Uluslararası İnsan Hakları HukukundaVicdani Red ve Türkiye
Özgür Heval ÇINAR
- Vicdan, Vicdan Özgürlüğü ve Askerlik Hizmetlerinin Vicdani Reddi
- Bir İnsan Hakkı Olarak Vicdani Red
- Vicdani Red ve Türkiye
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR XXIII
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
İNSAN HAKLARI KAVRAMI,
İNSAN HAKLARI KAVRAMININ KAPSAMI, KÖKENİ VE TARİHİ GELİŞİMİ
I- İNSAN HAKLARI KAVRAMI 11
II - İNSAN HAKLARI KAVRAMININ KAPSAMI 16
HI -İNSAN HAKLARI KAVRAMININ KÖKENİ 19
IV - İNSAN HAKLARI KAVRAMININ TARİHİ GELİŞİMİ 24
A) İLK ÇAĞLAR’DA İNSAN HAKLARI 24
B) ORTA ÇAĞ’DA İNSAN HAKLARI 27
1 - Hristiyanlık Anlayışında İnsan Hakları 27
2 - İslâm Anlayışında İnsan Hakları 29
C) YENİ ÇAĞ’DA İNSAN HAKLARI 33
D) İNSAN HAKLARININ ANAYASALARDA YER ALMASI 41
E) İNSAN HAKLARININ MİLLETLERARASI NİTELİK KAZANMASI 52
1 - İnsan Haklarının Batı’da Ortaya Çıkışı 52
2 - İnsan Haklarının Milletlerarası Alana Geçişi 55
3 - İnsan Haklarının Milletlerarası Niteliği 59
F) GÜNÜMÜZDE İNSAN HAKLARI ANLAYIŞI 66
İKİNCİ BÖLÜM
İNSAN HAK VE HÜRRİYETLERİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN MİLLETLERARASI GÜVENCE SİSTEMLERİ
A) - GENEL OLARAK GÜVENCE SİSTEMLERİ 75
B) - BİRLEŞMİŞ MİLLETLER EVRENSEL GÜVENCE
SİSTEMİ 79
1 GENEL OLARAK 79
2 ÎNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRİSİ 87
1 - İnsan Haklan Evrensel Bildirisi’nin Kapsamı 87
2 - İnsan Haklan Evrensel Bildirisi’nin Hukukî Niteliği 91
3 - İnsan Haklan Evrensel Bildirisi’nin Etkisi 93
3 MEDENÎ VE SİYASÎ HAKLARA İLİŞKİN MİLLETLERARASI SÖZLEŞME, 97
4 EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARA
İLİŞKİN MİLLETLERARASI SÖZLEŞME 100
5 IRKA DAYALI AYRIMCILIĞIN BÜTÜN FORMLARININ ORTADAN KALDIRILMASINA
İLİŞKİN MİLLETLERARASI SÖZLEŞME 102
6 KADINLARA KARŞI AYRIMCILIĞIN BÜTÜN FORMLARININ ORTADAN KALDIRILMASINA
İLİŞKİN SÖZLEŞME 103
7 İŞKENCE VE DİĞER ZALİMCE, İNSANLIKDIŞI VEYA ONURKIRICI MUAMELE VEYA CEZAYA KARŞI SÖZLEŞME 104
8 ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ 106
C) -BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BELGELERİNİN GENEL
DEĞERLENDİRİLMESİ 108
D) -BÖLGESEL GÜVENCE SİSTEMLERİ 112
A) GENEL OLARAK 112
A) İNSAN HAK VE HÜRRİYETLERİNİN AVRUPA BÖLGESİNDE KORUNMASI 113
1 - Avrupa Konseyi Güvence Sistemi 113
1 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 116
2 Avrupa Sosyal Şartı 118
3 İşkencenin Önlenmesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi 122
4 Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa
Sözleşmesi 124
2 - Avrupa Birliği Güvence Sistemi 125
3 - Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı 131
a) 1975 Helsinki Nihaî Senedi 132
b) 1990 Yeni Bir Avrupa İçin Paris Antlaşması 133
c) 1992 Helsinki Belgesi 136
d) 1994 Budapeşte Belgesi 136
e) 1999 Avrupa Güvenlik Şartı 136
B) AMERİKAN DEVLETLERİ ÖRGÜTÜ İNSAN HAK VE HÜRRİYETLERİ KORUMA SİSTEMİ 137
C) AFRİKA BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ İNSAN HAK VE HÜRRİYETLERİ KORUMA SİSTEMİ 142
