Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları

İÇİNDEKİLER
Giriş
SAĞLIK VE TIP HUKUKUNDA
KAVRAMLAR VE MEVZUAT
§1. SAĞLIK VE TIP HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE ÖZNELER
Yrd. Doç. Dr. Özge YÜCEL
I. TEMEL KAVRAMLAR 23
A. Sağlık Hukuku, Tıp Hukuku ve Tıp Etiği 23
B. Sağlık ve Sağlık Hizmeti Kavramları 25
C. Tıbbi Müdahale Kavramı 32
1. Genel Olarak 32
2. Kozmetik/Estetik İşlemlerden Ayırt Edilmesi 34
II. SAĞLIK HUKUKUNUN ÖZNELERİ 35
A. Hasta/Danışan ve Hasta Yakını 35
B. Hekim ve Diğer Sağlık Çalışanları 38
C. Sağlık Hizmeti Sunucuları: İdare ve Özel Sağlık Kuruluşları 41
Kaynaklar 45
§2. SAĞLIK VE TIP HUKUKUNDA ULUSLARARASI VE ULUSAL BELGELER
Yrd. Doç. Dr. Özge YÜCEL
I. ULUSLARARASI BELGELER (BİLDİRİLER, SÖZLEŞMELER VE DİĞERLERİ)
(KRONOLOJİK) 47
II. ULUSAL HUKUK BELGELERİ (KANUN, TÜZÜK, YÖNETMELİK VS.)
(ALFABETİK) 58
A. Anayasa 58
B. Kanunlar 58
C. Tüzükler 60
D. Yönetmelikler 61
E. Diğerleri 69
10 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
Bölüm 1
SAĞLIK KAMU HİZMETİNİN SUNULMASI,
SAĞLIK HAKKI VE HASTA HAKLARI
§1. SAĞLIK HAKKININ TANIMLANMASI VE MAHKEMELERCE KULLANILMASI
Yrd. Doç. Dr. Dilşad Çiğdem SEVER
GİRİŞ 73
I. SAĞLIK VE İNSAN HAKLARI 73
II. ULUSLARARASI NORMLARDA SAĞLIK HAKKI 77
III. SAĞLIĞA İLİŞKİN AİHM KARARLARI 83
A. 2. Maddeye Dayanarak Verilen Bazı İhlal Kararları 84
B. İşkence Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin Bazı Kararlar 86
C. Özel Hayatın Korunması Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin Kararlar 87
1.Türkiye’de Anayasal Düzenlemelerde Sağlık Hakkı 88
2. Sağlık Hakkının Kapsamı ile Danıştay Kararlarında Somutlaşması 94
Kaynaklar 101
§2. SAĞLIK KAMU HİZMETİNİN ÖRGÜTLENMESİ VE ÖZELLEŞTİRME BİÇİMLERİ
Yrd. Doç. Dr. Dilşad Çiğdem SEVER
GİRİŞ 103
I. GENEL OLARAK SAĞLIK HİZMETLERİ 104
II. SAĞLIK HİZMETLERİNİN DOĞRUDAN İDARE TARAFINDAN SUNULMASI
VE ÖZEL KİŞİLERE GÖRDÜRME 108
III. ÖZEL SAĞLIK KURULUŞLARI 111
IV. KAMU–ÖZEL ORTAKLIKLARI (ŞEHİR HASTANELERİ) 118
Kaynaklar 122
§3. HASTA HAKLARI
Doç. Dr. Gürkan SERT
GİRİŞ 125
I. ULUSLARARASI HASTA HAKLARI BELGELERİ 126
A. Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi 1981, 1995, 2005, 2015 126
B. Amsterdam Bildirgesi 127
İçindekiler 11
C. Biyoetik Sözleşmesi 127
D. Avrupa Hasta Hakları Şartı 128
II. TÜRKİYE’DE HASTA HAKLARI 129
III. HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ (1998) 131
A. Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve İlkeler 132
B. Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı 134
1. Adalete ve Hakkaniyete Uygun Olarak Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma 134
2. Hizmetler Konusunda Bilgi Alma 134
3. Sağlık Kurumu ve Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı 135
4. Personeli Tanıma Seçme ve Değiştirme Hakkı 136
