Pandeminin (Covid-19'un) Sözleşmelerin İfasına Etkisi

Prof. Dr. Çiğdem KIRCA

Doç. Dr. F. Tülay KARAKAŞ

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLERVII

KISALTMALARXIII

BİRİNCİ BÖLÜM

MÜCBİR SEBEP- İMKANSIZLIK

§ 1 MÜCBİR SEBEP OLARAK PANDEMİ1

I Genel Olarak Pandemi1

II Mücbir Sebep Olarak Pandemi 3

III Sözleşmelerde Yer Alan Mücbir Sebep Kayıtları8

IV Viyana Satım Sözleşmesi (CISG) Uyarınca Mücbir Sebep 10

§ 2 SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ, SÖZLEŞME RİSKİ, SÖZLEŞMEYE

BAĞLILIK ve SINIRLARI 13

I Sözleşme Özgürlüğü - Sözleşmeye Bağlılık13

II Sözleşme Riski14

III Atipik Riskler15

§ 3 PANDEMİNİN BORCUN İFASINI İMKANSIZ KILMASI18

I İmkansızlık Kavramı 18

II Mantıki (Maddi) - Fiili - Hukuki İmkansızlık ve Pandemi 19

A Mantıki (Maddi) İmkansızlık - Fiili İmkansızlık 19

B Hukuki İmkansızlık21

III Başlangıçtaki İmkansızlık - Sonraki İmkansızlık ve Pandemi 26

IV Objektif İmkansızlık - Sübjektif İmkansızlık ve Pandemi 26

C Objektif İmkansızlık26

D Sübjektif İmkansızlık 28

V Ekonomik İmkansızlık31

VI Tam İmkansızlık - Kısmi İmkansızlık31

VII Sürekli İmkansızlık - Geçici İmkansızlık ve Pandemi32

VIII Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkansızlığın

Hukuki Sonuçları33

§ 4 GEÇİCİ İMKANSIZLIK VE PANDEMİ 38

I Temerrüt Hükümlerinin Uygulanmasını Savunan Görüş38

II Geçici İmkansızlığın Sürekli İmkansızlığa Dönüşmesi40

III Borcun İfasının Geçici İmkansızlığın Sona Erdiği Zamana

Ertelenmesi ve Alacaklıya Sözleşmeden Dönme Olanağının Tanınması 42

§ 5 PANDEMİ SEBEBİYLE İFA EDİLEMEYEN BORCA KARŞI

DİĞER TARAFIN SAVUNMA OLANAKLARI: ÖDEMEZLİK

DEF’İ VE ACİZ DEF’İ48

I Ödemezlik Def’i 48

A Yasal Düzenleme ve Koşulları48

B Ödemezlik Def’inin Hukuki Sonuçları51

C Alman Hukukunda Ödemezlik Def’i Kurumunun

Genişletilerek Borçların Ertelenmesi52

II Aciz Def’i (İfa Güçsüzlüğü)54

İKİNCİ BÖLÜM

UYARLAMA

§ 6 PANDEMİ SEBEBİYLE SÖZLEŞMELERİN UYARLANMASI57

I COVID-19 ve Uyarlama 57

II Genel Olarak Sözleşmenin Değişen Koşullara Uyarlanması60

A Uyarlamanın Hukuki Temeli60

B Uyarlamanın Türleri65

1 Aşırı İfa Güçlüğü 66

2 Edimler Arası Dengenin Bozulması 66

3 Kullanım Amacının Boşa Çıkması 68

C TBK m138 Uyarınca Sözleşmeye Müdahalenin Şartları ve

COVID-19 69

1 Borcun İfasının Mümkün Olması 70

2 İşlem Temeli Olan Mevcut Olgularda Değişiklik 71

a İşlem Temeli 71

b Mevcut Olgularda Değişiklik (Durum Değişikliği) 73

aa Mevcut Olgulardaki Değişikliğin Olağanüstü Bir

Durumdan Kaynaklanması 73

bb Mevcut Olgulardaki Değişikliğin Öngörülmeyen

Bir Durumdan Kaynaklanması 73

X

İçindekiler

cc İfa Güçlüğüne Yol Açan Durum Değişikliğinin

Uyarlama İsteyen Taraftan Kaynaklanmamış Olması 75

3 Mevcut Olgularda Değişikliğin Esaslı (Önemli) Olması76

4 Katlanılmazlık: Mevcut Olgulardaki Değişikliğin, Borçludan

İfanın İstenmesi Dürüstlük Kurallarına Aykırılık Oluşturacak

Derecede Borçlu Aleyhine Olması77

a Genel Olarak77

b Kanunda ve Sözleşmede Belirlenen Riskin Dağılımı

İçerisinde Bulunmamak79

aa Sözleşmede Yer Alan Risk Dağılımı80

bb Kanunda Yer Alan Risk Dağılımı81

aaa Satış Sözleşmesi83

bbb Eser Sözleşmesi83

ccc Hizmet Sözleşmesi84

ddd Kira Sözleşmesi84

eee Ödünç Sözleşmesi84

cc Risk Dağılımına Göre Üstlenilen Risklerin

Katlanılamayacak Derecede Artması 85

aaa COVID-19’dan Korunmak İçin Devlet

Tarafından Alınan Önlemler Sebebiyle Risk

Dağılımının Katlanılmaz Derecede Aşılması86

bbb Korona Krizi Sebebiyle Ekonomik Olarak

Darda Kalanlar Açısından Risk Dağılımının

Aşılması88

5 Borçlunun Borcunu Henüz İfa Etmemiş Olması veya

İfanın Aşırı Ölçüde Güçleşmesinden Doğan Haklarını Saklı

Tutarak İfa Etmiş Olması90

D TBK m 138 Uyarınca Sözleşmeye Müdahalenin Sonuçları91

1 Sözleşmenin Uyarlanması 91

2 Sözleşmenin Sona Erdirilmesi 94

İçindekiler

XI

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PANDEMİNİN BAZI SÖZLEŞMELERİN

