İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ V İÇİNDEKİLER VII GİRİŞ 1 KONUNUN ÖNEMİ 2 ÇALIŞMANIN AMACI 6 DİLEKÇE HAKKINA DAİR KAYNAKLAR 7 DİLEKÇE HAKKINA İLİŞKİN TEMEL DÜZENLEMELER 13 ÇALIŞMANIN SINIRLARI VE YÖNTEMİ 14 BİRİNCİ BÖLÜM DİLEKÇE KAVRAMI VE DİLEKÇENİN TARİHÇESİ DİLEKÇE VE DİLEKÇE HAKKI KAVRAMLARI 17 Dilekçe Kavramı 17 Osmanlıda Dilekçe Yerine Kullanılan Kelimeler 18 Genel olarak 18 İstidâ 19 Arzuhâl 23 Şikâyet 23 Dilekçe Hakkı Kavramı 23 DİLEKÇENİN TARİHÇESİ VE HAK OLARAK ORTAYA ÇIKIŞI 25 Anayasacılık Hareketinden Önce Dilekçe Uygulamaları 26 İlkçağ medeniyetlerinde dilekçe uygulaması örnekleri 26 Ortaçağda dilekçe uygulaması 28 İslamiyet öncesi Türklerde dilekçe uygulaması 31 İslam tarihinden dilekçe uygulaması örnekleri 32 Hukuki Belgelerde Dilekçe Hakkı 37 Anayasal belgelerde dilekçe hakkı. 37 Genel olarak 37
VIII İçindekiler
1215 Magna Carta 38 1689 Bill of Rights 40 İnsan hakları belgelerinde dilekçe hakkı 41 1776 Virginia İnsan Hakları Bildirisi 41 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi 42 1948 Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi 43 1948 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 44 1950 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 44 Anayasalarda Dilekçe Hakkı 45 Dünya anayasalarında dilekçe hakkı 46 İngiltere 47 Fransa 48 ABD 50 Almanya 52 Avusturya, İsviçre, Yunanistan, Belçika, Prusya 53 Türk anayasalarında dilekçe hakkı 54 1876 Kanun-ı Esasi 55 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 55 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 56 1961 Anayasası 58 1982 Anayasası 60 İKİNCİ BÖLÜM DİLEKÇE HAKKININ OSMANLI HUKUKUNDAKİ YERİ VE GELİŞİMİ DİLEKÇE HAKKININ OSMANLI HAK VE HÜRRİYETLERİ ARASINDAKİ YERİ 62 Dilekçe Hakkının Hak ve Hürriyetler İçerisindeki Yeri 62 Hak ve hürriyet kavramları 62 Hürriyet kavramı 62 Hak kavramı 65 . Hak ve hürriyet arasındaki ilişki 66 Hakların tasnifinde dilekçe hakkının yeri 67 Günümüzde Dilekçe Hakkı İle İlişkilendirilen Hak ve Özgürlüklerin Osmanlı Uygulamasındaki Yeri 71 Düşünce hürriyeti, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti 72
Hak arama hürriyeti 74 Bilgi edinme hakkı ve Osmanlıda bilgi edinme uygulamaları 77 Özel hayatın gizliliği ve haberleşme hürriyeti 79 DİLEKÇE HAKKININ OSMANLI HUKUKUNDAKİ GELİŞİMİ 80 Klasik Dönemde Dilekçe Hakkının Kaynakları ve Kullanımı 81 İslam Hukuku Kaynaklarında Dilekçe Hakkı 81 Kuran’da dilekçe hakkı 81 Sünnette dilekçe hakkı 83 Diğer kaynaklarda dilekçe hakkı 85 Klasik Dönemde Dilekçe Kullanımı 85 Tanzimat Döneminde Dilekçe Hakkının Gelişimi 89 Tanzimat döneminde dilekçe hakkının kaynakları 89 Anayasal belgeler ve dilekçe hakkı 90 Kanun-ı Esasi’de dilekçe hakkı 91 Çeşitli düzenlemelerde dilekçe hakkı 92 Tanzimat sonrasında dilekçe uygulaması 94 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM OSMANLI HUKUKUNDA DİLEKÇE HAKKININ KULLANIMI DİLEKÇE HAKKI SAHİPLERİ VE DİLEKÇE MERCİLERİ 98 Dilekçe Hakkı Sahipleri 98 Genel olarak 98 Vatandaşların dilekçe hakkı 99 Kadınlar 101 Kamu görevlileri 104 Küçükler 106 Köleler 108 Mahkûmlar 110 Tüzel kişiler 112 Zimmiler 116 Yabancıların dilekçe hakkı 119 Klasik dönemde 119 Klasik sonrasında 122 Dilekçe hakkının toplu kullanımı 125
