Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma

Dr. Ekrem ÇETİNTÜRK (Hakim - Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdürü)

Konu Başlıkları

- Onarıcı Adalet  (Restoratıve Justıce)

- Genel Olarak Fail-Mağdur Uzlaştırması

- Uluslararası Hukukta Uzlaştırma

- Karşılaştırmalı Hukukta Uzlaştırma

- Türk Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma Kurumu

- Türk Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma Uygulaması Ve Uzlaştırma Süreci

- Türk Hukukunda Uzlaştırmanın Etkin Uygulanamamasının Nedenleri

• İÇİNDEKİLER- VII
• KISALTMALAR- XVII
• GİRİŞ- 1
• BİRİNCİ BÖLÜM
• ONARICI ADALET
• (RESTORATIVE JUSTICE)
• I. - ONARICI ADALET KAVRAMI VE AMACI- 7
• II. - ONARICI ADALETİN AMACI VE TEMEL İLKELERİ- 10
• III. - ONARICI ADALET FİKRİNİN TARİHSEL KÖKENİ VE GELİŞİMİ- 19
• IV. - ONARICI ADALET TEORİSİ VE DİĞER ADALET TEORİLERİ- 29
• 1. - Genel Olarak- 29
• 2. - Onarıcı Adalet Teorileri- 30
• A. - Ahlâki Değerlerin Bozulmasının Tersine Dönmesi (Reversal of Moral Disengagement)- 30
• B. - Sosyal ve Ahlâki Gelişme (Social and Moral Development)- 31
• C. - Duygusal ve Ahlâki Psikolojik Yönden İyileşme (Emotional and Moral Psychological Healing)- 32
• D. - Bütünleştirici Utanma (Reintegrative Shaming)- 33
• 3. - Bir Adalet Teorisi Olarak Onarıcı Adalet ve Diğer Adalet Teorileri- 36
• A. - Tazmin Edici Adalet (Restitutionary Justice)- 37
• B. - Düzeltici Adalet (Corrective Justice)- 40
• C. - Cezalandırıcı Adalet (Retributive Justice)- 40
• D. - Onarıcı Adalet- 42
• V. - ONARICI ADALET İLE CEZALANDIRICI ADALET (GELENEKSEL CEZA ADALET SİSTEMİ) ARASINDAKİ TEMEL FARKLAR- 44
• VI. - ONARICI ADALET UYGULAMALARI- 59
• 1. - Genel Olarak- 59
• 2. - Onarıcı Adalet Uygulama Modelleri- 68
• A. - Genel Olarak- 68
• B. - Uzlaştırma (Victim-Offender Mediation)- 71
• C. - Aile/Toplum Grup Konferansı (Family/Community Group Conferencing)- 74
• a. - Genel olarak- 74
• b. - Aile grup konferansında uygulanan usul- 75
• c. - Değerlendirme- 84
• D. - Cezalandırıcı Halka (Sentencing Circles)- 87
• a. - Genel olarak- 87
• b. - Cezalandırıcı halkada uygulanan usul- 88
• E. - Toplum Islah Kurulları (Community Reparative Boards)- 91
• VII. - UZLAŞTIRMA VE DİĞER ONARICI ADALET MODELLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI- 93
• İKİNCİ BÖLÜM
• GENEL OLARAK
• FAİL-MAĞDUR UZLAŞTIRMASI
• I. - UZLAŞTIRMA KAVRAMI, TANIMI VE AMACI- 101
• II. - UZLAŞTIRMANIN TARİHSEL KÖKENİ VE GELİŞİMİ- 107
• III. - CEZA ADALET SİSTEMİNDEKİ UZLAŞTIRMANIN DİĞER ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMLERİNDEN FARKI- 118
• IV. - UZLAŞTIRMA UYGULAMALARININ ÇEŞİTLERİ- 121
• 1. - Genel Olarak- 121
• 2. - Gayri Resmi Uzlaştırma (Informal Mediation)- 123
• 3. - Doğrudan Uzlaştırma ve Dolaylı Uzlaştırma (Direct Medıation and Indirect Mediation)- 124
• 4. - Toplum Uzlaştırması (Community Mediation)- 127
• V. - UZLAŞTIRMACI- 128
