Ramazan ÇAĞLAYAN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR 15
GİRİŞ .17
BİRİNCİ BÖLÜM
TARİHÎ BİLGİLER
TÜRKLERDEKIYAFETE DAİR TARİHÎ BİLGİLER.21
ESKİ TÜRKLERDE KIYAFET21
İslâmiyet’in Kabulünden Önce Türklerde Kıyafet 21
Eski Türklerde Erkek Kılık-Kıyafeti21
Eski Türklerde Kadın Kıyafeti .22
İslam’ın Kılık-Kıyafet Ahkâmı24
İslâm’da Erkek Kılık-Kıyafeti.25
İslam’da Kadın Kıyafeti 26
Selçuklularda Kılık-Kıyafet .27
Selçuklularda Erkek Kılık-Kıyafeti 27
Selçuklularda Kadın Kıyafeti30
OSMALI DEVLETİ DÖNEMİNDE KIYAFET31
Osmanlı Devleti Döneminde Kıyafete İlişkin Genel Bilgiler.31
Osmanlı’da Erkek Kılık-Kıyafeti .32
Osmanlı’da Kadın Kıyafeti.36
Meşrutiyet Döneminde Kıyafet Tartışmaları43
Şapka-Fes Tartışmaları 43
Çarşaf-Peçe Tartışmaları .45
Osmanlı Devleti’nde Kıyafet Düzenlemeleri .59
Kıyafet Düzenlemelerine Dair Genel Bilgiler59
Osmanlı Döneminde Kıyafet Yasakları68
Başın Kapatılması Âdab-ı Muaşeret Kuralıdır80
CUMHURİYET DÖNEMİNDE KIYAFET .81
Cumhuriyet Döneminde Erkek Kıyafeti 81
8 İçindekiler
Mecliste Fes-Kalpak Tartışması . 81
Yazarlar Arasında Şapka Tartışması 82
Devlet Memurlarının Kıyafetleri Hakkında Kararnâme 87
Mustafa Kemalin İnebolu ve Kastamonu Nutukları 88
1925 Tarihli Şapka İktisası Hakkında Kanun. 92
Cumhuriyet Döneminde Kadın Kıyafeti102
Mustafa Kemal’in Kadın Kıyafetine Yaklaşımı.102
Yerel İdarelerde Kıyafet Yasağı Uygulamaları.105
Çarşafı Yasaklamaya Yönelik Kanun Teklifi .107
ç. Çarşafla Mücadele Haftaları.108
Millî Birlik Komitesi Dönemi Kıyafet Uygulamaları 109
1963 Sonrası Kıyafet Uygulamaları110
12 Mart Muhtırası Sonrası Kıyafet Uygulamaları.113
12 Eylül Darbesi Sonrası Kıyafet Uygulamaları 116
İrtica ile Mücadele Hedefi.118
Memurlar İçin Kıyafet Düzenlemeleri.119
Orta Öğretimde Başörtüsü Yasağı.120
ç. Üniversitelerde Başörtüsü Yasağı.122
Kanunî Düzenlemeler ve Anayasa Mahkemesi .127
28 Şubat Süreci ve Kıyafet Uygulamaları.131
2002 Sonrası Kıyafet Uygulamaları146
Yasaklamalar Devam Ediyor .146
Anayasa Değişikliği ve Anayasa Mahkemesi 154
2010 Sonrası Kıyafet Meselesi Çözülüyor .162
2020 Sonrası Kıyafet Tartışmaları166
İKİNCİ BÖLÜM
MEVZUAT VE UYGULAMA
CUMHURİYET DÖNEMİNDEKIYAFET MEVZUATI VE UYGULAMA 169
KIYAFET UYGULAMALARININ İLK İZLERİ169
EYLÜL 1925 TARİHLİ VE 2413 SAYILI KARARNÂME 172
1925 TARİHLİ ŞAPKA İKTİSASI HAKKINDA KANUN VE UYGULAMA.177
Kanunun Yapılması Öncesi Gelişmeler .178
Kanunun Mecliste Kabulü .182
Kanunun Uygulanışı 188
Kolluk Yetkisine Dayanılarak Uygulama188
İçindekiler 9
Mahkeme Elliyle Uygulama . 189
RESMÎ MERASİMDE GİYİLECEK KIYAFET DÜZENLEMLERİ. 196
1925 Tarihli Resmî Merasimde Giyilecek Elbise Talimatnâmesi . 196
1964 Tarihli Okulların Merasim Geçişi Yönetmeliği 199
1967 Tarihli Gençlik ve Spor Bayramı Yönetmeliği 200
1973 Tarihli Çelenk Sunulma Yönetmeliği . 201
1982 Tarihli Memur Yemin Merasimi Yönetmeliği 202
2012 Tarihli Resmî Bayramlar Tören ve Kutlama Yönetmeliği 202
İLMİYE SINIFI KIYAFETLERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER 203
