Türk İdare Hukuku Dersleri

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ 25
KISALTMALAR CETVELİ 27
GİRİŞ
İDARE HUKUKUNUN TANIMI
I. İDARE HUKUKU - İDARENİN HUKUKU 29
II. HUKUK SİSTEMLERİ VE İDARE HUKUKU 30
A. ADLÎ İDARE SİSTEMİ 30
B. İDARÎ REJİM SİSTEMİ 31
III. İDARE HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ 32
A. FRANSA’DA İDARE HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ 32
B. TÜRKİYE’DE İDARE HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ 33
1) Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 34
a) Klasik Osmanlı Döneminde İdarî Yargı Teşkilatı ve İdare Hukuku 34
b) Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde İdarî Yargı Teşkilatı ve
İdare Hukuku 34
2) Cumhuriyet Dönemi 35
3) Türk İdare Hukukunun Bugünkü Durumu 36
4) Türk İdare Hukukundaki Eksiklikler 37
IV. İDARE HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ 38
A. İDARE HUKUKU, GENÇ BİR HUKUK DALIDIR 38
B. İDARE HUKUKUNA İLİŞKİN KURALLAR, TEK BİR KANUN İÇERİSİNDE
DERLENİP TOPARLANMAMIŞTIR 39
C. İDARE HUKUKU, BİR İÇTİHAT HUKUKUDUR 39
D. İDARE HUKUKU, BİR STATÜLER HUKUKUDUR 40
E. İDARE HUKUKU, KOZALİST BİR HUKUK DALIDIR 41
F. İDARE HUKUKU, FİNALİST BİR HUKUK DALIDIR 41
G. İDARE HUKUKU, BAĞIMSIZ BİR HUKUK DALIDIR 41
V. İDARE HUKUKUNUN KAYNAKLARI 42
A. İDARE HUKUKUNUN TEMEL KAYNAKLARI 42
1) İdare Hukukunun Yazılı Temel Kaynakları 42
a) İdare Hukukunun Normatif Temel Yazılı Kaynakları 42
1. Anayasa 43
2. Kanun 44
3. Kanun Hükmünde Kararnameler 45

4. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 46
5. Uluslararası Antlaşmalar 52
6. Tüzükler 53
7. Yönetmelikler 54
8. Adsız Düzenleyici İşlemler 56
b) İdare Hukukunun İçtihadî Temel Yazılı Kaynakları 56
1. Anayasa Mahkemesi Kararları 57
2. İçtihadı Birleştirme Kararları 57
2) İdare Hukukunun Yazısız Temel Kaynağı: Örf ve Âdet Hukuku 58
B. İDARE HUKUKUNUN YARDIMCI KAYNAKLARI 58
1) Diğer Yargısal İçtihatlar 58
2) Öğreti (Doktrin) 59
VI. İDARE HUKUKUNUN UYGULAMA ALANINI BELİRLEYEN ÖLÇÜTLER 59
A. KAMU GÜCÜ ÖLÇÜTÜ 60
B. KAMU HİZMETİ ÖLÇÜTÜ 60
C. KARMA ÖLÇÜT 60
D. KAMU YARARI ÖLÇÜTÜ 61
E. YENİ KAMU GÜCÜ ÖLÇÜTÜ 61
F. DAHA ÇOK VE DAHA AZ YETKİ ÖLÇÜTÜ 62
G. GÜNÜMÜZDEKİ DURUM 62
VII. İDARE HUKUKUNUN KONUSU (İDARENİN İŞLEYİŞİ) 63
A. GENEL OLARAK İDARENİN İŞLEYİŞİ 63
B. İDARENİN İŞLEYİŞİNE HÂKİM OLAN İLKELER 63
BİRİNCİ BÖLÜM İDARENİN YETKİLERİ
I. GENEL OLARAK İDARENİN YETKİLERİ 65
A. İDARENİN YETKİLERİ KAVRAMI 65
B. İDARÎ YETKİLERİN AYRICALIKLARI VE ÜSTÜNLÜĞÜ 65
1) İdarenin Kanunilik Karinesinden Faydalanması 66
2) İdarî Yetkilerin Çoğu Zaman Tek Taraflı Kullanımı 67
3) İdarenin Yapmış Olduğu Bazı İşlemlerin Re’sen İcrâ Edilmesi 67