• 1. - Seçim- 128
• 2. - Tarafsızlık- 134
• 3. - Eğitim- 136
• VI. - UZLAŞTIRMA HİZMETLERİNİN KURUMSAL YAPISI- 141
• VII. - UZLAŞTIRMANIN CEZA ADALET SİSTEMİYLE İLİŞKİSİ- 145
• 1. - Genel Olarak- 145
• 2. - Uzlaştırmanın Ceza Muhakemesinin Bir Parçası Olması- 147
• 3. - Uzlaştırmanın Ceza Muhakemesinden Ayrı Olması- 151
• 4. - Uzlaştırmanın (Onarıcı Adalet) Ceza Muhakemesinin Yerine Tamamen Geçip Geçemeyeceği Sorunu- 154
• VIII. - UZLAŞTIRMAYI BAŞLATAN KİŞİLER VE UZLAŞTIRMANIN BAŞLAMA AŞAMALARI- 159
• IX. - UZLAŞTIRMANIN CEZA ADALET SİSTEMİNE ÇEŞİTLİ YÖNLERDEN ETKİLERİ VE YARARLARI- 167
• 1. - Genel Olarak- 167
• 2. - Mağdur Bakımından- 168
• 3. - Fail Bakımından- 183
• 4. - Toplum Bakımından- 185
• 5. - Ceza Adalet Sisteminin İş Yükü ve Hızı Bakımından- 190
• 6. - Ceza Adalet Sisteminin Masrafları Bakımından- 191
• 7. - Failin Islahı ve Yeniden Suç İşlemesinin Önlenmesi Bakımından- 195
• 8. - Ağır Nitelikteki Suçlar ve Mükerrir Suçlular Bakımından- 217
• ÜÇÜNÇÜ BÖLÜM
• ULUSLARARASI HUKUKTA UZLAŞTIRMA
• I. - GENEL OLARAK- 225
• II. - AVRUPA KONSEYİ- 227
• III. - AVRUPA BİRLİĞİ- 234
• IV. - BİRLEŞMİŞ MİLLETLER- 237
• V. - DİĞER KURUMLAR- 244
• 1. - Uzlaştırma ve Onarıcı Adalet İçin Avrupa Forumu (European Forum Victim-Offender Mediation and Restorative Justice)- 244
• 2. - Mağdur-Fail Uzlaştırması Birliği (Victim-Offender Mediation Association)- 245
• 3. - Amerika Barolar Birliği (Amerıcan Bar Association)- 246
• 4. - Çocuklar İçin Onarıcı Adalet Konusunda Uluslararası Araştırma Ağı (International Network for Research on Restorative Justice for Juvenles)- 246
• DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
• KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA UZLAŞTIRMA
• I. - GENEL OLARAK- 249
• II. - ALMANYA- 254
• 1. - İlgili Mevzuat- 254
• 2. - Uygulama- 259
• 3. - Değerlendirme- 267
• III. - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ- 273
• 1. - İlgili Mevzuat- 273
• 2. - Uygulama- 276
• 3. - Değerlendirme- 280
• IV. - AVUSTURYA- 283
• 1. - İlgili Mevzuat- 283
• 2. - Uygulama- 286
• 3. - Değerlendirme- 291
• V. - FİNLANDİYA- 295
• 1. - İlgili Mevzuat- 295
• 2. - Uygulama- 296
• 3. - Değerlendirme- 303
• VI. - FRANSA- 307
• 1. - İlgili Mevzuat- 307
• 2. - Uygulama- 311
• 3. - Değerlendirme- 315
• VII. - İTALYA- 320
• 1. - İlgili Mevzuat- 320
• 2. - Uygulama- 323
• 3. - Değerlendirme- 328
• VIII. - NORVEÇ- 332
• 1. - İlgili Mevzuat- 332
• 2. - Uygulama- 333
• 3. - Değerlendirme- 337
• IX. - DİĞER ÜLKELER- 340
• 1. - Çek Cumhuriyeti- 340
• 2. - Danimarka- 343
• 3. - İngiltere- 344
• 4. - Lüksemburg- 345
• 5. - Polonya- 347
• 6. - İsveç- 351
• BEŞİNCİ BÖLÜM
• TÜRK CEZA ADALET SİSTEMİNDE
• UZLAŞTIRMA KURUMU
• I. - GENEL OLARAK- 353
• II. - TERİM SORUNU- 355
• III. - UZLAŞTIRMANIN CEZA ADALET SİSTEMİMİZ İÇERİSİNDEKİ YERİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ- 357