Dinî Kurumlarla İlgili Gelişmeler 204
Kıyafete İlişkin 1925 Tarihli Kararnâme ve Kanun 207
Şapka İktisası Hakkında Kanun ve İlmiye Kıyafeti 211
Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun ve İlmiye Kıyafeti. 212
İlmiye Kıyafetinin İlmiye Sınıfı Dışındakilerce Giyilmesi. 216
Diyanet İşleri Başkanlığına İlişkin Kanunlar ve Kıyafet 217
HÂKİM VE SAVCILARA İLİŞKİN KIYAFET DÜZENLEMELERİ. 218
Hükkâm ve Mensubin-i Adliyenin Resmî Kisveleri Hakkında
Kanun 219
Kisve-i Hükkâm Hakkında Talimatnâme. 220
1926 ve 1934 Tarihli Hâkimler Kânunu 227
1983 Tarihli Hâkim ve Savcılar Kanunu 228
Genel Olarak Hâkim ve Savcılarda Kıyafet . 228
Yüksek Yargı Mensuplarında Kıyafet 231
AVUKATLARA İLİŞKİN KIYAFET DÜZENLEMELERİ 234
Kisve-i Hükkâm Hakkında Talimatnâme’de Avukat Kıyafeti 234
1938 Tarihli Avukatlık Kanunu ve Kıyafet 236
1969 Tarihli Avukatlık Kanunu ve Kıyafet 236
DEVLET MEMURLARI KIYAFET MEVZUATI VE UYGULAMA 240
Bilumum Devlet Memurlarının Kıyafetleri Hakkında Kararnâme . 241
1926 Tarih ve 788 sayılı Memurin Kanunu 244
1965 Tarih ve 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 247
1982 Tarihli Kılık-Kıyafet Yönetmeliği. 249
Sağlık Hizmeti Görevlilerinin Kıyafetine İlişkin Düzenlemeler. 256
Kıyafet Mevzuatının Uygulanışı. 261
YÜKSEKÖĞRETİMDE KIYAFET DÜZENLEMELERİ VE UYGULAMA. 263
1924 Tarihli Dârülfünûn Talimatnâmesi Dönemi . 263
10 İçindekiler
1934 Tarihli İstanbul Üniversitesi Talimatnâmesi Dönemi 264
1946 Tarih ve 4936 Sayılı Üniversiteler Kanunu Dönemi265
1973 Tarih ve 1750 Sayılı Üniversiteler Kanunu Dönemi267
1982 tarih ve 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu Dönemi.271
Öğretim Elemanları Bakımından.272
Mevzuattaki Durum 272
Mevzuatın Uygulanışı.275
Yükseköğretim Öğrencileri Bakımından277
Mevzuattaki Durumu278
Mevzuatın Uygulanışı.287
BAKANLIĞA BAĞLI OKULLARDA KIYAFET DÜZENLEMELERİ294
1915 Tarihli Mekatib-i İbtidaiye-i Umumiye Talimatnamesi .294
1930 Tarihli Lise ve Orta Mektepler Talimatnâmesi300
1931 Tarihli Muallim Mektebi Talimatnâmesi301
1939 Tarihli Disiplin Talimatnâmesi.302
Mektep Kasketlerinin Talebe Olmayanlarca Giyilmesini
Yasaklayan Kanun 303
Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun ve Nizamnâme.304
1962 Tarihli Otelcilik Okulları Yönetmeliği306
1964 Lise ve Ortaokullar Yönetmeliği.306
1965 Tarihli İlköğretmen Okulları İdare Yönetmeliği .307
1967 Tarihli İlköğretmen Okulları Disiplin Yönetmeliği 308
1966 ve 1972 Tarihli İlkokul Yönetmelikleri.308
1971 Tarihli Disiplin Yönetmeliği .309
1975 Tarihli Ortaokullar ve Ortaöğretim Kurumları Disiplin
Yönetmeliği310
1976 Temel Eğitim Birinci Kademe (İlkokul) Yönetmeliği310
1978 Tarihli Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Temel Eğitim II.
Kademe (Ortaokul) İle Ortaöğretim Kurumları Disiplin
Yönetmeliği311
