İÇİNDEKİLER YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ 7 ÖNSÖZ 11 İÇİNDEKİLER 13 KISALTMALAR 25 I. HUKUKUN TANIMI VE TEMEL İLKELERİ 27 A. Hukukun Tanımı 27 B. Hukukun Temel İlkeleri 28 1. Bizzat İhkak-ı Hak Yasağı 28 2. Kanun Önünde Eşitlik İlkesi 28 3. Kanunu Bilmemenin Mazeret Sayılmaması İlkesi 29 4. Dürüstlük Kuralı 29 5. İyiniyet Kuralı 31 6. İspat Kuralı 32 7. Delil Denkliği İlkesi 33 8. Suç ve Cezaların Yasallığı İlkesi 33 9. Resmî Belgelerin İspatının Gerekmemesi 34 10. Kanunların Geriye Yürümezliği İlkesi 34 11. Vergide Kanunîlik İlkesi 34 II. HUKUKUN YAPTIRIMLARI 35 A. Ceza 35 B. Cebri İcra 36 C. Tazminat 37 D. Geçersizlik 37 1. Yokluk 37 2. Butlan 38 a. Mutlak Butlan 38 b. Nispi Butlan 38 E. İptal 39 F. Müsadere 39
III. SAĞLIK HUKUKU KAVRAMI 41 A. Sağlık Hukuku’nun Tanımı 41 B. Sağlık Hukuku’nun Konusu ve Önemi. 41 IV. SAĞLIK HUKUKU’NUN TARİHİ GELİŞİMİ 43 A. Tıbbi Bakımdan Gelişme 43 B. Hukuk Bakımından Gelişme 48 V. SAĞLIK HUKUKU TEMEL KAVRAMLARI 53 A. Bazı Hukukî Kavramlar 53 1. Hukuk 53 2. Sağlık Hukuku 53 3. Tıp Hukuku 54 4. Sözleşme 54 5. Müteselsil Borç 55 6. Hak 56 7. Gabin 56 8. Kusur 58 9. Hizmet Kusuru 58 10. İhmal 59 11. Hekimin Sorumluluğu 59 12. Görev Kusuru 60 13. Bilirkişi 61 14. Keşif 61 15. Yargısal İçtihat 62 B. Bazı Tıbbî Kavramlar 63 1. Sağlık 63 2. Halk Sağlığı 63 3. Enfeksiyon 64 4. Hasta 66 5. Hastalık 66 6. Epidemiyoloji 67 7. Hasta Hakları 68 8. Hasta Güvenliği 69 9. Hekim 70 10. Alternatif Tıp 71 11. Ötenazi 72 12. Otopsi 73
13. Malpraktis 74 14. Teşhis 74 15. Tedavi. 75 16. Triyaj 75 17. Tıbbî Müdahale 76 18. Perinataloji 77 19. Deontoloji 77 20. Anamnez 78 21. Kürtaj (Rahim Tahliyesi) 79 22. Cenin 79 VI. SAĞLIK HUKUKUNUN ULUSAL KAYNAKLARI 81 A. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 81 B. Türk Medeni Kanunu 82 C. Türk Borçlar Kanunu 84 1. Sözleşme 84 2. Haksız Fiilden Doğan Borçlar 86 3. Kusursuz Sorumluluk 88 4. Zarar ve İlliyet Bağı 89 5. Borçların İfası 90 6. Borçların Sona Ermesi 90 a. İfa 91 b. İbra 92 c. Yenileme 93 d. Birleşme 94 e. İfa İmkânsızlığı 94 f. Aşırı İfa Güçlüğü 95 g. Takas 95 7. Borçlarda Özel Durumlar 96 a. Teselsül 97 b. Bağlanma Parası 97 c. Cayma Parası 97 d. Ceza Koşulu 97 e. Hizmet Sözleşmesi 97 f. Vekâlet Sözleşmesi 98 D. Türk Ceza Kanunu 98 1. Kast ve Taksir 99
2. Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ya da Azaltan Nedenler 99 3. Meşru Savunma 99 E. Hukuk Muhakemesi Kanunu 100 1. Genel Hükümler 100 2. Yargılamaya Hâkim Olan İlkeler 101 3. Hâkimin Yasaklılığı, Reddi ve Hukuki Sorumluluğu 103 a. Hâkimin Yasaklılık Sebepleri 103 b. Hâkimin Reddedilme Sebepleri 104 c. Hâkimin Hukuki Sorumluluğu 104 4. Davada Taraflar 105 5. Teminat 105 6. Süreler 106 7. Dava Çeşitleri 107 8. Dava Şartları 108 9. Yargılama Usulü 109 10. Davayla İlgili Temel Kavramlar 110 a. İspat 110 b. Deliller 111 c. Yemin 111 d. Tanık 112 e. Bilirkişi 112 g Uzman 113 11. Hüküm ve Davaya Son Veren Taraf İşlemleri 113 12. Basit Yargılama Usulü 114 13. Yargılama Giderleri 114 14. Kanun Yolları 115 a. İstinaf 115 b. Temyiz 115 c. Yargılamanın İadesi 116 15. Çekişmesiz Yargı 117 16. İhtiyati Tedbir ve Delil Tespiti 118 a. İhtiyati Tedbir 118 b. Delil Tespiti 119 17. Tahkim 119 F. İdarî Yargılama Usulü Kanunu 120 G. Ceza Muhakemesi Kanunu 122