5. Öncelik Sırasının Belirlenmesini Talep Hakkı 136
6. Tıbbi Bakım İsteme Hakkı 136
7. Vücut Bütünlüğünün Korunması Hakkı 137
8. Ötanazi Yasağı 138
9. Gereken Özeni Görme Hakkı 138
C. Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı 138
1. Sağlık Durumu ve Kendisine Gerçekleştirilecek Girişimler ile ilgili Bilgi Alma
Hakkı 138
2. Kayıtlara Ulaşma ve Kayıtları İnceleme Hakkı ve Kayıtlarda Düzelteme Talep
Hakkı 140
3. Hastanın Anlayacağı Şekilde Bilgilendirilme Hakkı 141
4. Hastanın Bilgilendirilmesinin “Sakınca” Taşıdığı Haller 141
5. Hastanın Bilgi İstememe Hakkı 142
D. Hasta Haklarının Korunması 143
1. Mahremiyet Hakkı 143
2. Hastaya Ait Bilgilerin Gizliliği 144
E. Tıbbi Müdahalede Hastanın Rızası 145
1. Onam Dışında Tıbbi Müdahale Yasağı 145
2. Aydınlatılmış Onam ve Onamı Geri Alma 145
3. Tedaviyi Ret Hakkı 147
4. Küçüklerden Onam Alınması 148
5. Yeni Tedavi Yöntemlerinin Uygulanması 148
6. Organ Nakillerinde Onam 149
7. Gebeliğin Sona Erdirilmesinde Onam 149
8. Hastanın Aydınlatılması 150
E. Tıbbi Araştırmalar 150
F. Diğer Haklar 151
1. Güvenli Bir Ortamda Hizmet Alma Hakkı 151
2. İnanç ve Vicdan Özgürlüğüne Saygı Hakkı 151
12 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
G. Sorumluluk ve Hukuki Korunma Yolları 152
H. Son Hükümler 152
Kaynaklar 153
§4. HASTA HAKLARININ BİREYSEL BAŞVURU YOLUYLA KORUNMASI
Hasan Tahsin GÖKCAN
GİRİŞ 155
I. SAĞLIK HİZMETİ NEDENİYLE YAŞAMA HAKKI İHLALİ İDDİALARI 156
A. Sağlık Hizmetleri Nedeniyle Devletin Yükümlülükleri 156
1. Yaşama Hakkı ve Devletin Negatif ve Pozitif Yükümlülüğü 156
2. Etkili Soruşturma Yapma Yükümlülüğü 159
B. Yaşama Hakkına İlişkin Özel Durumlar 162
1. Yaşamın Başlangıcı, Fetüsün Hakları ve Gebeliğin Sonlandırılması 162
2. Ötanazi ve Ölümü Tercih Hakkı 163
3. İntihara Yardım ve Yaşama Hakkı 164
4. Organ Nakli 164
II. İŞKENCE, EZİYET VE İNSAN HAYSİYETİYLE BAĞDAŞMAYAN MUAMELE
YASAĞININ İHLALİ İDDİALARI 165
A. Genel Olarak 165
B. Suçların Takibi Nedeniyle Yapılan Tıbbi Girişimler 167
C. Tıbbi Yardıma Erişimin Engellenmesi veya Yardım Sağlanmaması 167
D. Kamu Sağlığının Korunması Amaçlı Rıza Dışı Tıbbi Girişimler 169
1. Salgın Hastalıklarla Mücadele Amacıyla Teşhis ve Tedavi Girişimleri 169
2. Hastalıkları Önleyici Aşı Uygulamaları 169
3. Açlık Grevi ve Ölüm Oruçlarında Tıbbi Müdahale 170
E. Tutuklu ve Hükümlü Sağlık Hizmetleri Nedeniyle İhlal İddiaları 172
1. Tutuklu ve Hükümlülere Yapılan Tıbbi Girişimler ve Tutma Koşulları 172
2. Ceza ve Tutukevinde Açlık Grevi ve Ölüm Oruçları Nedeniyle Tıbbi Girişim
Yapılması 173
3. Ağır hastalık ve Fiziki Engelin Tutuklama ve İnfaz Üzerindeki Etkileri 174
III. SAĞLIK HİZMETLERİ NEDENİYLE ÖZEL YAŞAM VE AİLE YAŞAMINA
SAYGI HAKKININ İHLALİ İDDİALARI 176
