Süleyman TEPE
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ . vii
İÇİNDEKİLER . xi
GİRİŞ . 1
BİRİNCİ BÖLÜM ESKİ TÜRK VE İSLAM HUKUKUNDA YASAMA FAALİYETİ
Yasama Faaliyeti ile İlgili Kavramlar . 7
1.1. “Yasama” Kavramı . 7
1.2. “Kanun” ve “Kanunlaştırma” Kavramları 10
1.3. “Kararname” Kavramı . 13
1.4. Yasama Yetkisi. 15
İslamiyet Öncesi Türk Hukukunda Yasama 16
2.1. Kağan İradesi . 17
2.2. Kurultay Kararları . 19
2.3. Yusun (Örf ve Adet Kuralları). 20
İslam Hukukunda Yasama Faaliyeti 20
3.1. “Fıkıh” ve “Usul-i Fıkıh” Kavramları 21
3.2. İslam Hukukunda “Teşrii” ve “Yasama” Kavramı 22
3.3. İslam Hukukunda “İçtihat” ve “Yasama” Kavramı 25
3.4. İslam Hukukunda Yasama Yetkisi . 27
3.4.1. Ülülemr 27
3.4.2. Şûra Meclisleri 29
3.5. İslam Hukukunda Yasama Faaliyetinin Bağlayıcılığı . 33
3.6. İslam Hukukunda “Siyaset-i Şer’iyye” Kavramı 34
3.7. İslam Hukukunda Yasama Faaliyeti Türleri . 37
3.7.1. Birinci Tür Yasama Faaliyeti . 38
3.7.2. İkinci Tür Yasama Faaliyeti 39
xii
3.7.3. Üçüncü Tür Yasama Faaliyeti 41
3.8. İslam Hukuku Tarihinde Yasama Faaliyeti. 43
3.8.1. Hz. Peygamber Devrinde Yasama Faaliyeti . 43
3.8.2. Raşid Halifeler Devrinde Yasama Faaliyeti 49
3.8.3. Emevi Devleti’nde Yasama Faaliyeti . 52
3.8.4. Abbasi Devleti’nde Yasama Faaliyeti 54
İKİNCİ BÖLÜM OSMANLI HUKUKUNDA YASAMA FAALİYETİ
Örfî Hukuk Sahasında Yasama Faaliyeti 60
1.1. “Örfî Hukuk” Kavramı 60
1.2. Osmanlı Devleti’nde Örfî Hukukun Gelişimi . 62
1.3. Diğer Müslüman-Türk Devletlerinde Örfî Hukuk 64
1.4. Osmanlı Devlet’inde Örfî Hukuk Kuralları 65
1.4.1. Fermanlar 66
1.4.2. Kanunnameler 67
1.4.3. Adaletnameler 73
1.4.4. Yasaknameler 75
1.4.5. Beratnameler . 75
1.4.6. Tevkiler 76
1.4.7. Tanzimat Devrine Ait Kanun, Kanunname, Kararname ve Nizamnameler 77
1.5. Örfî Hukuk ile Şer’î Hukuk İlişkisi. 79
1.6. Örfî Hukuk Sahasında Yasama Faaliyeti Türleri 80
1.6.1. Birinci Tür Yasama Faaliyeti . 81
1.6.2. İkinci Tür Yasama Faaliyeti 82
1.6.3. Üçüncü Tür Yasama Faaliyeti 83
Osmanlı Devleti’nde Şer’î Hukukun Kaynakları ve Yasama Faaliyetiyle İlişkisi 85
2.1. Fıkıh Kitapları 89
2.2. Fetvalar . 92
2.3. Kanunnameler . 99
2.4. Tanzimat Sonrasındaki Hukuki Düzenlemeler 102
2.4.1. Mecelle-i Ahkam-ı Adliye . 103
xiii
2.4.2. Hukuk-ı Aile Kararnamesi 105
Osmanlı Devleti’nde Yasama Faaliyetinin Şer’î Hukuka Uygunluğu 107
Osmanlı Hukukunda Yasama Yetkisi ve Usulü 114
4.1. Padişah 114
4.2. Yasama Meclisleri . 117
4.2.1. Divan-ı Hümayun 117
4.2.2. Meşveret Meclisi . 124
4.2.3. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye ve Meclis-i Âli-yi Tanzimat . 126
4.2.4. Şûra-yı Devlet . 133
4.2.5. Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan . 138
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YASAMA FAALİYETİ BAĞLAMINDA HUKUK-I AİLE KARARNAMESİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Hazırlanma Nedenleri . 141
Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin İçeriği. 146
Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Tanzim Edilme Usulü 147
3.1. 1876 Kanun-i Esasi’de Yasama Faaliyeti 148
3.1.1. Kanun Yapma Yoluyla 148
3.1.2. Muvakkat Kanun Yapma Yoluyla . 153
3.1.3. İdare-yi Örfîye Yapma Yoluyla 156
3.2. Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Tanzim Usulü . 156
Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Yürürlükten Kaldırılma Sebepleri . 164
4.1. Kararname’nin Aile Hukukuna Dair Önemli Konuları İçermemesi. 165
4.2. Bazı Kararname Hükümlerinin “Kanun” Tekniğine Aykırı Olması 165
4.3. Kararname’nin Toplum Hassasiyetlerini Gözardı Ettiği İddiası . 167
xiv
4.4. Ulemanın Kararname’nin Şer-i Şerife Aykırı Olduğu İddiası. 168
Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin Tanzimi Esnasında İcra Edilen Yasama Faaliyetinin Şer-i Şerife Uygunluğu. 169
5.1. Birinci Tür Yasama Faaliyetinin Şer-i Şerife Uygunluğu . 169
5.1.1. Evli ve İddet Bekleyen Kadınla Evlenmenin Yasaklanması 170
5.1.2. Erkeğin Aynı Anda Dörtten Fazla Kadınla Evlenmesinin Yasaklanması . 170
5.1.3. Üç Talak İle Boşanan Kadının Başka Biriyle Evlenip Boşanmadan Eski Kocasıyla Evlenmesinin Yasaklanması . 171
5.1.4. Müslüman Kadınların Gayrimüslim Erkeklerle Evlenmesinin Yasaklanması 171
5.2. İkinci Tür Yasama Faaliyetinin Şer-i Şerife Uygunluğu . 172
5.2.1. Akıl Hastalarının Evlendirilmesi . 177
5.2.2. Zinanın Hürmet-i Musahere Oluşturmaması . 178
5.2.3. Evlenme Akdinin Kinayeli Lafızlarla Kurulamaması 179
5.2.4. Evlenme Akdinde Takyidi Şartlar Koşulabilmesi 181
5.2.5. İkrah Altında Yapılan Nikah ve Talakın Geçersizliği 185
5.2.6. Mehrin Alt Sınırının Belirlenmemesi 188
5.2.7. Tefrik (Mahkeme Kararıyla Boşama) Sebeplerinin Genişletilmesi 190
5.2.8. Hakemlere Kesin Boşama Salahiyeti Verilmesi 195
5.2.9. İddet Bekleyen Kadının Hayızdan Kesilmesi Meselesi . 199
5.2.10. Sarhoşun Talakının Mutlak Olarak Geçersiz Sayılması 200
xv
5.2.11. Mehr-i Müsemması, Mehr-i Mislinden Az Olduğu Halde Velisinden İzinsiz Evlenen Kızın Nikah Akdinin Lazım Olması 202
5.2.12. Kinayeli Boşamada Her Halde Kocanın Niyetinin Esas Alınması 204
5.2.13. Yetkisiz Temsilci (Fuzuli) ve Mektup Aracılığıyla Nikah Akdinin Düzenlenmemesi 205
5.2.14. Evlenme İçin Asgari Yaş Sınırı Getirilmesi . 206
5.3. Üçüncü Tür Yasama Faaliyetinin Şer-i Şerife Uygunluğu . 213
5.3.1. Nikah Akdinin Özel İzinname ile Resmi Görevli Huzurunda Yapılması ve Tescil Edilmesi . 215
5.3.2. Boşama Kararının Hâkime Bildirilmesi ve Tescil Edilmesi . 217
5.3.3. Nikahın Keyfiyetinin İlan Edilmesi . 220
5.3.4. Başlık ve Kalın Parası Usulünün Yasaklanması 221
5.3.5. Gayrimüslimlerin Hukukunun Tanzim Edilmesi . 221
SONUÇ 223
KAYNAKLAR 229