İFASINA ETKİSİ

§ 7 PANDEMİNİN İŞYERİ KİRA SÖZLEŞMELERİNE ETKİSİ97

Giriş97

I Genel Olarak Kira Sözleşmesi 98

II COVID-19’un Meydana Getirdiği Olumsuz Etkilerden

Korunmak İçin Yapılan Özel Düzenlemeler99

A Türk Hukukundaki Özel Düzenlemeler 99

B Alman Hukukundaki Özel Düzenlemeler101

III Ayıptan Sorumluluk105

A Genel Olarak 105

B Kiralananda Yürütülen Faaliyetlerin Yasal veya İdari

Önlemlerle Yasaklanması veya Kısıtlanmasının Ayıp Teşkil

Edip Etmeyeceği Sorunu 106

IV Kira Sözleşmelerinde Sonraki İmkansızlık 113

A Genel Olarak 113

B Kiralananda Yürütülen Faaliyetlerin Yasal veya İdari

Önlemlerle Yasaklanması veya Kısıtlanmasının İmkansızlık

Teşkil Edip Etmeyeceği Sorunu116

V Kira Sözleşmesinin Uyarlanması (Aşırı İfa Güçlüğü) 121

A Kira Sözleşmelerinin Uyarlamasının Şartları122

B İşyeri Kira Sözleşmelerinin Uyarlanmasında Risklerin

Katlanılmayacak Ölçüde Aşılması128

1 COVID-19’dan Korunma İçin Devlet Tarafından Alınan

Önlemler Sebebiyle İşyerleri Kapatılan veya Önemli Ölçüde

Sınırlanan İşyeri Kira Sözleşmeleri Açısından128

2 AVM’lerde Kiraya Verenlerin Kendi İstekleri ile Kapattıkları

İşyerlerindeki Kira Sözleşmeleri Açısından 129

3 İşyerleri Kapatılmayan Ancak Pandemi Sebebiyle İşlem

Hacmi Düşen İşyeri Kira Sözleşmeleri Açısından 130

C Uyarlamanın Sonuçları 134

VI Uyarlama ile Kira Sözleşmesinin Önemli Sebeple Feshi

Arasındaki İlişki 135

XII

İçindekiler

§ 8 PANDEMİNİN ESER SÖZLEŞMELERİNİN İFASINA ETKİSİ VE İDARENİN TARAF OLDUĞU İNŞAAT SÖZLEŞMELERİNDE DURUM 137

I Konunun Kapsamı137

II Genel Olarak Eser Sözleşmesi137

A Hukuki Niteliği137

B Eser Sözleşmesinin Kapsamı141

III Pandeminin Eser Sözleşmelerine Etkileri142

A Sözleşmenin İfasını Etkileyebilecek Olası Sorunlar142

B Tarafların Başvurabileceği Hukuki İmkanlar144

1 Eserin Tesliminin İmkansızlaşması Durumunda 144

a Genel Olarak144

b Yüklenicinin Ölümü veya Yeteneğini Kaybetmesi

(TBK m 486)145

c İş Sahibi ile İlgili Beklenmedik Olaydan Dolayı

Teslimin İmkansızlaşması (TBK m 485)146

2 Geçici İmkansızlık Sebebiyle Eserin Zamanında Teslim

Edilememesi Durumunda149

3 Aşırı İfa Güçlüğü Durumunda 154

4 İş Sahibinin Başvurabileceği Özel İmkanlar158

a Yaklaşık Bedelin Aşırı Ölçüde Aşılması158

b Tam Tazminatla Fesih 159

IV Pandeminin İdarenin Taraf Olduğu İnşaat Sözleşmelerine Etkileri160

A Genel Olarak İnşaat Sözleşmesi160

B İdarenin Taraf Olduğu İnşaat Sözleşmelerinde

Başvurulabilecek Hukuki İmkanlar162

1 İdarenin Taraf Olduğu İnşaat Sözleşmeleri Hakkında

Genel Açıklamalar162

2 Pandemi Sebebiyle Başvurulabilecek Hukuki İmkanlar164

§ 9 PANDEMİNİN PAKET TUR SÖZLEŞMELERİNE ETKİSİ171