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
I- GENEL OLARAK 149
D - AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN
ÖZELLİKLERİ 155
m -AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN
KAPSAMI 160
A) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN
GENEL KAPSAMI 160
A) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN ZAMAN YÖNÜNDEN KAPSAMI 173
B) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN YER YÖNÜNDEN KAPSAMI 176
C) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMININ ÇEKİNCELERLE DARALTILMASI 181
IV - AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ VE EK PROTOKOLLERİ’NDE KORUNAN HAK VE HÜRRİYETLER 186
1 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE
KORUNAN HAK VE HÜRRİYETLER 187
1 - Hayat Hakkı 187
2 - İşkence, İnsanlıkdışı ve Onurkırıcı Muamelede
Bulunma ve Ceza Verme Yasağı 191
3 - Kölelik, Kulluk, Zorla Çalıştırma ve Angarya Yasağı 195
4 - Birey Hürriyeti ve Güvenliği Hakkı 201
5 - Âdil Yargılanma Hakkı 206
6 - Suç ve Cezaların Kanuniliği 216
7 - Özel Hayat ve Aile Hayatmın Gizliliği, Konut ve
Haberleşme Hürriyetine Saygı Hakkı 219
8 - Düşünce, Din ve Vicdan Hürriyeti 225
9 - Düşünceyi İfade Hürriyeti 233
10 - Toplantı ve Dernek Kurma Hürriyeti 241
11 - Evlenme ve Aile Kurma Hakkı 263
12 - Hak Arama Hürriyeti 264
2 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNE EK PROTOKOLLER’DE KORUNAN HAK VE HÜRRİYETLER .268
1-1 Nolu Protokol 268
a) Mülkiyet Hakkı 269
b) Eğitim Hakkı .277
c) Serbest Seçim Hakkı 279
A) 4 Nolu Protokol .281
1 Adî Yükümlülükler Sebebiyle Hürriyetten Yoksun
Bırakma Yasağı 282
2 Bir Ülkede Serbestçe Seyahat ve Yerleşme Hakkı 283
3 Vatandaşların Smırdışı Edilmesi ve Ülkeye
Girmelerinin Engellenmesi Yasağı 284
4 Yabancıların Topluca Smırdışı Edilmeleri Yasağı 284
B) 6 Nolu Protokol 284
C) 7 Nolu Protokol 285
1 Bir Ülkede Meşru Olarak Bulunan Yabancının Keyfî
Olarak Smırdışı Edilmesi Yasağı 286
2 Bir Suçtan Hüküm Giyen Kimsenin Mahkemeye
Başvurma Hakkı 286
3 Haksız Hüküm Giyen Kişiye Tazminat Ödenmesi 287
4 Aynı Suçtan Dolayı Yeniden Yargılama Yasağı 287
5 Evlilikte Eşlere Hak Eşitliği 288
5 -12 Nolu Protokol 288
6-13 Nolu Protokol 293
C) AVRUPA ÎNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
BAĞLAMINDA KORUNAN HAKLARIN EKSİKLİĞİ 294
V - AVRUPA KONSEYİ GÜVENCE SİSTEMİNİN
İŞLEYİŞİNE İLİŞKİN PROTOKOLLER 296
1 - 2 Nolu Protokol 296
2-3 Nolu Protokol 296
3 - 5 Nolu Protokol 297
a) 8 Nolu Protokol 297
b) 9 Nolu Protokol 297
c) 10 Nolu Protokol 298
d) 11 Nolu Protokol 298
A) - 14 Nolu Protokol 299
B) -15 Nolu Protokol 305
C) - 16 Nota Protokol, 306
VI -AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ VE EK PROTOKOLLER’DE KORUNAN HAK VE
HÜRRİYETLER BAKIMINDAN GEÇERLİ İLKELER 307
1 HAK VE HÜRRÎYETLERİN SINIRLANDIRILMASI ÎLKESÎ 307
1 -Normal Hâllerde 309
2 - Olağanüstü Hâllerde 312
2 HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILMAMASI
YA DA ORTADAN KALDIRILMAMASI. 315
3 IIAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASINDA
EŞİTLİK İLKESİ 319
4 HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASINDA YABANCILIK STATÜSÜ 323
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ GÜVENCE SİSTEMİ
11 NOLU PROTOKOL’DEN ÖNCEKİ ESKİ
GÜVENCE 327
a) GENEL OLARAK 327
b) AVRUPA İNSAN HAKLARI KOMİSYONU 329
1 s- Avrupa İnsan Haklan Komisyonu’nun Kuruluşu 330
2 - Avrupa İnsan Haklan Komisyonu’nun Görevlen 330
3 - Avrupa İnsan Haklan Komisyonu’nun Çalışma Yöntemi 331
4 - Avrupa İnsan Haklan Komisyonu’nun İşleyiş Mekanizması .332
a) Devlet Başvurulan 332
b) Birey Başvuruları 336
A) - Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları 339
1 Iç Hukuk Yollarının Tüketilmiş Bulunulması 340
2 Başvuruların Altı Aylık Sürede Yapılması 347
3 Başvuruda Bulunan Kişinin Kimliğinin Açık Olması 347
4 Başvurunun Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’nca Daha Önce İncelenmiş Bir Başvuruyla Esas İtibarıyla
Aynı Olmaması 348
5 Aynı Konuda Başka Bir Milletlerarası Mercie
Daha Önce Başvurulmamış Olması 348
6 Başvurunun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’yle
Bağdaşır Nitelikte Olması 348
7 Başvurunun Açıkça Temelden Yoksun Bulunmaması 348
8 Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılmaması 349
B) - Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’un Dostça Çözüm Arayışı 349
C) - Avrupa İnsan Hakları Komisyonu Kararlarının Niteliği 352
C) AVRUPA İNSAN HAKLARI DİVANI 353
1 - Avrupa İnsan Hakları Divam’mn Yargı Yetkisi 354
2 - Avrupa İnsan Hakları Divam’mn Oluşumu ve Görevleri 356
a) Avrupa İnsan Hakları Divam’nm Oluşumu 356
b) Avrupa İnsan Hakları Divam’nm Görevleri 356
ba) Yargı Görevleri 357
bb) İstişarî Görevleri 357
bc) Düzenleme Görevi 358
3 - Avrupa İnsan Hakları Divanı’nın Çalışma Düzeni 358
4 - Avrupa İnsan Hakları Divanı’na Gitmeden Önce
Yapılması Gereken İşlemler 359
5 - Avrupa İnsan Hakları Divanı’nın Yargılama İlkeleri 360
1 Re’sen İnceleme İlkesi 360
2 Çekişmeli Yargılama İlkesi 361
3 Sözlü Yargılama İlkesi 361
4 Kamuya Açık Yargılama İlkesi 361
A) - Avrupa İnsan Haklan Divanı’nca Davanın İncelenme
Aşamaları 362
1 Yazılı Aşama 362
2 İlk İtirazlar ve Sonuçları 362
3 Esastan İnceleme Aşaması 363
4 Karar Verme Aşaması 364
B) - Avrupa İnsan Hakları Divanı’nın Yorum Tekniği 365
C) - Avrupa İnsan Haklan Divam’nın Hakkaniyete Uygun
Bir Tatmin Sağlaması 368
D) - Avrupa İnsan Haklan Divanı Kararlarının Hüküm ve
Sonuçları 372
1 Avrupa İnsan Hakları Divanı Kararlarının Niteliği ve Kesinliği 372
2 Avrupa İnsan Hakları Divanı Kararlarının Kapsamı ve Bağlayıcılığı 374
a) AVRUPA KONSEYİ BAKANLAR KOMİTESİ 377
1 - Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Kuruluşu 377
2 - Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Görevleri 378
3 - Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Kararlarının Niteliği 381
b) 11 NOLU PROTOKOL’DEN ÖNCEKİ SİSTEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ 381