1. Karar 122 2. Tanık 124 3. Bilirkişi 127 a. İncelemelerin Yürütülmesi 128 b. Bilirkişi Raporu 128 4. Muayene 128 5. Keşif 130 6. Otopsi. 131 7. Koruma Tedbirleri 132 a. Yakalama 132 b. Gözaltı 133 c. Tutuklama Nedenleri 134 d. Adlî kontrol 135 e. Arama ve Elkoyma 135 f. Telekomünikasyon İle Yapılan İletişimin Denetimi 136 g. Tesadüfen Elde Edilen Deliller 136 h. Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat 136 8. İfade ve Sorgu 137 9. Savunma 138 10. Soruşturma 138 11. Kovuşturma 139 12. Mağdur 140 13. Özel Yargılama Usulleri 141 a. Gaiplerin Yargılanması 141 b. Kaçakların Yargılanması 141 c. Uzlaştırma 142 d. Müsadere 142 H. Özel Kanunlar 142 İ. Kanun Hükmünde Kararnameler. 144 J. Tüzükler 145 K. Yönetmelikler 145 VII. SAĞLIK HUKUKUNUN ULUSLARARASI KAYNAKLARI 147 A. Magna Carta (1215) 147 B. İngiliz Yurttaşlık Hakları Bildirgesi (1689) 147 C. Virginia İnsan Hakları Bildirgesi (1776) 148 D. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) 148 E. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948) 149
F. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Sosyal Haklar Sözleşmesi (1966) 150 1. Yaşama Hakkı 151 2. İşkence Yasağı 152 3. Taraf Devletlerin Yükümlülükleri 152 G. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (1950) 153 1. Yaşam Hakkı 153 2. İşkence Yasağı 154 3. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı. 154 H. Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin Sözleşme (1952) 154 I. Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi (Şartı) 156 1. Saygınlık 157 2. Özgürlükler 158 3. Eşitlik 158 4. Dayanışma 158 5. Vatandaş Hakları 159 6. Adalet 159 7. Genel Hükümler 159 J. Avrupa Sosyal Şartı (1965) 160 1. Sosyal Haklar 160 2. Çalışma Koşulları 160 K. Vatandaşlarla Vatandaş Olmayan Kimselere Sosyal Güvenlik Konusunda Eşit İşlem Yapılması Hakkında Sözleşme (1962) 161 L. Anne Hakları Bildirgesi (24 Eylül 2001, Barselona, İspanya) 161 M. Yenidoğan Hakları Bildirgesi (24 Eylül 2001) 164 VIII. TIBBÎ MÜDAHALE VE TÜRLERİ 167 A. Tıbbî Müdahale Kavramı 167 B. Tıbbî Müdahale Türleri 167 1. Geleneksel ve Yeni Tıbbi Müdahale 168 a. Geleneksel Tıbbi Müdahale 168 b. Yeni Tıbbi Müdahale 168 2. İcra Ediliş Biçimine Göre Tıbbi Müdahale 169 a. Bedensel Bütünlüğü Etkileyen Müdahale 169 b. Bedensel Bütünlüğü Etkilemeyen Müdahale 169 3. İcra Ediliş Yerine Göre Tıbbi Müdahale 169 a. Bürolarda Yapılan Tıbbi Müdahale 170 b. Hastanelerde Yapılan Tıbbî Müdahale 170