A. Genel Olarak Özel Yaşam ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı 176
B. Tıbbi Girişimler Yönünden Özel ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı 178
1. Hakkın Kapsamının Tıbbi Girişimler Yönünden Değerlendirilmesi 178
2. Rızaya Aykırı Tıbbi Girişimler Nedeniyle İhlal İddiaları 179
3. Babalık Bağının Tespiti Amacıyla Yapılan Tıbbi Girişimler 180
İçindekiler 13
4. Evlenme, aile kurma ve çocuk sahibi olma hakkı yönünden tıbbi girişimler 180
5. Çocuk sahibi olma amacıyla tıbbi yöntemlerden yararlanma hakkı 181
6. Gebeliğe Son Verme (Kürtaj) 182
7. Kişisel Verilerin Korunması 182
IV. SAĞLIK HİZMETLERİ NEDENİYLE ADİL YARGILANMA HAKKININ İHLALİ
İDDİALARI 184
A. Genel Olarak 184
B. Adil Yargılanma Hakkıyla İlgili İnceleme Yöntemi 186
Kaynaklar 189
Bölüm 2
TIBBİ MÜDAHALENİN
HUKUKA UYGUNLUĞUNUN KOŞULLARI VE
HASTA VE HEKİM İLE SAĞLIK HİZMETİ SUNUCUSU
ARASINDAKİ HUKUKSAL İLİŞKİNİN NİTELİĞİ
§1. MEDENİ HUKUK BAKIŞ AÇISIYLA TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUKA UYGUNLUĞUNUN
KOŞULLARI
Yrd. Doç. Dr. Özge YÜCEL
I. TIBBİ MÜDAHALENİN YETKİLİ SAĞLIK ÇALIŞANI TARAFINDAN
YAPILMASI 193
II. HASTANIN VE YASAL TEMSİLCİSİNİN AYDINLATILMIŞ ONAMI 197
A. Özerklik Hakkı Bağlamında Onam Hakkı 197
B. Onamın Geçerlilik Koşulu Olarak Aydınlatılma 199
1. Aydınlatmanın Kapsamı 201
2. Aydınlatmanın Amaçları 202
3. Aydınlatma Yükümlüsü ve Muhatabı 203
4. Aydınlatmanın Usulü 205
a. Sözlü/Yazılı/İşaret Diliyle/Braille Alfabesiyle Aydınlatma 205
b. Hastanın Sosyo–Kültürel Düzeyine Uygunluk ve Anlaşılırlık 207
c. Uygun Ortamda ve Zamanda Aydınlatma 208
C. Onam Ehliyeti 209
D. Onamın Tabi Olduğu Şekil 216
III. RIZANIN YERİNE GEÇEN HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ 218
A. Üstün Özel Yarar (Varsayımsal Rıza/Gerçek Vekâletsiz İş Görme) 218
1. Acil Durumlarda Varsayımsal Rıza 218
2. Acil Olmayan Durumlarda Varsayımsal Rıza 219
14 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
3. Açlık Grevi/Ölüm Orucundaki Hükümlüler 220
B. Üstün Kamu Yararı (Kamu Sağlığı/Düzeni) 221
1. Kamu Sağlığının Korunması 221
2. Kamu Düzeninin/Güvenliğinin Korunması 222
IV. TIP BİLİMİNİN VERİLERİNE GÖRE GEREKLİ VE BUNLARA UYGUN TIBBİ
MÜDAHALE 225
A. Tıbbi Açıdan Zorunluluk/Gereklilik (Endikasyon) 225
B. Tıp Biliminin Gereklerine Uygunluk 228
Kaynaklar 233
§2. HASTA VE HEKİM İLE SAĞLIK HİZMETİ SUNUCUSU ARASINDAKİ HUKUKSAL
İLİŞKİNİN NİTELİĞİ
Yrd. Doç. Dr. Özge YÜCEL
I. KAMUDA ÇALIŞAN HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ HUKUKSAL İLİŞKİ 235
II. SERBEST ÇALIŞAN HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ HUKUKSAL İLİŞKİ 236
III. ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ HUKUKSAL
İLİŞKİ 244
IV. HASTANIN FİİL EHLİYETİNİN KURULAN HUKUKSAL İLİŞKİLERDEKİ
ROLÜ 247
Kaynaklar 249
§3. HASTA TÜKETİCİ MİDİR?