1979 Tarihli Meslekî ve Teknik Ortaöğretim Kurumları
Yönetmeliği312
1978 Tarihli Yönetmelikte 1981 Tarihinde Yapılan Değişiklik .313
1981 Tarihli Millî Eğitim Bakanlığı ile Diğer Bakanlıklara Bağlı
Okullardaki Görevlilerle Öğrencilerin Kılık-Kıyafetlerine İlişkin
Yönetmelik.314
2003 Tarihli Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları
Yönetmeliği318
İçindekiler 11
2007 Tarihli Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Ödül
ve Disiplin Yönetmeliği 319
2012 Tarihli Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Öğrencilerinin
Kılık ve Kıyafetlerine Dair Yönetmelik . 320
Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Öğrencilerinin Kılık ve
Kıyafetlerine Dair Yönetmelik’te 2014 Değişikliği 323
İmam-Hatip Mekteplerinde Kıyafet Düzenlemeleri . 324
ELÇİLERİN KABÜLÜNE İLİŞKİN MEVZUATTA KIYAFET 330
DEVLETİN SİVİL MEMURA KIYAFET YARDIMI 332
Genel Olarak Kıyafet Yardımına İlişkin Kanunlar 332
Başörtüsü, Sarık ve Cübbe Yardımına İlişkin Yönetmelikler 333
KIYAFETE İLİŞKİN HÜKÜM İÇEREN DİĞER MEVZUAT. 335
1920 Tarihli Düğünlerde Men’i İsrafat Kanunu 335
Evlendirme Düzenlemelerinde Kıyafet 337
Meclis İçtüzüklerinde Kıyafet Düzenlemeleri . 338
Seçim ve Partiler Mevzuatında Kıyafet Düzenlemeleri. 341
Toplantı ve Gösteri Mevzuatında Kıyafet 343
PTT Mevzuatında Kılık-Kıyafet Düzenlemeleri 343
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YARGI İÇTİHATLARI
III. YARGIİÇTİHATLARINDA KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ 345
DANIŞTAY İÇTİHATLARINDA KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ. 345
Danıştay’ın 25.2. 1974 Tarihli Kararı 345
Danıştay’ın 1983 -1985 Arası Kararları. 348
Danıştay’ın 20.12.1983 Tarihli Kararı 348
Danıştay’ın 23.2.1984 Tarihli Kararı. 349
Danıştay’ın 13.12.1984 Tarihli Kararı 350
Danıştay’ın 12.2.1987 Tarihli Kararı. 354
Danıştay’ın 16.11.1987 Tarihli Kararı 356
Danıştay’ın 27.6.1988 Tarihli Kararı. 358
Danıştay’ın 7.7.1989 Tarihli Kararı 360
Danıştay’ın 13.11.1992 Tarihli Kararı 362
Danıştay’ın 17.6.1994 Tarihli Kararı. 365
Elazığ İdare Mahkemesi’nin 2010 Tarihli Kararı. 369
Danıştay’ın 12.11.2014 Tarihli Kararı 371
Danıştay’ın 18.11.2020 Tarihli Kararı 375
12 İçindekiler
Danıştay’ın 19.11.2020 Tarihli Kararı.382
Danıştay’ın 2021 ve 2022 Tarihli Kararları388
Danıştay’ın 29.3.2021 Tarihli Kararı .389
Danıştay’ın 20.4.2022 Tarihli Kararı .394
ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ399
Anayasa Mahkemesi’nin 1989 ve 1991 Tarihli Kararları.399
Anayasa Mahkemesi’nin 7.3.1989 Tarihli Kararı.399
Anayasa Mahkemesi’nin 9.4.1991 Tarihli Kararı.410
Anayasa Mahkemesi’nin 5.6.2008 Tarihli Kararı .427
Anayasa Mahkemesi’nin 2014 Tarihli Bireysel Başvuru Kararı441
Anayasa Mahkemesi’nin 2018 Tarihli Bireysel Başvuru Kararı474
Anayasa Mahkemesi’nin 2022 Tarihli Bireysel Başvuru Kararı502