IX. TIBBÎ VE HUKUKÎ BAKIMDAN ÖZELLİK GÖSTEREN MÜDAHALELER 171 A. Organ Nakli 172 B. Cinselliğe İlişkin Müdahaleler 173 1. Kısırlaştırma 173 2. Hadımlaştırma (Kastrasyon) 175 a. Cerrahi Yöntem 175 b. Kimyasal Yöntem 175 3. Gebeliği Sonlandırma (Kürtaj) 177 4. Cinsiyet Değiştirme 180 C. Estetik Amaçlı Müdahaleler 182 D. Kök Hücre Çalışmaları 184 E. Yapay Döllenme 185 F. Klonlama 189 X. HEKİMİN TIBBİ MÜDAHALEDEN DOĞAN SORUMLULUKLARI 191 A. Medenî Hukuk Sorumluluğu 191 1. Sözleşmeden Doğan Sorumluluk 191 a. Sözleşme Kavramı 191 b. Sözleşmenin Tanımı ve Kurulması 191 c. Sözleşmenin Hükümleri 192 d. Sözleşmenin Sona Ermesi. 194 2. Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk 194 a. Genel Olarak 194 b. Zararın ve Kusurun İspatı 194 c. Tazminat 195 d. Manevi Tazminat. 195 e. Maddi Tazminat 196 f. Özel Durumlar 196 g. Hukuka Aykırılığı Kaldıran Haller 197 h. Kusursuz Sorumluluk 197 i. Zamanaşımı 198 3. Vekâletsiz İşgörmeden Doğan Sorumluluk 198 a. İşgörenin Hak ve Borçları 200 b. İş Sahibinin Hak ve Borçları 201 B. Ceza Hukuku Sorumluluğu 202 C. İdare Hukuku Sorumluluğu 202
D. Tıbbi Etik Sorumluluğu 204 E. Hukuki Sorumluluğun Unsurları 206 1. Hukuka Aykırılık 206 2. Kusur 207 3. Zarar 208 4. İlliyet Bağı 209 XI. TIBBÎ ETİK VE HUKUK 211 A. Tıbbî Etik Kavramı 211 B. Tıbbî Etik İlkeleri 214 1. Dürüstlük İlkesi. 215 2. Yaşama Saygı İlkesi 215 3. Zarar Vermeme İlkesi 215 4. Adalet İlkesi 216 5. Özerklik İlkesi 216 6. Yasallık İlkesi 217 7. Fayda İlkesi 217 C. Tıbbî Etik ve Hukuk Etkileşimi 217 XII. HASTANIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 223 A. Hasta Hakları 223 1. Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi (1981) 223 2. Avrupa Hasta Hakları Bildirgesi (Amsterdam 1994) 224 3. Bali Bildirgesi (Endonezya 1995) 231 a. Kaliteli Tıbbi Bakım Hakkı 231 b. Seçim Yapma Özgürlüğü 232 c. Kendi Kaderini Belirleme Hakkı 232 d. Bilinci Kapalı Hasta Hakkı 233 e. Yasal Ehliyeti Olmayan Hasta Hakkı 233 f. İsteğine Uygun Tedavi Edilme Hakkı 233 g. Bilgilendirilme Hakkı 234 h. Gizlilik Hakkı 234 i. Sağlık Eğitimi Hakkı 235 j. Onur Hakkı 235 k. Dinî Destek Hakkı 235 B. Hasta Yükümlülükleri 236 1. İşbirliği Yükümlülüğü 236 2. Hekim Tavsiyelerine Uyma Yükümlülüğü 237 3. Katlanma Yükümlülüğü 237
4. Hastanın Bildirme Yükümlülüğü 238 5. Ücret Ödeme Yükümlülüğü 239 6. Diğer Yükümlülükler 239 XIII. HEKİMİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 245 A. Hekim Hakları 245 1. Baskı Altında Olmadan Mesleğini Uygulama Hakkı 245 2. Mesleğini Uygularken Etik İlkelere Bağlı Olma Hakkı 246 3. Çağdaş Tıbbın İmkânlarını Uygulama Hakkı 246 4. Değerlerine Ters Düşen Durumlardan Kaçınma Hakkı 246 5. Sağlığını Koruma Hakkı 246 6. Yeterli Bir Gelir Düzeyi Talep Etme Hakkı 247 7. Hastayı Reddetme Hakkı 247 8. Yönetsel Süreçlere Katılma Hakkı 248 9. Danışma Hakkı 248 10. Güvenli Ortamda Çalışma Hakkı. 248 11. İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı 249 12. Yeterli Zaman Ayırma Hakkı 249 13. Tanıklıktan Çekilme Hakkı 249 14. Tedavi Yöntemini Seçme Hakkı 250 B. Hekimin Yükümlülükleri 250 1. Özen Yükümlülüğü 251 2. Kişisel Edim Yükümlülüğü 252 3. Öykü Alma Yükümlülüğü 252 4. Muayene Yükümlülüğü 253 5. Teşhis Yükümlülüğü 253 6. Tedavi Yükümlülüğü 254 7. Reçete Yazma Yükümlülüğü 254 8. Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü 255 9. Tıbbi Teknik Kullanma Yükümlülüğü 256 10. Tedavi Kesme Yükümlülüğü 257 11. Kayıt Tutma Yükümlülüğü 257 12. Sır Saklama Yükümlülüğü 258 13. Hekimin İhbar Yükümlülüğü 259 14. Bilirkişilik Yapma Yükümlülüğü 259 15. Ölüm İle İlgili Yükümlülükler 260 16. Mesleki Bilgisini Geliştirme Yükümlülüğü 263
17. Kimlik Tespiti Yapma Yükümlülüğü 263 18. Ticarî Amaç Gütmeme ve Reklam Yasağına Uyma Yükümü 264 XIV. HEKİMİN CEZAÎ SORUMLULUĞU 265 A. Genel Olarak 265 B. Kasıtlı Eylemlerden Doğan Cezai Sorumluluk 266 1. Kast Kavramı 266 a. Kast (Doğrudan Kast – Genel Kast) 268 b. Olası Kast (Gayri Muayyen Kast) 268 2. Hekimlerce İşlenebilecek Suçlar 269 a. Kişilere Karşı Suçlar 269 b. Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar 270 1) Kasten Yaralama 270 2) Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama 270 c. İnsan Üzerinde Deney 272 d. Organ veya Doku Ticareti 275 e. Koruma, Gözetim, Yardım veya Bildirim Yükümünün İhlâli 278 f. Çocuk Düşürtme ve Düşürme 278 1) Çocuk Düşürtme 278 2) Çocuk Düşürme 280 g. Kısırlaştırma 281 h. Hadımlaştırma 281 i. Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar 282 j. Kişisel Verileri Başkasına Vermek 283 k. İlaç Yapma ve Satma 284 l. Gerçeğe Aykırı Bilirkişilik veya Tercümanlık 285 m. İşlenmekte Olan Suçu Bildirmemek 286 n. Kamu Görevlisinin Suçu Bildirmemesi 286 o. Sağlık Mesleği Mensuplarının Suçu Bildirmemesi 286 ö. Genital Muayene 287 C. Taksirli Eylemlerden Doğan Cezai Sorumluluk 287 1. Taksir Kavramı 287 2. Taksirin Unsurları 290 a. Taksirle İşlenebilen Bir Suçun Bulunması 290 b. Dikkat ve Özen Yükümünün Yerine Getirilmemesi 291 c. Hareketin Bilerek ve İstenerek Yapılması 292 d. Sonucun İstenmemesi, Yani İradî Olmaması 292
e. Sonucun Öngörülebilir Olması 293 f. Hareket İle Sonuç Arasında Nedensellik Bağı 294 3. Kusur (İsnat) Yeteneği 294 4. Hekimin Taksirli Eyleminden Doğan Sorumluluğu 296 a. Taksirle Öldürme 296 b. Taksirle Yaralama 297 5. Hekimlerin Disiplin Suçları ve Cezaları 298 XV. SAĞLIK HUKUKU UYUŞMAZLIKLARINDA ÇÖZÜM YOLLARI 301 A. Genel Sulh Yolu 301 B. Tahkim Yolu 309 C. Uzlaştırma Yolu 314 D. Arabuluculuk Yolu 315 E. Yargı Yolu 318 1. Adli Yargı 319 a. İlk Derece Mahkemeleri 319 b. Yargıtay 321 2. İdari Yargı 322 a. İlk Derece Mahkemesi 322 b. Bölge İdare Mahkemesi 322 c. Danıştay 323 3. Askeri Yargı 325 4. Uyuşmazlık Mahkemesi 325 5. Anayasal Yargı (Anayasa Mahkemesi) 327 6. Yargı Bağımsızlığı ve Teminatı 328 XVI. SAĞLIK BAKANLIĞI VE KURUMLARININ SORUMLULUĞU 333 A. Özel Hastanenin Sorumluluğu 333 B. Kamu Hastanesinin Sorumluluğu 335 C. Sağlık Bakanlığının Sorumlulukları 336 1. Genel Olarak 336 2. Kamu Hastaneleri Kurumu ve Birlikleri 339 3. Anayasal Sorumlulukları 340 KAYNAKÇA 343 SÖZLÜK 363
