İÇİNDEKİLER YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ 7 ÖNSÖZ 13 İÇİNDEKİLER 15 KISALTMALAR 27 I. HUKUKUN TANIMI VE TEMEL İLKELERİ 29 A. Hukukun Tanımı 29 B. Hukukun Temel İlkeleri 30 1. Bizzat İhkak-ı Hak Yasağı 30 2. Kanun Önünde Eşitlik İlkesi 30 3. Kanunları Bilmemek Mazeret Sayılmaz İlkesi 31 4. Dürüstlük Kuralı 31 5. İyiniyet Kuralı 33 6. İddia Eden İspat Eder İlkesi 34 7. Tarafların Denkliği İlkesi 35 8. Suç ve Cezaların Yasallığı İlkesi 35 9. Resmî Belgelerin İspatının Gerekmemesi 36 10. Kanunların Geriye Yürümezliği İlkesi 36 11. Vergide Kanunîlik İlkesi 36 II. HUKUKUN YAPTIRIMLARI 37 A. Ceza 37 B. Cebri İcra 38 C. Tazminat 39 D. Geçersizlik 39 1. Yokluk 39 2. Butlan 40 a. Mutlak Butlan 40 b. Nispi Butlan 40
E. İptal 41 F. Müsadere 41 III. SAĞLIK HUKUKU KAVRAMI 43 A. Sağlık Hukukunun Tanımı 43 B. Sağlık Hukukunun Konusu ve Önemi 43 IV. SAĞLIK HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ 45 A. Tıbbi Bakımdan Gelişme 45 B. Hukuk Bakımından Gelişme 50 V. SAĞLIK HUKUKU TEMEL KAVRAMLARI 55 A. Bazı Hukukî Kavramlar 55 1. Hukuk 55 2. Sağlık Hukuku 55 3. Tıp Hukuku 56 4. Sözleşme 56 5. Müteselsil Borç 57 6. Hak 58 7. Gabin 58 8. Kusur 60 9. Hizmet Kusuru 60 10. İhmal 61 11. Hekimin Sorumluluğu 61 12. Görev Kusuru 62 13. Bilirkişi 63 14. Keşif 63 15. Yargısal İçtihat 63 B. Bazı Tıbbî Kavramlar 64 1. Sağlık 64 2. Halk Sağlığı 65 3. Enfeksiyon 66 4. Hasta ve Hastalık 67 5. Epidemiyoloji 67 6. Hasta Hakları 68
7. Hasta Güvenliği 69 8. Hekim 70 9. Alternatif Tıp 71 10. Ötenazi 72 11. Otopsi. 73 12. Malpraktis 73 13. Teşhis 74 14. Tedavi. 74 15. Triyaj 75 16. Tıbbî Müdahale 75 17. Perinataloji 76 18. Deontoloji 76 19. Anamnez 77 20. Kürtaj (Rahim Tahliyesi) 78 VI. SAĞLIK HUKUKUNUN ULUSAL KAYNAKLARI 79 A. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 79 B. Türk Medeni Kanunu 80 C. Türk Borçlar Kanunu 82 1. Sözleşme 82 2. Haksız Fiilden Doğan Borçlar 84 3. Kusursuz Sorumluluk 86 4. Zarar ve İlliyet Bağı 87 5. Borçların İfası 88 6. Borçların Sona Ermesi 88 a. İfa 89 b. İbra 90 c. Yenileme 91 d. Birleşme 92 e. İfa İmkânsızlığı 92 f. Aşırı İfa Güçlüğü 93 g. Takas 93 7. Borçlarda Özel Durumlar 94 a. Teselsül 95 b. Bağlanma Parası 95
c. Cayma Parası 95 d. Ceza Koşulu 95 e. Hizmet Sözleşmesi 95 f. Vekâlet Sözleşmesi 96 D. Türk Ceza Kanunu 96 1. Kast ve Taksir 97 2. Ceza Sorumluluğunu Kaldıran ya da Azaltan Nedenler 97 3. Meşru Savunma 97 E. Hukuk Muhakemesi Kanunu 98 1. Genel Hükümler 98 2. Yargılamaya Hâkim Olan İlkeler 99 3. Hâkimin Yasaklılığı, Reddi ve Hukukî Sorumluluğu 101 a. Hâkimin Yasaklılık Sebepleri 101 b. Hâkimin Reddedilme Sebepleri 102 c. Hâkimin Hukuki Sorumluluğu 102 4. Davada Taraflar 103 5. Teminat 103 6. Süreler 104 7. Dava Çeşitleri 105 8. Dava Şartları 106 9. Yargılama Usulü 107 10. Davayla İlgili Temel Kavramlar 108 a. İspat 108 b. Deliller 109 c. Yemin 109 d. Tanık 110 e. Bilirkişi 110 f. Uzman 111 11. Hüküm ve Davaya Son Veren Taraf İşlemleri 111 12. Basit Yargılama Usulü 112 13. Yargılama Giderleri 112