• IV. - ANAYASAL AÇIDAN UZLAŞTIRMA- 370
• 1. - Genel Olarak- 370
• 2. - Masumluk Karinesi Bakımından- 376
• 3. - Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği ve Kusursuz Ceza Olmaz İlkeleri Bakımından- 381
• 4. - İnsan Haysiyetinin Korunması ve Orantılılık İlkeleri Bakımından- 381
• 5. - Hak Arama Hürriyeti ve Adil Yargılanma Hakkı Bakımından- 383
• V. - ÇEŞİTLİ CEZA HUKUKU KURUMLARIYLA UZLAŞTIRMANIN İLİŞKİSİ- 384
• 1. - Uzlaştırma ve Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler- 384
• A. - Genel Olarak- 384
• B. - Uzlaştırma ve Hukuka Uygunluk Nedenleri- 387
• C. - Uzlaştırma ve Kusurluluk- 388
• a. - Genel olarak- 388
• b. - Yaş küçüklüğü ile sağır ve dilsizlik- 390
• c. - Akıl hastalığı- 393
• d. - Geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma- 394
• e. - Cebir veya tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi- 395
• f. - Zaruret hali- 396
• g. - Hukuka aykırı ve fakat bağlayıcı emrin yerine getirilmesi- 397
• h. - Haksız tahrik- 398
• ı. - Çeşitli hata halleri- 398
• 2. - Uzlaştırma ve Suçun Manevi Unsuru- 399
• 3. - Uzlaştırma ve Şahsi Cezasızlık Sebepleri İle Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepler- 400
• A. - Şahsi Cezasızlık Sebepleri- 400
• B. - Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepler (Etkin Pişmanlık)- 402
• 4. - Uzlaştırma ve Suçun Özel Görünüş Şekilleri- 406
• A. - Uzlaştırma ve Teşebbüs- 406
• B. - Uzlaştırma ve İştirak- 407
• 5. - Uzlaştırma ve Dava ve Cezaların Düşürüleceği Haller- 409
• 6. - Uzlaştırma ve Hapis Cezasının İnfazı Açısından Seçenek Kurumlar ve Adli Para Cezası- 412
• 7. - Uzlaştırma ve Güvenlik Tedbirleri- 415
• 8. - Uzlaştırma ve Önödeme- 417
• VI. - HÜKÜMET TASARILARINDA UZLAŞTIRMA- 420
• 1. - Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (CMUK) Hükümet Tasarısındaki Durum- 420
• 2. - Türk Ceza Kanunu Hükümet Tasarısındaki Durum- 421
• VII. - 5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU VE 5271 SAYILI CEZA MUHAKEMESİ KANUNUN İLK HALİNDE UZLAŞTIRMA- 422
• 1. - 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunundaki Durum- 422
• 2. - 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunundaki Durum- 423
• 3. - Değerlendirme- 424
• VIII. - 6. 12. 2006 TARİHLİ VE 5560 SAYILI ÇEŞİTLİ KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA İLİŞKİN KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER- 427
• IX. - 24/11/2016 TARİHLİ VE 6763 SAYILI CEZA MUHAKEMESİ KANUNU İLE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUNLA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER- 429
• ALTINCI BÖLÜM
• TÜRK CEZA ADALET SİSTEMİNDE UZLAŞTIRMA UYGULAMASI
• VE UZLAŞTIRMA SÜRECİ
• I. - UZLAŞTIRMACI- 435
• 1. - Genel Olarak- 435
• 2. - Uzlaştırmacıların Seçimi ve Denetimi- 440
• 3. - Uzlaştırmacıların Eğitimi- 443
• II. - UZLAŞTIRMANIN UYGULANACAĞI MUHAKEME EVRESİ- 450
• III. - UZLAŞTIRMA SÜRECİ- 459
