
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri 716
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE 718
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi 718
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme 720
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 720
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları 721
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 721
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Mali Denetimleri 722
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR 722
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI 724
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri 724
1. Yargısal Karar Alma Modelleri 724
a. Klasik Yaklaşım 725
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım) 725
c. Davranışçı Yaklaşım 725
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım 726
2. Mahkemelerin Karar Türleri 726
a. Yokluk Kararları (inexistence) 726
b. İptal Kararları (Nullite) 728
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları) 728
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires) 729
aa. Kavramın Anlamı 729
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni 730
cc. Uygulamada Durum 731
B. Kararların Etkisi 732
1. Kararların Bağlayıcılığı 732
2. Kararın Yürürlüğe Girmesini Erteleme 734
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi 735
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi 735
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER (YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI) 736
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı 736
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri 738
1. ABD Uygulaması 738
2. Belçika Uygulaması 740
3. Almanya Uygulaması 740
4. Türkiye’de 741
Seçilmiş Kaynakça 743
Kavram Dizini 775