4) Bazı Durumlarda İdareye Takdir Yetkisinin ve Yerindelik Tespitinin Tanınması 68
C. İDARÎ YETKİLERİN ÜSTÜN VE AYRICALIKLI OLMASININ SEBEPLERİ 70
1) Siyâsî ve Tarihî Gelişimin Etkisi 70
2) Hukukî Sebebi: Kamu Yararının Üstünlüğü 71
D. İDARÎ YETKİLERİN SINIRLILIĞI VE SEBEPLERİ 72
1) Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması 72
2) İdarî Yetkilerin Gerçek Kişilerce Kullanılması 73

E. İDARÎ YETKİLERİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜN VE SINIRLILIĞININ BAĞDAŞTIRILMASI 74
1) Takdir Yetkisi - Bağlı Yetki Dengesi 74
2) Olağan Yetkiler - Olağandışı Yetkiler Dengesi 75
3) Uzmanlaşmış Yargı Denetimi 78
II. İDARENİN İŞLEM YAPMA YETKİSİ 78
A. ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ HUKUKSAL İŞLEMLER 79
1) Özel Hukukta Hukuksal İşlem Kavramı 79
2) Özel Hukukta Hukuksal İşlemin Öğeleri 80
a) İrâde Açıklaması 80
b) Hukukî Sonuç 80
c) Ayrık Öğe Olarak Biçim 80
B. KAMU HUKUKU ALANINDAKİ HUKUKSAL İŞLEMLER 81
1) Kamu Hukuku İşlemleri Kavramı 81
2) Kamu Hukuku İşlemlerinin Tasnifi 81
a) Kamu Hukuku İşlemlerinin Organik Tasnifi 82
1. Yasama İşlemleri 82
2. Yürütme İşlemleri 82
3. Yargı İşlemleri 82
b) Kamu Hukuku İşlemlerinin Maddî Açıdan Tasnifi 82
1. Genel İşlemler 83
2. Birel İşlemler 83
3. Karma İşlemler 83
c) Kamu Hukuku İşlemlerinin İrâdelerin Açıklanması Açısından Tasnifi 83
1. Tek Yanlı Kamu Hukuku İşlemleri 83
1.1. Basit İşlemler 84
1.2. Birleşme İşlemler 84
1.3. Kolektif İşlemler 85
2. Çok Yanlı Kamu Hukuku İşlemleri 85
C. İDARÎ İŞLEMLER 85
1) İdarî İşlem Kavramı 85
2) İdarî İşlemlerin Tasnifi 89
a) Organik Açıdan İdarî İşlemler 90
1. Yasama Organının İdarî İşlemleri 90
2. Yargı Organının İdarî İşlemleri 91
3. Yürütmenin (İdarenin) İdarî İşlemleri 91
b) Maddî Açıdan İdarî İşlemler 92
1. Genel İşlemler 92
2. Birel İşlemler 93
2.1. Koşul İşlemler 93
2.2. Öznel İşlemler 94

3. Karma İşlemler 94
4. Birden Çok İlgiliye Yönelik Bireysel İşlemler 94
4.1. Genel İdarî Kararlar 95
4.2. Otomatik İşlemler 95
c) İrâdelerin Açıklanması Açısından İdarî İşlemler 96
1. Irâdelerin Açıklanma Biçimi Açısından İdarî İşlemler 96
1.1. Basit İşlemler 96
1.2. Birleşme İşlemler 96
1.2.1. Dar Anlamda Birleşme İşlem 96
1.2.2. Geniş Anlamda Birleşme İşlem 97
1.3. Kolektif İşlemler 97
2. İrâdelerin Açıklanma Nedeni Açısından İdarî İşlemler 98
2.1. Res’en Yapılan İdarî İşlemler 98
2.2. Katılma İşlemler 98
2.2.1. Açık Kabul İşlemleri 98
2.2.2. Açık Ret İşlemleri 99
2.2.3. Zımnî Kabul İşlemleri 99
2.2.4. Zımnî Ret İşlemleri 99
d) Hukuksal Etkisinin Niteliği Açısından İdarî İşlemler 100
1. Hukuksal Etkisinin İçeriği Açısından İdarî İşlemler 100
1.1. Emredici İdarî İşlemler 100
1.2. Yapıcı İdarî İşlemler 100