14. Kanun Yolları 113 a. İstinaf 113 b. Temyiz 113 c. Yargılamanın İadesi 114 15. Çekişmesiz Yargı 115 16. İhtiyati Tedbir ve Delil Tespiti 116 a. İhtiyati Tedbir 116 b. Delil Tespiti 117 17. Tahkim 117 F. İdarî Yargılama Usulü Kanunu 118 G. Ceza Muhakemesi Kanunu 121 1. Karar 121 2. Tanık 123 3. Bilirkişi 125 a. İncelemelerin Yürütülmesi 126 b. Bilirkişi Raporu 126 4. Muayene 127 5. Keşif 129 6. Otopsi. 129 7. Koruma Tedbirleri 131 a. Yakalama 131 b. Gözaltı 132 c. Tutuklama Nedenleri 133 d. Adlî kontrol 134 e. Arama ve Elkoyma 134 f. Telekomünikasyon İle Yapılan İletişimin Denetimi 135 g. Tesadüfen Elde Edilen Deliller 135 h. Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat 135 8. İfade ve Sorgu 136 9. Savunma 137 10. Soruşturma 137 11. Kovuşturma 138
12. Mağdur 139 13. Özel Yargılama Usulleri 140 a. Gaiplerin Yargılanması 140 b. Kaçakların Yargılanması 140 c. Uzlaştırma 141 d. Müsadere 141 H. Özel Kanunlar 141 İ. Kanun Hükmünde Kararnameler 143 J. Tüzükler 144 K. Yönetmelikler 144 VII. SAĞLIK HUKUKUNUN ULUSLARARASI KAYNAKLARI 147 A. Magna Carta (1215) 147 B. İngiliz Yurttaşlık Hakları Bildirgesi (1689) 147 C. Virginia İnsan Hakları Bildirgesi (1776) 148 D. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) 148 E. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948) 149 F. Birleşmiş Milletler Kişisel ve Sosyal Haklar Sözleşmesi (1966) 150 G. Taraf Devletlerin Yükümlülükleri 152 H. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (1950) 152 İ. Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin Sözleşme (1952) 154 J. Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi (Şartı) 156 K. Avrupa Sosyal Şartı (1965) 159 L. Vatandaşlarla Vatandaş Olmayan Kimselere Sosyal Güvenlik Konusunda Eşit İşlem Yapılması Hakkında Sözleşme (1962) 160 M. Anne Hakları Bildirgesi (24 Eylül 2001, Barselona, İspanya) 160 N. Yenidoğan Hakları Bildirgesi (24 Eylül 2001) 163 VIII. TIBBÎ MÜDAHALE VE TÜRLERİ 167 A. Tıbbî Müdahale Kavramı 167 B. Tıbbî Müdahale Türleri 167 1. Geleneksel ve Yeni Tıbbi Müdahale 168 a. Geleneksel Tıbbi Müdahale 168 b. Yeni Tıbbi Müdahale 168
2. İcra Ediliş Biçimine Göre Tıbbi Müdahale 169 a. Bedensel Bütünlüğü Etkileyen Müdahale 169 b. Bedensel Bütünlüğü Etkilemeyen Müdahale 169 3. İcra Ediliş Yerine Göre Tıbbi Müdahale 169 a. Bürolarda Yapılan Tıbbi Müdahale 170 b. Hastanelerde Yapılan Tıbbî Müdahale 170 IX. TIBBÎ VE HUKUKÎ BAKIMDAN ÖZELLİK GÖSTEREN MÜDAHALELER 171 A. Organ Nakli 172 B. Cinselliğe İlişkin Müdahaleler 173 1. Kısırlaştırma 173 2. Hadımlaştırma (Kastrasyon) 175 a. Cerrahi Yöntem 175 b. Kimyasal Yöntem 175 3. Gebeliği Sonlandırma (Kürtaj) 177 4. Cinsiyet Değiştirme 180 C. Estetik Amaçlı Müdahaleler 182 D. Kök Hücre Çalışmaları 184 E. Yapay Döllenme 185 F. Klonlama 189 X. HEKİMİN TIBBİ MÜDAHALEDEN DOĞAN SORUMLULUKLARI 191 A. Medenî Hukuk Sorumluluğu 191 1. Sözleşmeden Doğan Sorumluluk 191 a. Sözleşme Kavramı 191 b. Sözleşmenin Tanımı ve Kurulması 191 c. Sözleşmenin Hükümleri 192 d. Sözleşmenin Sona Ermesi. 