STRASBOURG YARGISI KARARLARINDA KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ.516
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu Kararları .517
AİHK’ın 1993 Tarihli Şenay Karaduman/Türkiye Kararı.517
AİHK’ın 1993 Tarihli Lamiye Bulut/Türkiye Kararı.521
AİHM’in 2004 Tarihli Leyla Şahin/Türkiye Kararı 527
AİHM’in 2006 Tarihli Sevgi Kurtulmuş/Türkiye Kararı548
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KILIK-KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ
KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ VE YANSIMALARI. 559
KILIK-KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ 559
Genel Olarak Kılık-Kıyafet Özgürlüğü559
Kıyafet Özgürlüğünün Tabiî Haklardan Oluşu.560
KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ- EŞİTLİK İLKESİ.563
Kıyafet Özgürlüğü-Eşitlik İlkesi İlişkisi.563
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 570
Ayrımcılık Kavramı İçine Giren Hususlar571
Ayrımcılıkla Mücadele ve Ayrımcılık Yasağının Kapsamı 572
Ayrımcılık Yasağının İstisnaları.573
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun Görevleri ve
Yetkileri 574
Kurum Kararlarından Örnekler .576
KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ-İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ.585
Genel Olarak İfade Özgürlüğü .585
İçindekiler 13
Kıyafet Özgürlüğü- İfade Özgürlüğü İlişkisi . 591
Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı 591
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun Yaklaşımı. 600
KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ-DİN VE İNANÇ ÖZGÜRLÜĞÜ 605
Genel Olarak Din ve Vicdan Özgürlüğü. 605
Kıyafet Özgürlüğü-Din Özgürlüğü İlişkisi 616
Din Özgürlüğünün Dış Tezahürü Olarak Kıyafet 616
Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı 620
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun Yaklaşımı. 624
KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ-ÖZEL HAYATA SAYGI İLKESİ 637
Genel Olarak Özel Hayata Saygı İlkesi. 637
Kıyafet Özgürlüğü- Özel Hayata Saygı İlkesi İlişkisi . 641
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 642
Anayasa Mahkemesi Kararı. 657
Danıştay Kararları . 661
KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ-MADDÎ VE MANEVÎ VARLIĞI GELİŞTİRME 664
Genel Olarak Maddî ve Manevî Varlığın Korunması Hakkı . 664
Mevzuattaki Durum 666
Sınırlandırılması. 668
Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı. 670
Kıyafet Özgürlüğü-Maddî ve Manevî Varlığı Koruma Hakkı. 671
SÖZLEŞME HÜRRİYETİ VE KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ . 672
Genel Olarak Sözleşme Hürriyeti ve Sınırları 672
Sözleşme Hürriyetinin İçeriği. 674
Sözleşme Hürriyetinin Sınırları. 677
İşverenin Yönetim Hakkı ve Sınırları 681
Sözleşme Hürriyeti- Kıyafet Özgürlüğü İlişkisi. 683
GENEL DEĞERLENDİRMELER. 691
KAYNAKÇA . 699