1.3. Belirleyici İdarî İşlemler 100
2. Kişilerin Sahip Olduğu Haklara Etkisi Açısından İdarî İşlemler 101
2.1. Yararlandırıcı İdarî İşlemler 101
2.2. Yükümlendirici İdarî İşlemler 101
2.3. Güvence Sağlayan İdarî İşlemler 102
3. Etkileme Süresi Açısından İdarî İşlemler 102
3.1. Geçici Etkili İdarî İşlemler 102
3.2. Etkisi Sürekli İdarî İşlemler 102
e) İptal Davalarına konu olup olmayacağına göre idarî İşlemler 102
1. İptal Davasına Konu Olan İdarî İşlemler 102
2. İptal Davasına Konu Olmayan İdarî İşlemler 103
3) İdarî İşlemin Öğeleri (Unsurları) 104
a) Yetki. 105
1. Kişi Yönünden Yetki 107
2. Konu Yönünden Yetki 108
3. Yer Yönünden Yetki 109
4. Zaman Yönünden Yetki 110
b) Şekil 112

1. Yazılı Olup Olmamasına Göre Şekil Öğesi 113
1.1. Yazılı Şekil 113
1.2. Yazılı Olmayan Şekil 114
2. Aslî Olup Olmamasına Göre Şekil Öğesi 115
2.1. Aslî Şekil 115
2.2. Tali Şekil 116
c) Sebep 117
1. Sebebi Belli İdarî İşlemler 118
2. Sebebi İdareye Bırakılan İdarî İşlemler 119
3. Sebep Gösterilmesi Öngörülmemiş İdarî İşlemler 120
d) Konu 121
e) Maksat (Amaç) 122
1. Genel Maksat 123
2. Özel Maksat 123
4) İdarî İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi 123
a) Düzenleyici İdarî İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi 124
b) Birel İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi 125
c) Karma İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi 126
d) Birden Çok İlgiliye Yönelik Bireysel İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi 126
5) İdarî İşlemlerdeki Sakatlıklar 127
a) Yokluk Sonucunu Meydana Getiren Sakatlıklar 127
1. Fiilî Memurluk 129
2. İşlev Gaspı 130
3. Yetki Gaspı. 130
4. Ağır ve Açık Yetki Aşılması 131
5. Hukukun Öngördüğü Sebebe Dayanmadan İşlem Yapılması 131
6. Hukukun Açıkça Öngördüğü Şekil ve Usûl Kurallarına Aykırı Davranış 131
7. Hukukun Öngörmediği Konunun Gerçekleşmesi 132
b) İdarî İşlemin İptalini Gerektiren Sakatlıklar 132
1. Yetki Yönünden Hukuka Aykırılık (Yetki Yönünden Sakatlık) 133
1.1. Yer Yönünden Yetkisizlik 133
1.2. Zaman Yönünden Yetkisizlik 134
1.3. Konu Yönünden Yetkisizlik 135
2. Şekil Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık 137
3. Sebep Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık 139
4. Konu Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık 143
5. Amaç Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık 144
c) Eksik Düzenleme Sebebiyle İşlemin İptali 146
d) İdarî İşlemin İptalini Gerektirmeyen Sakatlıklar 148

6) İdarî İşlemlerin Sona Ermesi 148
a) İdarî İşlemi Yapan İdarenin İrâdesi Dışında Gerçekleşen Sona
Erdirici Nedenler 149
1. Hukukî Nedenler 149
2. Fiilî Nedenler 149
3. İdarî İşlemin Kendiliğinden Sona Ermesi 150