I Genel Olarak Paket Tur Sözleşmesi172

II Paket Tur Sözleşmesinin İfa Edilmemesine (Hiç veya Gereği

Gibi İfa Etmeme) İlişkin Özel Düzenlemeler176

İçindekiler

XIII

XIV

İçindekiler

A Paket Tur Baş lamadan Ö nce Sö zleş mede Esaslı Değ iş iklik

Yapılması veya Turun İ ptali 176

B Paket Tur Sözleşmesinin Gereği Gibi İfa Edilmemesi179

III Pandeminin Paket Tur Sözleşmesine Etkisi 181

A Paket Tur Sözleşmesinin İmkansızlığı181

1 İmkânsızlık Halinde Katılımcının Hakları 187

a Tur Başlamadan Dönme Hakkı187

b Tur Sözleşmesinde Esaslı Değişiklik Yapılması veya

Sözleşmenin İptali Halinde Dönme Hakkı190

2 İmkansızlık Halinde Tur Düzenleyicinin Hakları 191

a Sözleşmeden Dönme Hakkı191

b Sözleşmeyi İptal Hakkı192

B Sözleşmenin Gereği Gibi İfa Edilmemesi Nedeni Olarak

COVID-19 Pandemisi192

IV Paket Tur Yönetmeliğine COVID-19 Nedeniyle Eklenen

Geçici 1 Madde 196

§ 10 PANDEMİNİN İŞ SÖZLEŞMELERİNE ETKİSİ199

I Giriş199

II Zorlayıcı Neden Kavramı ve COVID-19 Pandemisinin Zorlayıcı

Neden Sayılıp Sayılamayacağı 200

III Gerekçesine Göre İşyerinin Kısmen veya Tamamen Tatil

Edilmesinin Hukuki Açıdan Nitelendirilmesi 203

IV İşyerinin Kısmen veya Tamamen Tatil Edilmesi Sonucu

Yararlanılabilecek Hukuki Olanaklar 207

A Kısa Çalışma 207

1 Kısa Çalışmanın Koşulları 208

2 Kısa Çalışma Ödeneği 212

3 Kısa Çalışma Ödeneğince Karşılanmayan Gelir Kaybının

İşverence Telafi Edilip Edilemeyeceği216

B Ücretsiz İzin 217

1 Ücretsiz İznin Uygulanma Usulü 217

2 Nakdi Ücret Desteği 220

C Yıllık Ücretli İzin 224

1 İşverenin Tek Taraflı Olarak İşçileri Yıllık İzne Çıkarıp

Çıkaramayacağı 224

2 İşverenin Pandemi Döneminde İşçileri Toplu Olarak

Yıllık İzne Çıkarıp Çıkaramayacağı 225

3 Sokağa Çıkma Yasağı Dönemlerinde İşçilere Yıllık

Ücretli İzin Kullandırılıp Kullandırılamayacağı227

4 Avans İzin Verilip Verilemeyeceği 228

D Telafi Çalışması 230

E İşçi Ücretlerinde İndirime Gidilmesi ve İş Sözleşmesinin

Uyarlanması 233

V İşçilerin Kısa Süreli Devamsızlığı ve Ücrete Hak Kazanma Durumu 235

A Türk Borçlar Kanununun Getirdiği Düzenleme 236

B Türk Borçlar Kanunu m 409’un COVID-19 Pandemisi

Nedeniyle İş Görme Edimini Yerine Getiremeyen İşçiler

Açısından Uygulanabilirliği 240

VI İşçinin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı 243

VIIİş Sözleşmesinin Sona Ermesi 248

A İşveren Tarafından İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesi248

1 COVID-19 Pandemisine Özgü Fesih Yasağı 249

2 Fesih Yasağının İstisnaları ve Uygulanmayacağı Haller250

3 Fesih Yasağının İhlali Sonucu Uygulanacak Yaptırım253

B İşçiler Tarafından İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesi 255

KAYNAKÇA265