• IV. - UZLAŞTIRMA MÜZAKERELERİ ÖNCESİ- 460
• 1. - Haksızlık Teşkil Eden Bir Eylem Bulunması- 460
• 2. - Belli Bir Mağdurun ve Failin Bulunması- 463
• 3. - Uzlaştırma Sürecinin Başlatılma Zorunluluğu- 465
• 4. - Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar- 469
• A. - Genel Olarak- 469
• B. - Etkin Pişmanlık Hükümlerine Yer Verilen Suçlar- 472
• C. - 24/11/2016 Tarihli ve 6763 Sayılı Kanunla Göre Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar- 474
• D. - Uzlaştırma Kapsamına Giren Bir Suçun, Bu Kapsama Girmeyen Bir Başka Suçla Birlikte İşlenmiş Olması- 476
• E. - Çocuklar Tarafından İşlenen Suçlar- 477
• 5. - Uzlaştırmanın Başlayabilmesi Failin Suçu Kabul Etmesi Sorunu (Kamu Davası Açılması İçin Yeterli Şüphenin Bulunması)- 482
• 6. - Uzlaştırma Teklifinde Bulunulması veya Teklifin Kabul Edilmesinin, Soruşturma Konusu Suça İlişkin Delillerin Toplanmasına ve Koruma Tedbirlerinin Uygulanmasına Engel Olmaması- 486
• 7. - Dosyanın Uzlaştırmacıya Gönderilmesi- 487
• 8. - Uzlaştırma Sürecine Katılım Kararı- 490
• A. - Genel Olarak- 490
• a. - Mağdurlar bakımından- 491
• b. - Fail bakımından- 496
• B. - Uzlaştırma Teklifi- 498
• C. - Gönüllülük (Voluntariness)- 507
• D. - Uzlaştırmacının Sorumlulukları ve Dikkat Etmesi Gereken Hususlar- 510
• a. - Mağdur bakımından- 514
• b. - Fail bakımından- 516
• E. - Birden Fazla Mağdur veya Suçtan Zarar Gören Olduğu Durumlarda Uzlaştırma Yoluna Gidilebilmesi İçin Hepsinin Uzlaştırmayı Kabul Etmesinin Gerekmesi- 517
• F. - Şüphelinin, Mağdurun veya Suçtan Zarar Görenin Reşit Olmaması Halinde, Uzlaştırma Teklifinin Kanuni Temsilcilerine Yapılması- 517
• G. - Uzlaştırma Teklifinin Müdafi ve Vekile Yapılması- 521
• H. - Uzlaştırma Teklifinin Açıklamalı Tebligat veya İstinabe Yoluyla Yapılabilmesi İle Adreste Bulunmama- 521
• V. - UZLAŞTIRMA MÜZAKERELERİ- 524
• 1. - Genel Olarak- 524
• 2. - Müzakerelerin Tamamlanması Gereken Süreler- 526
• 3. - Müzakereler Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Temel İlkeler- 528
• A. - Gönüllülük (Voluntariness)- 528
• B. - Gizlilik- 530
• C. - Tarafsızlık- 534
• D. - Tarafların Haklarının Korunması ve Aralarındaki Dengenin Sağlanması- 536
• E. - Denetim- 540
• 4. - Uzlaştırmacının Sorumlulukları ve Dikkat Etmesi Gereken Hususlar- 543
• 5. - Tarafların Biraraya Gelmesi (Karşılaşma (Encounter))- 547
• 6. - Dolaylı Uzlaştırma- 551
• 7. - Uzlaştırma Müzakerelerine Katılacak Kişiler- 553
• A. - Mağdur ve Failin Uzlaştırma Müzakerelerine Bizzat Katılmasının Zorunlu Olmaması- 553
• B. - Müzakerelere Kanuni Temsilci, Müdafi ve Vekilin Katılması- 555
• C. - Uzlaştırma Müzakerelerine Katılabilecek Diğer Kişiler- 556
• 8. - Uzlaştırma Müzakerelerinin Yeri ve Zamanı- 557
• 9. - Uzlaştırma Anlaşması (Sonuç)- 558
• A. - Genel Olarak- 558
• B. - Uzlaştırma Anlaşmalarının İçeriği- 561
• a. - Özür- 566
• b. - Affetme- 571