b) İdarî İşlemi Yapan İdarenin İrâdesine Bağlı Olarak Gerçekleşen
Sona Erdirici Nedenler 150
1. Geri Alma 151
2. Kaldırma 153
3. Değiştirme 153
4. Düzeltme 154
D. İDARENİN SÖZLEŞMELERİ 154
1) Kavram 154
2) İdarenin Sözleşmelerinin Türleri 155
a) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmeleri 156
1. İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinin Özellikleri 156
2. İdarenin Özel Hukuka Göre Yaptığı Sözleşme Türleri 156
2.1. Kamu İhale Sözleşmeleri 157
2.2. Abonman Sözleşmeleri 158
2.3. 1999’dan İtibaren İmzalanan Yap-İşlet-Devret
Sözleşmeleri 159
2.4. 2006’dan İtibaren Yapılan Yap-İşlet Sözleşmeleri 159
2.5. Ortak Girişim (Joint-Venture) Sözleşmeeleri 160
2.6. Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmeleri 160
2.7. Diğer Özel Hukuk Sözleşmeleri 161
b) İdarenin İdarî Sözleşmeleri 163
1. İdarî Sözleşmelerin Özellikleri 163
2. İdarî Sözleşme Türleri 163
2.1. İdarî Sözleşmelerin Klasik Türleri 164
2.1.1. İmtiyaz Sözleşmesi 165
2.1.2. Müşterek Emanet Sözleşmesi 166
2.1.3. İltizam Sözleşmesi. 166
2.1.4. İstikraz Sözleşmeleri 167
2.1.5. Yeraltı ve Yerüstü Servetlerinin İşletilmesine
İlişkin Sözleşmeler 167
2.1.6. İdarî Hizmet Sözleşmeleri 168
2.1.7. Orman İşletme Sözleşmeleri 168
2.2. İdarî Sözleşmelerin Yeni Türleri 168
2.2.1. Ekonomik Teşvik Sözleşmeleri 169
2.2.2. Elektrik Hizmetinde Görevlendirme
Sözleşmeleri 170

2.2.3. Otoyollarla İlgili Görevlendirme Sözleşmeleri 170
2.2.4. 1995-1999 Yılları Arasında Yapılan Yap-İşlet-
Devret Sözleşmeleri 170
2.2.5. 1997-2006 Yılları Arasında Yapılan Yap-İşlet Sözleşmeleri 171
2.2.6. Telekomünikasyon Alanındaki Görev ve Görevlendirme Sözleşmeleri 171
2.3. Atipik İdarî Sözleşmeler 171
3) İdarenin Sözleşmelerinin Bölümleri 172
a) Şartname 172
b) Anlaşma 173
4) İdarenin Sözleşmelerinin Uygulanması 173
a) Sözleşmelerde Sözleşmecinin Borçları 173
1. Şahsen İfa 174
2. Sözleşme ve Şartname Hükümlerine Uygun, Tam ve
Zamanında İfa 174
3. Dürüst İfa 174
b) Sözleşmelerde Sözleşmecinin Hakları 174
1. Sözleşmecinin Ücret Hakkı 174
2. Sözleşmecinin Tazminat Hakkı 175
3. Sözleşmelerde İdarenin Borçları 176
c) Sözleşmelerde İdareye Tanınan Hak ve Yetkiler 176
1. Denetleme ve Yönlendirme Yetkisi 176
2. Yaptırım Uygulama Yetkisi 177
3. Tek Yanlı Değişiklik Yapma Yetkisi 178
4. Hizmet Yararına Fesih Yetkisi 179
d) Sonradan Gelişen Durumların İdarenin İmzaladığı Sözleşmelerin Uygulanmasına Etkileri 180
1. Mücbir Sebepler 180
2. Fait du Prince 181
3. Öngörülemezlik 182
5) İdarenin Sözleşmelerinin Sona Ermesi 183
a) Normal Sona Erme 183
1. Sürenin Dolması 184
2. Edimin Yerine Getirilmesi 184
b) Fesih 184
1. Tarafların Anlaşmasıyla Fesih 184
2. İdare Tarafından Tek Yanlı Fesih 184