c) 11 NOLU PROTOKOL’LE ÖNGÖRÜLEN YENİ
SİSTEME GEÇİŞ SÜRECİ 384
II - 11 NOLU PROTOKOLLE YÜRÜRLÜĞE KONULAN
GÜVENCE SİSTEMİ, 385
a) GENEL OLARAK 385
b) AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ 388
1 - Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi’nin Kuruluşu 388
2 - Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi Hâkimlerinin
Nitelikleri, Seçimi ve Görev Süreleri 389
3 - Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi’nin Çalışma Düzeni 391
A) Genel Kurul Olarak Çalışması 391
B) Tek Hâkimli Düzen, Komiteler, Daireler ve Büyük Daire Olarak Çalışması 392
ba) Tek Hâkimli Düzen Hâlinde Çalışması 393
bb) Komitelerin Çalışması 393
bc) Daireler’in Çalışması 394
bd) Büyük Daireler’in Çalışması 395
1 - Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi’nin Yargı Yetkisi 396
2 - Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi’nin Yorum Tekniği 399
1 Genel olarak 399
2 Gelişimci Yaklaşım 401
3 Takdir Alanı Yaklaşımı 405
4 Genişletici Yaklaşım 409
5 Bağımsız Yaklaşım 413
6 Entegre Yaklaşım 414
7 Yenilikçi Yaklaşım 416
8 Muhakeme Yaklaşımları Yararlarının Değerlendirilmesi 419
3 - Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ni Harekete
Geçiren Mekanizma 423
a) Devlet Başvuruları 424
b) Birey Başvuruları 425
4 - Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları 427
5 - Başvurunun Kayıttan Düşmesi 430
6 - Üçüncü Tarafm Davaya Müdahalesi 431
7 - Davanın Esasmın İncelenmesi 431
8 - Duruşmaların Kamuya Açık Olması ve Belgelere
Ulaşabilme 432
9 - Dostane Çözüm Sağlanması 432
10 - Hakkaniyete Uygun Bir Tatmin Sağlama 433
A) - Daire Kararının Büyük Daire’ye Gönderilmese 433
B) - Kesin Hükümler ve Kararların Gerekçeli Olması 433
C) - Kararların Bağlayıcılığı ve Uygulanması 434
D) - İstişari Mütâlâa Verine. 439
1 AVRUPA KONSEYİ BAKANLAR KOMİTESİ 440
BEŞİNCİ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKU VE TÜRKİYE
J - MİLLETLERARASI ANTLAŞMALARIN İÇ
HUKUKLARDAKİ YERİ 443
1 MİLLETLERARASI HUKUK İLE MİLLİ HUKUK İLİŞLİSİ443
2 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN MÎLLÎ HUKUK SİSTEMLERİNDEKİ HUKUKÎ
NİTELİĞİ VE UYGULANMASI 446
iŞ AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN İÇ
HUKUK NORMLARI HİYERARŞİSİNDEKİ KONUMU 450
a) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ NORMU İLE
1§ HUKUK NORMUNUN ÇATIŞMASI HÂLİ 455
1 - MİLLETLERARASI ANTLAŞMALARIN
DEĞİŞTİRİLMESİ VE SONA ERDİRİLMESİ 464
2 -MİLLETLERARASI ANTLAŞMALARIN TÜRK
HUKUKU’NDAKİ YERİ.466
a) DOKTRİNER TARTIŞMALAR 466
1 - Kanuna Eşdeğer Gören Görüş 467
2 - Kanuna Üstün Gören Görüş 468
b) TÜRK ANAYASALARINA GÖRE DEĞERLENDİRME 470
1 - 1924 Anayasası Dönemi 470
2 -1961 Anayasası Dönemi 472
3 *1982 Anayasası Dönemi 478
A) -TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN AVRUPA
İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN NİTELİĞİ 495
1 TÜRKİYE’NİN AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NE TARAF OLMASI 495