• c. - Uzlaştırma anlaşmalarının içeriğinin sınırı- 572
• d. - Edimin Bizzat Fail Tarafından Yerine Getirilebilecek Nitelikte Olmalısı- 576
• C. - Uzlaştırma Raporu ve Uzlaştırmanın Hukuki Sonucu- 577
• a. - Genel Olarak- 577
• b. - Uzlaştırma Raporu veya Belgesinin İlam Mahiyetini Haiz Belge Olması- 580
• c. - Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi veya Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı Verilmesi- 581
• d. - Uzlaştırmanın Başarısızlıkla Sonuçlanması Halinde de Sonucunun Dikkate Alınabilmesi- 583
• D. - Uzlaştırma Masrafları ve Uzlaştırmacı Ücreti- 584
• VI. - MÜZAKERE SONRASI (ANLAŞMANIN UYGULANMASININ TAKİBİ)- 587
• YEDİNCİ BÖLÜM
• TÜRK HUKUKUNDA UZLAŞTIRMANIN
• ETKİN UYGULANAMAMASININ NEDENLERİ
• I. - GİRİŞ- 593
• II. - UZLAŞTIRMA KAPSAMINDAKİ SUÇLARIN YETERLİLİĞİ- 594
• 1. - Genel Olarak- 594
• 2. - Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar- 597
• A. - Soruşturulması veya Kovuşturulmasının Şikâyete Tabi Suçlar- 597
• B. - Katalog Suçlar- 609
• C. - Etkin Pişmanlık Hükümlerine Yer Verilen Suçlar- 616
• D. - Uzlaştırma Kapsamına Giren Bir Suçun, Bu Kapsama Girmeyen Bir Başka Suçla Birlikte İşlenmiş Olması- 620
• E. - Çocuklar Tarafından İşlenen Suçlar- 622
• F. - Değerlendirme- 623
• III. - UZLAŞTIRMA KURUMUNUN HEDEFLEDİĞİ ADALET ANLAYIŞININ ANLAŞILAMAMIŞ OLMASI- 631
• 1. - Birinci Tepki: Faile Gerçekleştirdiği Haksızlığın Karşılığı Olarak Ceza Verilmesi (Cezalandırıcı Adalet- Retributive Justice)- 632
• A. - Fail Bakımından- 633
• B. - Mağdur Bakımından- 639
• 2. - İkinci Tepki: Failin Gerçekleştirdiği Haksızlığın Karşılığı Olarak Mağdurun Zararının Tazmin Edilmesi (Tazmin Edici Adalet- Restitutionary Justice)- 650
• A. - Mağdur Bakımından- 651
• B. - Fail Bakımından- 652
• 3. - Üçüncü Tepki: Faile Gerçekleştirdiği Haksızlığın Karşılığı Olarak Onarıcı Bir Tepki Verilmesi (Onarıcı Adalet- Restorative Justice)- 655
• A. - Mağdur Bakımından- 663
• B. - Fail Bakımından- 670
• C. - Toplum Bakımından- 671
• IV. - UZLAŞTIRMANIN AMACININ İŞYÜKÜNÜN AZALTILMASI VE YARGILAMANIN HIZLANDIRILMASI OLDUĞU ALGISI- 678
• V. - UZLAŞMANIN ASIL AMACININ MAĞDURUN ZARARININ GİDERİLMESİ OLDUĞU YÖNÜNDEKİ ANLAYIŞ- 681
• VI. - CEZA HUKUNUNUN TEMEL FELSEFESİ VE CEZA HUKUKU EĞİTİMİ- 690
• VII. - KURUMSAL YAPI EKSİKLİĞİ VE UZLAŞTIRMA KURUMUNUN SAHİPSİZLİĞİ- 701
• VIII. - UZLAŞTIRMACI OLARAK KİMLERİN GÖREV YAPABİLECEĞİ SORUNU VE UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN YAPILMASI- 707
• 1. - Cumhuriyet Savcısının veya Hakimin Uzlaştırmacı Olması Uzlaştırma Teklifini Yapmaları- 708
• 2. - Uzlaştırmacı Olarak Avukat veya Hukuk Öğrenimi Görmüş Kişilerin Görevlendirilmesi- 712
• IX. - UZLAŞTIRMA TEKLİFİNİN KİM TARAFINDAN VE NASIL YAPILACAĞI SORUNU- 720
• X. - UZLAŞTIRMANIN UYGULANMASININ DAVA ŞARTI OLMASI- 725
• XI. - UZLAŞTIRMANIN MÜSTAKİL BİR KANUNLA VE DAHA AYRINTILI OLARAK DÜZENLENMESİ- 732
• KAYNAKÇA- 735