2.1. Sözleşmecinin Kusuru Nedeniyle Fesih 185
2.2. Hizmet Yararına Fesih 185
3. Mahkeme Kararıyla Fesih 185

6) İdarenin Sözleşmelerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 186
a) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinden Kaynaklanan
Uyuşmazlıkların Çözümü 186
b) İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözümü 189
1. İdâri Sözleşmelerden Kaynaklanan Tam Yargı Davaları 189
2. İdâri Sözleşmelerden Kaynaklanan İptal Davaları 190
3. İdâri Sözleşmelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar İçin
Tahkim Yolu 192
III. İDARENİN EYLEM YAPMA YETKİSİ 192
A. İDARÎ EYLEMLER 193
1) İdarî Eylem Kavramı 193
2) İdarî Eylemlerin Yargısal Denetimi 196
B. FİİLÎ YOL 197
1) Fiilî Yol Kavramı 197
2) Fiilî Yolun Yargısal Denetimi 200
İKİNCİ BÖLÜM İDARENİN GÖREVLERİ
I. İDARENİN GÖREVLERİ KAVRAMI 201
II. İDARE VE TOPLUMSAL ORTAK ZORUNLU İHTİYAÇLAR 202
III. TOPLUMSAL ORTAK İHTİYAÇLARIN BELİRLENMESİ VE GELECEĞİN ÖNGÖRÜLMESİ 203
A. GÜNLÜK TOPLUMSAL ORTAK İHTİYAÇLARI BELİRLEME ARAÇLARI 203
1) Siyasal Araçlar 204
2) İdarî, Bilimsel ve Teknik Araçlar 204
B. GELECEĞİN ÖNGÖRÜLMESİ VE PLANLAMA FAALİYETİ 204
IV. TOPLUMSAL ORTAK İHTİYAÇLARIN KARŞILANMASI 205
A. KORUYUCU FAALİYETLER 205
1) Bağımsızlık ve Egemenliğin Korunması 205
a) Savunma Faaliyetleri 207
1. Savunma Kavramı 207
2. Savunma Konusunda Cumhurbaşkanının Görev, Yetki ve Sorumluluğu 208
3. Askerlik Ödevinin Düzenlenmesi 209
4. Silahsız Sivil Savunma Ödevleri 210
5. Yurda Giren Düşmana Karşı Sivil Savunma Faaliyetleri 211
6. Askerî Mal ve Hizmetlerin Karşılanması 212
b) Millî Güvenliğin Korunması 213
1. Millî Güvenlik kavramı 213
2. Millî Güvenlik Açısından Tehlike Türleri 214
2.1. Dış Tehlikeler 214
2.2. İç Tehlikeler 215

3. Millî Güvenlikle İlgili Düzenlemelerin Kanunla Yapılma İlkesi 215
4. Millî Güvenliğin Korunmasında Cumhurbaşkanının Sorumluluğu 216
5. Millî Güvenliğin Korunmasına Yönelik Görevler 216
5.1 Millî Güvenlikle İlgili Haber Alma ve Haber İletme 217
5.2. Olağanüstü Yönetim Usûlüne Başvurma 219
2) Kamu Düzeninin Korunması ve İdarenin Kolluk Faaliyetleri 223
a) Kolluğun Tanımı. 223
b) Kolluğun Amacı ve Konusu 224
1. Kamu Düzeni Kavramı 225
2. Kamu Düzeninin Öğeleri 226
2.1. Genel Güvenlik 226
2.2. Genel Sağlık 227
2.3. Dirlik ve Esenlik 227
2.4. Genel Ahlâk 227
2.5. Kamusal Estetik 228
2.6. İnsan Onuru 228
2.7. Bireylerin Kendilerine Karşı Korunması 229
c) Kolluk Türleri ve Ayırımları 229
1. İdare Tarafından Yürütülen Kolluk 230
1.1. İdarî Kolluk - Adlî Kolluk ayrımı 230
1.1.1. Adlî Kolluk 230
1.1.1.1. Adlî Kolluğun Görev, Yetki ve Sorumlulukları 231
1.1.1.2. Adlî Kolluk Görevlilerinin Nitelikleri 231