Prof. Dr. Şebnem AKİPEK ÖCAL
I. TÜKETİCİ HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ 251
II. 6502 SAYILI KANUN KAPSAMINDA TÜKETİCİ KAVRAMI VE TÜKETİCİ
İŞLEMLERİ 255
III. TÜKETİCİ İŞLEMLERİ BAKIMINDAN HASTALARIN HUKUKİ DURUMU 257
Kaynaklar 261
İçindekiler 15
Bölüm 3
TIP HUKUKUNDA SORUMLULUK VE
SORUMLULUK SİGORTASI
§1. DANIŞTAY KARARLARI IŞIĞINDA SAĞLIK HİZMETLERİNDEN DOLAYI İDARENİN
SORUMLULUĞU
Yrd. Doç. Dr. Dilşad Çiğdem SEVER
GİRİŞ 265
I. İDARENİN SAĞLIK HİZMETİNİ SUNMASINDAN KAYNAKLANAN
SORUMLULUĞUNUN DAYANAĞI 267
II. İDARENİN SAĞLIK KOLLUĞU İŞLEVİ NEDENİYLE SORUMLULUĞU 274
III. TAZMİNATIN HESAPLANMASI 276
SONUÇ 277
Kaynaklar 279
§2. CEZA HUKUKU BAKIMINDAN TIBBİ FAALİYETLERİN HUKUKA UYGUNLUĞU VE
HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU
Prof. Dr. Tuğrul KATOĞLU
GİRİŞ 281
I. TIBBİ FAALİYETLER AÇISINDAN CEZA HUKUKUNUN İŞLEVİ 282
A. Bir İnsan Hakları Hukuku Öznesi Olarak Hasta 283
B. Cezai Sorumluluk ve Suç Kavramları 287
II. TIBBİ MÜDAHALELERİN HUKUKİ NİTELİĞİ 288
A. Davranışın Toplumsal Uygunluğu Kuramı 290
B. Manevi Unsurun (Kusurun) Bulunmaması Görüşü 291
C. Tipik Fiilin Yokluğu Görüşü 291
Ç. Kanunda Öngörülmeyen Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü 292
D. Devlet Tarafından Tanınan (Himaye Edilen) Amaç Görüşü 292
E. Kanunda Öngörülen Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü 293
F. İlgilinin (Hak Sahibinin) Rızası Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü 293
G. İzin Verilen Risk Görüşü 294
H. İnsanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkına Dayanan Görüş 294
I. Tıbbi Müdahalenin Özel Bir Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak Kabul Edilmesi
Görüşü 295
16 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
İ. Görevin Yerine Getirilmesi Görüşü 295
J. Hakkın İcrası Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü 296
1. Hakkın İcrası Hukuka Uygunluk Nedeninin Özel Bir Biçimi Olarak Tıbbi
Müdahalenin Koşulları 296
a. Tıp Mesleğini İcra Yetkisi 296
b. Tıbbi Müdahalelere Rıza (Aydınlatılmış Hastanın Rızası) 297
c. Meslek Kurallarına (legis artis) Uygun Müdahale 303
ç. Müdahalenin Tedavi ya da Yaşam Kalitesini Yükseltmek Amacıyla Yapılmış Olması 303
III. FARKLI YÖNLERİYLE HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU 304
A. Genel Olarak 304
B. Sağlık Kamu Hizmetinin İcrasından Kaynaklanan Cezai Sorumluluk 305
1. Görev Suçları Bakımından Hekimin Cezai Sorumluluğu 305
2. Kamu Görevlisi Hekimlerin İdare ile İlişkileri Bakımından Ceza Hukukunu
İlgilendiren Sorun Noktaları 308
a. Kamu Görevlisi Tanımındaki Belirsizlik 308
b. İdari Hiyerarşi Bakımından Kamu Görevlisi Hekim 309
C. Hekimler Tarafından İşlenen Kişilere Karşı Suçlar 310
Ç. Tıp Meslek ya da Sanatının İcrasından Kaynaklanan Cezai Sorumluluk 310
1. Sağlık Mevzuatı ve İlgili Mevzuat Hükümleri Arasında Yer Alan Çeşitli Suçlar 311
2. Sağlık Mesleği Mensuplarının Suç Fiilini Bildirmeme Suçu (TCK m. 280) 311
D. Hekimin Tedavi Amacıyla Gerçekleştirdiği Fiillerinden Ötürü Taksire Dayalı
Cezai Sorumluluk 313
1. Genel Olarak 313
2. TCK’nın Taksirli Ceza Sorumluluğuna İlişkin Genel Hükümleri 315
3. Taksirli ceza Sorumluluğunun Koşulları 317
a. Zararlı Neticenin (Fiilin) İstenmemiş Olması 317
b. Zararlı Neticeyi Önlemeye Yönelik Davranış Kurallarının İhlali 318
c. Zorunlu Davranış Kurallarına Uyulmamasının Faile İsnat Edilebilir Olması 321
4. Belli Bir Meslek ya da Sanatın İcrası Dolayısıyla Taksirli Fiiller Dolayısıyla
Güvenlik Tedbiri: TCK m. 53/6 322
a. Tıbbi Hizmetler Alanında Ekip Faaliyeti ve Ekip Üyelerinin Taksirli Ceza
Sorumluluğu 323
i. Ekip Halinde Yürütülen Tıbbi Faaliyetler ve Güven İlkesi 323
ii. Tıbbi Faaliyetler Bakımından Güven İlkesinin Sınırları 325
iii. İşbölümüne Göre Yürütülen Faaliyetler ve Güven İlkesi Açısından 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu’nun 22. Maddesinin Beşinci Fıkrası 329
Kaynaklar 333