İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 5 İÇİNDEKİLER 9 KISALTMALAR 13 GRAFİKLER VE RESİMLER 15 GİRİŞ 17 A Defter Formları ve Genel Özellikleri 17 B Şeklî Açıdan Hükümlerin Değerlendirilmesi 21 BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ’NİN SİYASî VE İDARî YAPISI I SİYASÎ YAPI 29 A Siyasî Yapının Oluşumu 29 B Siyasî Yapıyı Tehdit Eden Unsurlar 32 a Suhte Ayaklanmaları 33 b Beylerbeyi Vakası 34 c Celâlî İsyanları 34 C “Âyan”lar Dönemi ve Diğer Siyasî Gelişmeler 36 II İDARÎ (BÜROKRATİK) YAPI 40 İKİNCİ BÖLÜM XVII YÜZYIL OSMANLI HUKUKUNUN GENEL YAPISI VE İŞLEYİŞİ I OSMANLI HUKUKUNUN GENEL YAPISI 45 A Hukuki Yapı 45 B Osmanlı Hukukunun Şer’î ve Örfî Karakteri 47 a Osmanlı Hukukunun Şer'î Yönü 47 b Osmanlı Hukukunun Örfî Yönü 50 1 Eski Türklerde “Töre” Kavramı 50 10 İçindekiler 2 Osmanlı Hukukunda “Örf” Kavramı ve Örfî Hukuk51 3 Osmanlı Hukukunda Kanunnâme Geleneği54 II OSMANLI HUKUK SİSTEMİ VE İŞLEYİŞİ57 A Mahkemelerin Teşkilatlanması57 a İlk Derece Mahkemesi (Meclis-i Şer’)57 b Yüksek Mahkeme (Divan-ı Hümayun)60 c Vezir-i Azam ve Diğer Divanlar64 d Kadı ve Ehl-i Örf66 B Yargılama Süreci Bakımından Yerel Mahkemenin İşleyişi72 a Olayın Tahkiki (Soruşturma)72 b Deliller (Beyyine) 73 1 İkrar 74 2 Şahit77 C Şikâyetlerin Divan’a Ulaştırılması 78 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HALKIN ŞİKÂYETLERİ VE HUKUKİ SONUÇLARI I ŞİKÂYETLERİN TASNİFİ 81 A Şikâyet Edilenler 81 a Resmî Görevli 82 1 Ehl-i Örf82 aa Beylerbeyi-Sancakbeyi 83 bb Diğer Görevliler87 aaa Toprak Görevlileri (Sipahi-Zaim) 88 bbb Vakıf Görevlileri 90 ddd Kale Görevlileri (Dizdâr-Topçu-Muhafız)94 2 Ehl-i Şer’96 aa Kadı97 bb Naib 99 b Ahali 101 1 Müslüman101 2 Gayr-i Müslim102 3 Eşkıya108 İçindekiler 11 B Şikâyet Eden Taraflar 109 a Resmî Görevli 110 1 Ehl-i Örf 110 aa İdari Sınıf 112 bb Toprak Görevlileri 112 cc Vakıf Görevlileri 112 2 Ehl-i Şer’ 113 aa Kadı-Kazasker 115 bb Müderris-Ulema 115 b Ahali 116 1 Müslüman 116 2 Gayr-i Müslim 118 II ŞİKÂYET KONULARI 119 A Ceza Hukuku 121 a Öldürme 122 b Yaralama 125 c Irza Tasaddi ve Tecavüz 126 d Hırsızlık-Gasb 128 e Fesad 131 f Görevi Kötüye Kullanma 135 1 Beylerbeyi-Sancakbeyi 137 2 Diğer Görevliler 142 3 Kadı 148 g Görev ve Yetki Tecavüzü 154 B Vergi Hukuku 159 a Vergi Çeşitleri 160 b Ahalinin Vergileri Ödeme Güçlüğü 164 C Arazi Hukuku 166 D Borçlar Hukuku 171 a Alacak 171 b Satım 175 c Kira 179 E Eşya Hukuku 180 12 İçindekiler a Mülkiyet180 b Vakıf 183 F Miras Hukuku 189 a Terekenin Taksimi 192 b Vasiyet 194 G Aile Hukuku 195 a Evlenme-Boşanma 196 b Mehir-Nafaka 200 H Diğer Hükümler203 a Azl ve Tayin 203 b Esnaf Örgütlerinin Faaliyet Alanları204 c Sevkiyat 206 d Yakalama ve İhzar Hükümleri208 e İnşa ve Tamirat209 III ŞİKÂYETLERİN HUKUKİ SONUÇLARI 211 A Davalıların Divan’a Havalesi (Âsitâne'ye Havale) 212 B Kasabadan İhraç (Nefy-i Beled) 213 C Görevden Alma216 D İhtar ve Tembih217 SONUÇ219 KAYNAKÇA223 EK I: 1 Nolu Atik-Şikâyet Defterinden Örnek Hükümler241 EK II: 2 Nolu Atik-Şikâyet Defterinden Örnek Hükümler242 KISALTMALAR a mlf : Aynı müellif AŞKT-1 : Atik-Şikâyet 1 Nolu Defter AŞKT-2 : Atik-Şikâyet 2 Nolu Defter AÜDTCFD : Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AÜİFD : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi AÜİFM : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi Bkz : Bakınız C : Cilt Çev : Çeviren DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi drl : Derleyen Ed : Editör EI2 : Encyclopaedia of Islam (New Edition) Hzl : Hazırlayan İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası İÜİFM : İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası İA : İslam Ansiklopedisi İKS : İstanbul Kadı Sicilleri MAA : Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye s : Sayfa S : Sayı SÜEFD : Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi TAD : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi TD : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 14 Kısaltmalar TED : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi TM : İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Türkiyat Mecmuası TT : Tarih ve Toplum TALİD : Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi TTK : Türk Tarih Kurumu ty : Baskı tarihi yok v : Varak vd : Ve devamı GRAFİKLER VE RESİMLER Grafik 1: Şikâyetlerin Divan’a Ulaştırılma Şekilleri 79 Grafik 2: Ehl-i Örf’ü Şikâyet Eden Grupların Oranları 82 Grafik 3: Ehl-i Örf ve Ehl-i Şer’in Şikâyet Edilme Oranları 83 Grafik 4: Kamu Görevlilerinin (Ehl-i Örf) Şikâyet Edilme Oranları 86 Grafik 5: Toprak Görevlilerinin Şikâyet Edilme Oranları 88 Grafik 6: Vakıf Görevlilerinin Şikâyet Edilme Oranları 90 Grafik 7: Vakıf Konulu Şikâyetlerdeki Şikâyet Edilenlerin Oranları 91 Grafik 8: Çavuş ve Subaşının Şikâyet Edilme Oranları 93 Grafik 9: Kale Görevlilerinin Şikâyete Edilme Oranları 95 Grafik 10: Ehl-i Şer’i Şikâyet Eden Grupların Oranları 96 Grafik 11: Ehl-i Şer’in Şikâyet Edilme Oranları 99 Grafik 12: Şikâyet Edilenlerin Oranları 102 Grafik 13: Şikâyet Edilenlerden Müslüman ve Zımmi Oranları 107 Grafik 14: Gayr-i Müslimlerin Şikâyet Edilme Oranları (Detay) 108 Grafik 15: Ehl-i Örf ve Ehl-i Şer’in Şikâyet Etme Oranları 110 Grafik 16: Kamu Görevlilerinin Şikâyet Etme Oranları 111 Grafik 17: Vakıf Görevlilerinin Şikâyetçi Olduğu Gruplar (Detay) 113 Grafik 18: Ehl-i Şer’in Şikâyet Ettiği Gruplar 114 Grafik 19: Divan’a Şikâyet Gönderen Ehl-i Şer’ Grubunun Oranları 114 Grafik 20: Kadıların Şikâyet Ettiği Gruplar 115 Grafik 21: Şikâyetlerdeki Erkek-Kadın Şikâyetçi Oranları 116 Grafik 22: Şikâyet Gönderen Kadınların Oranları 117 Grafik 23: Kadınların Divan’a Gönderdikleri Şikâyet Konuları 118 Grafik 24: Divan’a Şikâyet Gönderen Müslüman ve Zımmilerin Oranları 119 Grafik 25: Şikâyet Konuları 120 Grafik 26: Fesad Başlığı Altındaki Suçların Oranı 132 Grafik 27: Kamu Görevlilerini Şikâyet Edenlerin Oranları (Görevi Kötüye Kullanma) 136 Grafik 28: Kadılar Hakkındaki Şikâyet Konuları 149 16 Grafikler ve Resimler Grafik 29: Vakıf Konulu Şikâyetlerdeki Şikâyetçi Oranları183 Grafik 30: Vakıf Konulu Şikâyetlerde Şikâyet Edilen Gruplar (Detay) 186 Grafik 31: Miras Konusunda Divan’a Şikâyet Gönderenlerin Oranları190 Grafik 32: Miras Konusunda Divan’a Şikâyet Gönderen Kadınların Oranı 192 Grafik 33: Aile Hukuku Alanındaki Şikâyet Konularının Oranı196 Grafik 34: Sevkiyatı İstenen Malların Oranı 207 Grafik 35: Şikâyetlerin Hukuki Sonuçları211 Resim 1: Âşık Çelebi tezkiresinde Ebüssuûd Efendi’yi tasvir eden bir minyatür 49 Resim 2: İran elçisi Tokmak Han’ın Dîvân-ı Hümâyun’a gelip huzura kabulü ve Şahın gönderdiği hediyeleri takdimi 61 Resim 3: Temsilî bir resimde İstanbul Kadısı ve Mekke Kadısı 68 Resim 4: Anadolu Beylerbeyi 85 Resim 5: Osmanlı Devlet’inde Taşra Görevlileri 87 Resim 6: Subaşı 92 Resim 7: İstanbul kadısını tasvir eden bir resim 98