194 2. Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk 194 a. Genel Olarak 194 b. Zararın ve Kusurun İspatı 194 c. Tazminat 195 d. Manevi Tazminat. 195 e. Maddi Tazminat 196
f. Özel Durumlar 196 g. Hukuka Aykırılığı Kaldıran Haller 197 h. Kusursuz Sorumluluk 197 i. Zamanaşımı 198 3. Vekâletsiz İşgörmeden Doğan Sorumluluk 198 a. İşgörenin Hak ve Borçları 200 b. İş Sahibinin Hak ve Borçları 201 B. Ceza Hukuku Sorumluluğu 202 C. İdare Hukuku Sorumluluğu 202 D. Tıbbi Etik Sorumluluğu 204 E. Hukuki Sorumluluğun Unsurları 206 1. Hukuka Aykırılık 206 2. Kusur 207 3. Zarar 208 4. İlliyet Bağı 209 XI. TIBBÎ ETİK VE HUKUK 211 A. Tıbbî Etik Kavramı 211 B. Tıbbî Etik İlkeleri 214 1. Dürüstlük İlkesi. 215 2. Yaşama Saygı İlkesi 215 3. Zarar Vermeme İlkesi 215 4. Adalet İlkesi 216 5. Özerklik İlkesi 216 6. Yasallık İlkesi 217 7. Fayda İlkesi 217 C. Tıbbî Etik ve Hukuk Etkileşimi 217 XII. HASTANIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 223 A. Hasta Hakları 223 1. Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi (1981) 223 2. Avrupa Hasta Hakları Bildirgesi (Amsterdam 1994) 224 3. Bali Bildirgesi (Endonezya 1995) 231 a. Kaliteli Tıbbi Bakım Hakkı 231
b. Seçim Yapma Özgürlüğü 232 c. Kendi Kaderini Belirleme Hakkı 232 d. Bilinci Kapalı Hasta Hakkı 233 e. Yasal Ehliyeti Olmayan Hasta Hakkı 233 f. İsteğine Uygun Tedavi Edilme Hakkı 233 g. Bilgilendirilme Hakkı 234 h. Gizlilik Hakkı 234 i. Sağlık Eğitimi Hakkı 235 j. Onur Hakkı 235 k. Dinî Destek Hakkı 235 B. Hasta Yükümlülükleri 236 1. İşbirliği Yükümlülüğü 236 2. Hekim Tavsiyelerine Uyma Yükümlülüğü 237 3. Katlanma Yükümlülüğü 237 4. Bildirme Yükümlülüğü 238 5. Ücret Ödeme Yükümlülüğü 239 6. Diğer Yükümlülükler 239 XIII. HEKİMİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 245 A. Hekim Hakları 245 1. Baskı Altında Olmadan Mesleğini Uygulama Hakkı 245 2. Mesleğini Uygularken Etik İlkelere Bağlı Olma Hakkı 246 3. Çağdaş Tıbbın İmkânlarını Uygulama Hakkı 246 4. Değerlerine Ters Düşen Durumlardan Kaçınma Hakkı 246 5. Sağlığını Koruma Hakkı 246 6. Yeterli Bir Gelir Düzeyi Talep Etme Hakkı 247 7. Hastayı Reddetme Hakkı 247 8. Yönetsel Süreçlere Katılma Hakkı 248 9. Danışma Hakkı 248 10. Güvenli Ortamda Çalışma Hakkı. 248 11. İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı 249 12. Yeterli Zaman Ayırma Hakkı 249 13. Tanıklıktan Çekilme Hakkı 249 14. Tedavi Yöntemini Seçme Hakkı 250
