Polisin Zor Kulanma Yetkisi Ve İnsan Hakları

POLİSİN ZOR KULANMA YETKİSİ VE İNSAN HAKLARI



M. Kerem OSMANOĞLU



İÇİNDEKİLER

SUNUŞ.............................................................................................................. iii

İÇİNDEKİLER ................................................................................................ vii

KISALTMALAR .................................................................................................xi

I. GİRİŞ.................. ....................................................................................1

II. POLİS VE ZOR KULLANMA KAVRAMLARI.......................................3

A- Polis kavramı.....................................................................................3

B- Polisin sınıflandırılması....................................................................7

1. Genel olarak .................................................................................7

2. Kolluk açısından sınıflandırma...................................................7

a) Genel olarak .............................................................................7

b) Genel kolluk .............................................................................8

c) Özel kolluk................................................................................9

3. Görev türü açısından sınıflandırma..........................................10

a) Genel olarak ...........................................................................10

b) İdari polis ...............................................................................10

c) Adli polis.................................................................................12

d) Siyasi polis .............................................................................13

C- Zor kullanma kavramı ....................................................................14

D- Zor kullanma çeşitleri.....................................................................16

1. Genel olarak ...............................................................................16

2. Manevi zorlama..........................................................................18

3. Bedeni güç ..................................................................................19

4. Maddi güç...................................................................................20

5. Silah kullanma ...........................................................................21VIII

Polisin Zor Kullanma Yetkisi ve İnsan Hakları

III. ZOR KULLANMA YETKİSİNE İLİŞKİN ULUSLARARASI

DÜZENLEMELER ...............................................................................23

A- Genel olarak ....................................................................................23

B- Birleşmiş Milletler Sistemi .............................................................24

1. Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi.........................................24

a) Yaşama hakkı .........................................................................24

aa) Kavram açısından yaşama hakkı...................................24

bb) İnsan Hakları Komitesi yorumlarında

yaşama hakkı ..................................................................24

cc) İnsan Hakları Komitesi içtihatları ve

yaşama hakkı ..................................................................26

b) İşkence yasağı........................................................................30

aa) İşkence kavramı..............................................................30

bb) İnsan Hakları Komitesi yorumlarında

işkence yasağı .................................................................31

cc) İnsan Hakları Komitesi içtihatları ve

işkence yasağı .................................................................34

2. İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da

Aşağılayıcı Muameleye ya da Cezaya Karşı Sözleşme .............36

3. Kuvvet Kullanmaya Yetkili Memurların Davranış

Kuralları .....................................................................................40

4. Kuvvet Kullanmaya Yetkili Memurlar Tarafından Zor ve

Ateşli Silah Kullanılması Hakkında Temel İlkeler ...................43

5. Herhangi bir Biçimde Alıkonulan ya da Hapsedilen

Kişilerin Korunması için Prensipler Bütünü ...........................48

6. Hukuk Dışı, Keyfi ve Yargısız İnfazların Etkili Biçimde

Önlenmesi ve Soruşturulmasına Dair Prensipler.....................49

C- Avrupa Konseyi ...............................................................................51

1. Genel olarak ...............................................................................51

2. Polis Bildirisi..............................................................................52

3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi..............................................54

a) Genel olarak...........................................................................54

b) Yaşama hakkı.........................................................................54IX

M. Kerem OSMANOĞLU

c) İşkence yasağı....................................................................... 59

aa) İşkence ve benzeri muamele ayrımı ..............................59

bb) Mahkeme içtihatları ve polisin zor kullanma

durumu ...........................................................................63

cc) Zor kullanma ve devletin soruşturma

yükümlülüğü...................................................................71

dd) Hukuki süreç açısından aksaklıklar ve zor kullanma. . 75

d) Toplanma özgürlüğü .............................................................79

aa) zor kullanma ve toplanma özgürlüğü............................79

bb) zor kullanma ve mahkeme içtihatları............................80

4. İşkencenin ve Gayrı insani ya da Küçültücü Ceza veya

Muamelenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi................84

5. Avrupa Polis Etiği Kuralları ......................................................89

a) Genel olarak...........................................................................89

b) Polis ve insan hakları ............................................................90

c) Polis ve sorumluluk...............................................................92

d) Polisin soruşturması .............................................................94

e) Polis eğitimi...........................................................................95

IV. TÜRK HUKUKUNDA POLİSİN ZOR KULLANMA YETKİSİNE

İLİŞKİN DÜZENLEMELER................................................................97

A- Genel olarak ....................................................................................97

B- Anayasal güvenceler........................................................................98

1. Genel olarak ...............................................................................98

2. Yaşama hakkı .............................................................................99

3. İşkence yasağı...........................................................................102

C- Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu.................................................103

1. Genel olarak .............................................................................103

2. Kanuna uygunluk.....................................................................109

3. Zorunluluk................................................................................110

4. Orantılılık .................................................................................110

D- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Kanunu.........................................111X

Polisin Zor Kullanma Yetkisi ve İnsan Hakları

E- Polis Çevik Kuvvet Yönetmeliği....................................................117

F- Türk Ceza Kanunu ........................................................................119

1. Genel olarak .............................................................................119

2. İşkence yasağı...........................................................................119

3. Zor kullanma yetkisinin aşılması............................................121

G- Sıkıyönetim Kanunu ve Olağanüstü Hal Kanunu.......................123

V. TÜRK HUKUKUNDA ZOR KULLANMAYA İLİŞKİN ULUSAL

DÜZENLEMELER VE UYGULAMANIN ULUSLARARASI

STANDARTLAR IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ .....................127

A- Genel olarak ..................................................................................127

B- Zor kullanma için gerekli şartlar..................................................127

1. Genel olarak .............................................................................127

2. Kanunilik..................................................................................128

3. Mecburiyet................................................................................128

4. Orantılılık .................................................................................128

5. Zor kullanma için gerekli şartlar kapsamında biber

gazı kullanımının değerlendirilmesi .......................................129

C- Polis ve sorumluluk.......................................................................132

1. Genel olarak ..............................................................................132

2. Zamanaşımı sorunu..................................................................133

3. Cezasızlık sorunu ......................................................................135

D. Polis ve soruşturmanın niteliği ....................................................137

1. Genel olarak ..............................................................................137

2. Etkili ve tarafsız soruşturma ....................................................137

3. Denetlenebilir ve bağımsız soruşturma ...................................138

4. Soruşturmanın niteliği ve yargısal süreç .................................140

E- Polis ve alt-kültür ..........................................................................142

F. Polis ve insan hakları eğitimi .......................................................144

VI. SONUÇ...............................................................................................147

KAYNAKÇA ....................................................................................................153