X İçindekiler
Dilekçe Mercileri 130 Klasik Dönemde Dilekçe Mercileri 130 Padişaha dilekçe sunulması 132 Divan-ı Hümâyûn’a dilekçe sunulması 137 Veziriazama dilekçe sunulması 142 Dilekçe mercii olarak kadı 145 Taşra divanları ve diğer dilekçe mercileri 146 Tanzimat Sonrasında Dilekçe Mercileri 147 Padişaha dilekçe sunulması 148 Meclis-i Umumî’ye verilen dilekçeler 150 Diğer dilekçe mercileri 155 DİLEKÇE USULÜ 159 Dilekçenin Sunulmasına İlişkin Hususlar 159 Dilekçe mercilerine ulaşma 159 Dilekçenin şekil şartları 162 Dilekçenin yazılı olması 163 Dilekçenin dili 164 Manzum dilekçeler 165 Arzuhâlcilik mesleği 166 Dilekçenin unsurları 168 Dilekçenin muhtevası 170 Dilekçeye ek belgeler 173 Dilekçenin Engelsiz Olması: Sayı Sınırlandırması ve Ücret 175 DİLEKÇENİN KONUSU 181 Genel olarak dilekçe konuları 181 Talep içerikli dilekçeler 183 Kişisel talepler 184 Başkası menfaatine talepler 188 Bir grup adına talepler 189 Kamusal talepler 191 Öneri içeren dilekçeler 192 Soru içerikli dilekçeler 194 Bilgi verme ve izin alma amaçlı dilekçeler 196 Kisve bahası dilekçeleri 197
Başvuru ve izin talepli dilekçeler 199 Şikâyet dilekçeleri. 201 Şikâyet konuları 201 Şikâyet edilenler 203 DİLEKÇE HAKKINDA YAPILAN İŞLEMLER 205 Genel Olarak Yapılan İşlemler 205 Dilekçenin Reddedilmesi veya Yargı Merciine Gönderilmesi 206 Dilekçenin reddi 206 Yargının görevine giren dilekçeler 209 Dilekçe Konusunun Araştırılması 213 Dilekçe Sahibinin Sorumluluğu 216 Dilekçenin Gereğinin Yapılması 218 Dilekçenin Sonucunun Bildirilmesi ve Süre 222 DİLEKÇE HAKKININ SINIRLANDIRILMASI VE KORUNMASI 227 Dilekçe Hakkının Sınırlandırılması 227 Dilekçe Hakkının Korunması 230 Genel olarak hakların korunması 230 Dilekçe hakkının korunması 235 DİLEKÇE HAKKININ FONKSİYONLARI 237 Dilekçenin İdarenin Denetlenmesindeki Fonksiyonu 239 Genel olarak 239 Padişahın idareyi denetimi 241 Divan-ı Hümâyûn’un idareyi denetimi 244 Bağımsız mercilerin idareyi denetimi 246 Yerel yönetimlerde denetim 248 İfta denetimi 250 Dilekçenin Adaletin Gerçekleştirilmesi Fonksiyonu 251 Dilekçenin Kamu Düzeninin Korunmasındaki Fonksiyonu 255 Dilekçenin Yönetime Katılım Sağlamadaki Fonksiyonu 258 Kanun teklifi niteliğinde dilekçeler 259 Kanunların uygulanmasına yönelik dilekçeler 263 Yönetim yetkilerine dair dilekçeler 266 Dilekçenin Bilgi Edinme Fonksiyonu 269 Dilekçenin Halkın Diğer İhtiyaçlarını Gidermedeki Fonksiyonu 272 SONUÇ 275