1.1.1.3. Adlî Kolluk Görevlilerinin Hizmet
Öncesi ve Hizmet İçi Eğitimi 232
1.1.1.4. Adlî Kolluk Görevlilerinin Çalışma
Esasları 232
1.1.1.5. Adlî Kolluk Hizmetinin Denetimi 233
1.1.2. İdarî Kolluk 233
1.1.3. Türk Mevzuatındaki İdarî Kolluk - Adlî Kolluk
Ayırımı 234
1.1.4. İdarî kolluk - Adlî Kolluk Ayırımının Temelleri 234
1.1.4.1. Görevin Niteliği ve Amacı
Bakımından 235
1.1.4.2. Tabi Oldukları Hukuksal Rejim Açısından 235
1.1.4.3. Teknik Nedenler Açısından 236
1.1.5. Adlî Kolluk - İdarî Kolluk Ayrımının Ülkemizdeki Durumu 236
1.2. İdarî Polis (Kolluk) - Siyâsî Polis 238
2. Özel Sektör Tarafından Yürütülen Kolluk (Özel Güvenlik) 241

d) İdarî Kolluk ve Türleri 245
1. Genel İdarî Kolluk 245
1.1. Polis 246
1.2. Jandarma 246
1.3. Çarşı ve Mahalle Bekçileri. 247
2. Özel İdarî Kolluk 247
e) Kolluk Yetkisinin Kullanış İlkeleri 249
1. Hukukîlik İlkesi 249
1.1. Hukukîlik İlkesinin “Yasallık Yönü” 249
1.2. Hukukîlik İlkesinin “Demokratik Toplum Düzenin
Gerekleri Yönü” 250
2. Ölçülülük İlkesi 252
2.1. Elverişlilik İlkesi 253
2.2. Gereklilik İlkesi 253
2.3. Orantılılık (Adil Denge) İlkesi 254
3. Gecikmede Tehlike Bulunması İlkesi 254
4. Müdahalede Haklılık İlkesi 255
f) Kolluk Yetkisinin Sınırları 256
1. Amaç Bakımından Sınırları 256
2. Sebep Bakımından Sınırları 256
3. Konu Bakımından Sınırları 257
4. Yer Bakımından Sınırları 257
4.1. Konutlar 257
4.2. Özel İş Yerleri ve Umuma Açık Yerler 258
4.3. Umumi Yerler 259
4.4. Başkent ve Taşra. 260
4.5. Büyük Şehirler ile Kasabalar 260
4.6. Yoğun Trafiği Olan Yollar ile Az Gelip Geçilen Yollar 261
5. Zaman Bakımından Sınırları 261
5.1. Her Zaman Yetkili Olduğu Zamanlar 261
5.2. Olağan Yaşantı Zamanı 262
5.3. Anayasa’da Düzenlenmeyen Olağan Dışı Zamanlar 262
5.4. Olağanüstü Halin Uygulandığı Zamanlar 263
g) Kolluk İşlemleri ve Yöntemleri 263
1. Kolluk Alanındaki Kural İşlemler 263
2. Kolluk Alanındaki Birel İşlemler 264
2.1. Bildirim Alınması 265
2.2. İzin (Ruhsat) Verme 266
2.3. Denetim 266
2.4. Önleme Araması 266

2.5. Kişileri ve Araçları Durdurma ve Kimlik Sorma 268
2.6. Emir ve Uyarı 270
2.7. Faaliyetin Ertelenmesi 271
2.8. Faaliyetin Yasaklanması (Men Edilmesi) 271
2.9. Kapatma 272
2.10. Res’en İcra, Zor Kullanma ve Silah Kullanma 272
2.11. İdarî Yaptırımlar 273
h) Kolluk Eylemleri 274
i) Kolluk Makamları Üstleri ve Personeli 275
j) İdarî Kolluk Yetkilerinin Birbiriyle Çatışması ve Yarışması 276
1. Merkezî İdare Kolluk Makamlarının Çatışması ve Yarışması 276
2. Merkezî İdare Kolluğu ile Yerel Yönetim Kolluklarının
Çatışması ve Yarışması 277
3. Yerel Yönetim Kolluklarının Kendi İçinde Çatışması ve
Yarışması 277
4. Genel Kolluk ile Özel Kolluklar Arasındaki Çatışma ve Yarışma 278