B. Hekimin Yükümlülükleri 250 1. Özen Yükümlülüğü 251 2. Kişisel Edim Yükümlülüğü 252 3. Öykü Alma Yükümlülüğü 252 4. Muayene Yükümlülüğü 253 5. Teşhis Yükümlülüğü 253 6. Tedavi Yükümlülüğü 254 7. Reçete Yazma Yükümlülüğü 254 8. Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü 255 9. Tıbbi Teknik Kullanma Yükümlülüğü 256 10. Tedavi Kesme Yükümlülüğü 257 11. Kayıt Tutma Yükümlülüğü 257 12. Sır Saklama Yükümlülüğü 258 13. Hekimin İhbar Yükümlülüğü 259 14. Bilirkişilik Yapma Yükümlülüğü 259 15. Ölüm İle İlgili Yükümlülükler 260 16. Mesleki Bilgisini Geliştirme Yükümlülüğü 263 17. Kimlik Tespiti Yapma Yükümlülüğü 263 18. Ticarî Amaç Gütmeme ve Reklam Yasağına Uyma Yükümü 264 XIV. HEKİMİN CEZAÎ SORUMLULUĞU 265 A. Genel Olarak 265 B. Kasıtlı Eylemlerden Doğan Cezai Sorumluluk 266 1. Kast Kavramı 266 a. Kast (Doğrudan Kast – Genel Kast) 268 b. Olası Kast (Gayri Muayyen Kast) 268 2. Hekimlerce İşlenebilecek Suçlar 269 a. Kişilere Karşı Suçlar 269 b. Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar 270 1) Kasten Yaralama 270 2) Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama 270 c. İnsan Üzerinde Deney 272
d. Organ veya Doku Ticareti 275 e. Koruma, Gözetim, Yardım veya Bildirim Yükümünün İhlâli 278 f. Çocuk Düşürtme ve Düşürme 278 1) Çocuk Düşürtme 278 2) Çocuk Düşürme 280 g. Kısırlaştırma 280 h. Kastrasyon 281 i. Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar 282 j. Kişisel Verileri Başkasına Vermek 283 k. İlaç Yapma ve Satma 283 l. Gerçeğe Aykırı Bilirkişilik veya Tercümanlık 284 m. İşlenmekte Olan Suçu Bildirmemek 285 n. Kamu Görevlisinin Suçu Bildirmemesi 285 o. Sağlık Mesleği Mensuplarının Suçu Bildirmemesi 285 ö. Genital Muayene 286 C. Taksirli Eylemlerden Doğan Cezai Sorumluluk 286 1. Taksir Kavramı 286 2. Taksirin Unsurları 289 a. Taksirle İşlenebilen Bir Suçun Bulunması 289 b. Dikkat ve Özen Yükümünün Yerine Getirilmemesi 290 c. Hareketin Bilerek ve İstenerek Yapılması 291 d. Sonucun İstenmemesi, Yani İradî Olmaması 291 e. Sonucun Öngörülebilir Olması 292 f. Hareket İle Sonuç Arasında Nedensellik Bağı 293 3. Kusur (İsnat) Yeteneği 293 4. Hekimin Taksirli Eyleminden Doğan Sorumluluğu 295 a. Taksirle Öldürme 295 b. Taksirle Yaralama 296 5. Hekimlerin Disiplin Suçları ve Cezaları 297 XV. SAĞLIK HUKUKU UYUŞMAZLIKLARINDA ÇÖZÜM YOLLARI 301 A. Genel Sulh Yolu 301 B. Tahkim Yolu 309
C. Uzlaştırma Yolu 314 D. Arabuluculuk Yolu 315 E. Yargı Yolu 318 1. Adli Yargı 319 a. İlk Derece Mahkemeleri 319 b. Yargıtay 321 2. İdari Yargı 322 a. İlk Derece Mahkemesi 322 b. Bölge İdare Mahkemesi 322 c. Danıştay 323 3. Askeri Yargı 325 4. Uyuşmazlık Mahkemesi 325 5. Anayasal Yargı (Anayasa Mahkemesi) 327 6. Yargı Bağımsızlığı ve Teminatı 328 XVI. SAĞLIK BAKANLIĞI VE KURUMLARININ SORUMLULUĞU 333 A. Özel Hastanenin Sorumluluğu 333 B. Kamu Hastanesinin Sorumluluğu 335 C. Sağlık Bakanlığının Sorumlulukları 336 1. Genel Olarak 336 2. Kamu Hastaneleri Kurumu ve Birlikleri 339 3. Anayasal Sorumlulukları 340 KAYNAKÇA 343 SÖZLÜK 363