2 TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN AVRUPA İNSAN
HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN NİTELİĞİ 497
3 YÜKSEK MAHKEMELER BAKIMINDAN AVRUPA
İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN NİTELİĞİ 503
B) - AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TÜRK
HUKUKUNA ETKİSİ 511
1 GENEL OLARAK 511
2 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARININ İÇ HUKUKTA UYGULANMASI 512
3 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARININ YASAMA İŞLEVİNE ETKİSİ 522
4 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARININ YÜRÜTME İŞLEVİNE ETKİSİ 525
5 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARININ YARGI İŞLEVİNE ETKİSİ 526
C) - AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKUNA GÖRE
TÜRKİYE’NİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 530
a) AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDEN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 530
b) AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARININ GEREĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ 531
MI - TÜRKİYE’NİN AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKUNA TARAF OLMAKLA ÜSTLENDİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ YERİNE GETİRME FAALİYETLERİ 544
1 GENEL OLARAK 544
2 TEMEL DEVLET İŞLEVLERİ AÇISINDAN
YÜRÜTÜLEN FAALİYETLER 547
A) - Yasama İşlevi Açısından 547
1 TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun Kurulması 547
2 Terörle Mücadele Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler 548
3 Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun 549
4 Anayasa’da Yapılan Değişiklikler 549
5 Anayasa Değişiklikleri Sonucu Yapılan Kimi Kanun Değişiklikleri 554
6 Hasta Haklarına İlişkin Gelişmeler 559
7 Kadın Haklarına İlişkin Gelişmeler 560
8 Çalışma Hayatı Alanındaki Gelişmeler 562
9 Çevre Hakkına İlişkin Gelişmeler 562
j) Bilgi Edinme Hakkına İlişkin Gelişmeler 563
k) Hak Arama Hürriyetine İlişkin Gelişmeler 563
1) Ceza Muhakemesine İlişkin Gelişmeler 564
m) Ceza Hukukuna İlişkin Gelişmeler 565
n) İfade Hürriyetine ve Diğer Kimi İnsan Haklarına İlişkin
Gelişmeler .566
o) Terörle Mücadele Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun 569
p) Temel Hak ve Hürriyetlerin Geliştirilmesi Amacıyla
Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 574
B) - Yürütme İşlevi Açısından 578
a ) İnsan Hakları Üst Kurulu’nun Kurulması. .578
1 İnsan Hakları Eğitimi On Yılı Ulusal Komitesi’nin Kurulması 582
2 İnsan Hakları Başkanlığı’nın Kurulması 583
A) İnsan Hakları İl ve İlçe Kurulları’mn Kurulması 583
B) İnsan Haklan Danışma Kuralu’nun Kurulması 584
C) İnsan Hakları İhlâli İddialarmı İnceleme
Heyetleri’nin Kurulması 585
D) Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Kurulması 586
E) Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Kurulması 586
3 - Yargı İşlevi Açısından 587
SONUÇ 591
EKLER 603
BİBLİYOGRAFYA 681
INDEX 743