B. KAMU HİZMETLERİ 280
1) Kamu Hizmeti Kavramı ve Tanımı 280
2) Kamu Hizmetinin Öğeleri 282
a) Kamu Hizmetini Sunan (Organik Öğe) 282
b) Kamu Hizmetinin Sunulduğu Kişiler 284
1. Kamusal Yönetim Usûllerine Tabi Hizmetler Karşısında
Kişilerin Durumları 285
2. Özel Yönetim Usûllerine Tabi Hizmetler Karşısında
Bireylerin Durumları 286
c) Kamu Yararı Kamu Hizmetinin Manevî Öğesi 287
d) Kamu Yararını Hedefleyen Faaliyet (Kamu Hizmetinin Maddi
Öğesi) 288
3) Kamu Hizmetlerinin Özellikleri 288
a) Süreklilik, Kesintisizlik ve Düzenlilik 289
b) Genellik ve Tarafsızlık İlkesi (Eşitlik-Nesnellik) 290
c) Değişkenlik - Uyarlama İlkesi 291
d) Kamu Hizmetlerinin Bedelsizliği (Meccaniliği) İlkesi 291
4) Kamu Hizmetlerinin Kurulması, Düzenlenmesi, Kaldırılması 293
a) Kamu Hizmetlerinin Kurulması 293
b) Kamu Hizmetlerinin Düzenlenmesi 294
c) Kamu Hizmetlerinin Kaldırılması ve Özelleştirme 295
5) Kamu Hizmetlerinin Türleri ve Hukukî Rejimleri 296
a) Hizmeti Sunan Özneye Göre Kamu Hizmeti Türleri 297
1. Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Sunulan Kamu Hizmetleri 297

2. Özel Teşebbüs Tarafından Yürütülen Kamu Hizmetleri
(Virtüel Kamu Hizmetleri) 298
3. Kamu - Özel Karma Oluşumlar Tarafından Sunulan Kamu Hizmetleri 300
b) Tekelli - Tekelsiz Olmalarına Göre Kamu Hizmeti Türleri 300
1. Tekelli Kamu Hizmetleri 300
2. Tekelsiz Kamu Hizmetleri 301
c) Hizmetin Sunulduğu Coğrafi Yere Göre Kamu Hizmeti Türleri 301
1. Evrensel Kamu Hizmetleri 301
2. Ulusal Kamu Hizmetleri 302
3. Bölgesel Kamu Hizmetleri 302
4. Yerel Kamu Hizmetleri 302
d) Kişilerin Yararlanma Biçimine Göre Kamu Hizmeti Türleri 303
1. Doğrudan Doğruya Bireysel Yararlanma Sağlayan Kamu Hizmetleri 303
2. Dolaylı ve Birlikte Yararlanma Sağlayan Kamu Hizmetleri 303
e) Konularına Göre Kamu Hizmeti Türleri. 303
1. İdarî Kamu Hizmetleri 304
2. İktisâdî Kamu Hizmetleri 304
3. Sosyal Kamu Hizmetleri 305
4. Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Hizmetleri 306
6) Kamu Hizmetlerinin Görülüş Usûlleri 307
a) Emanet Usûlü 307
b) Ruhsat (izin) Usûlü 308
c) Müşterek Emanet Usûlü 309
d) İmtiyaz Usûlü 310
1. Tanımı ve Özellikleri 310
2. İmtiyaz Usûlünde İdarenin Yetkileri 311
3. İmtiyazcının Hakları ve Yükümlülükleri 312
3.1. İmtiyazcının Hakları 312
3.2. İmtiyazcının Yükümlülükleri 313
4. İmtiyazcının Seçimi 313
5. İmtiyazın Sona Ermesi 314
e) İltizam Usûlü 315
f) Yap-İşlet-Devret Usûlü 315
g) Yap-İşlet Usûlü 317
h) Görevlendirme Usûlü 318
i) Özel Yasalarla Kurulan Derneklerle Kamu Hizmeti Yürütülme
Usûlü 319
C. KAMUYA YARARLI FAALİYETLERİ ÖZENDİRME VE DESTEKLEME İŞLEMLERİ 319
1) Kamu Yararına Çalışan Dernekler 320

a) Statüye Alınma ve Statüden Çıkarma 320
b) Kamu Yararına Çalışan Derneklere Sağlanan İmkânlar 322
1. İzin Almadan Yardım Toplayabilme Kolaylığı 322
2. Kamuya Ait Taşınmaz Tahsisinde ve Satın Alımında Kolaylık 322
3. Kamu Tüzel Kişileriyle Ortak Girişimlerde Bulunmak 322
4. Kamu Yararına Çalışan Derneklere Tanınan İstisna ve
Muafiyetler 323
c) Kamu Yararına Çalışan Derneklerin Denetlenmesi 324
2) Kamu Yararına Çalışan Vakıf Olabilir mi? 324
3) Ekonomik ve Bazı Coğrafi Alanların Gözetilmesi ve Teşvik Edilmesi 325
a) Teşvik Nedenleri 326
b) Teşvik Tedbirleri ve Çeşitleri 327
1. Dolaylı Teşvikler 327
2. Doğrudan Teşvikler 328
c) Teşvik Tedbirlerinin Hukukî Niteliği 329
D. ÖNGÖRME VE ALTERNATİF BELİRTME İŞLEVİ. 330
1) Kavram 330
2) Öngörme ve Alternatif Belirlemenin İçeriği 331
a) Bilgilendirme ve Danışmanlık 331
b) Planlama 332
1. Planlama Kavramı. 332
2. Planlama Belgelerinin Türleri 334
2.1. Hukukî Niteliğine Göre Planlama Belgelerinin Türleri 334
2.1.1. Emredici Planlar Biçimi 334
2.1.2. Yol Gösterici Planlar 334
2.2. Amaçlarına Göre Planlama Belgelerinin Türleri 336
2.2.1. Bütçeleme Amacına Yönelik Planlama Belgeleri 336
2.2.1.1. Stratejik Planlar 336
2.2.1.2. Orta Vadeli Program 338
2.2.2. Kalkınma Amacına Yönelik Planlama Belgeleri 340
2.2.2.1. Kalkınma Planları 340
2.2.2.2. Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı 341
2.2.2.3. Bölge Kalkınma Projeleri (Planları) 343
2.2.2.4. Bölge Kalkınma Programları 345
2.3. Kapsadıkları Coğrafi Alana Göre Planlama Belgelerinin Türleri 345
3. Planlamanın İlkeleri 346
3) Öngörme ve Alternatif Belirleyen İşlemlerinin Yargısal Denetimi 347
E. ÖZYÖNETİM İŞLERİ 347
1) Kavram 347
2) Türkiye’deki Bugünkü Durum 348

a) Personelin Özlük İşleri 348
b) Araç-Gereç Sağlama ve İnşaat-Tesisat Yaptırma 348
c) İdare Mallarının Yönetimi ve Denetimi 349
d) Dava ve Genel İcra Takipleri 350
e) Para Harcamaları 352
f) İdarenin İç Çalışma Düzeni 352
g) Tanıtma ve Yayın İşleri 352
3) Özyönetim İşlerinin Hukukî Rejimi 353
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İDARENİN DENETLENMESİ
I. DENETİM KAVRAMI 355
II. İDARENİN DENETLENMESİNİN YOL VE YÖNTEMLERİNİN TÜRLERİ 356
A. İDARENİN İÇ (ULUSAL) HUKUKA GÖRE DENETLENMESİ 356
1) İdarenin Yargısal Denetimi 356
2) İdarenin Yargısal Olmayan Yollardan Denetimi 357
a) İdarenin İdare Tarafından Denetlenmesi 357
1. İç İdâri Denetim 358
1.1. İdarenin Kendini Denetlemesi 358
1.2. Hiyerarşik Denetim 360
1.3. Organik İdâri Denetim 360
1.4. 5018 Sayılı Kanuna Göre Kurulan İç Denetim
Birimlerince Yapılan Denetim 361
2. Dış İdâri Denetim 362
2.1. Vesayet Denetimi 362
2.2. Özel Denetim Kuruluşlarınca Yapılan Dış İdâri Denetim 364
2.3. Devlet Denetleme Kurulunca Yapılan Denetim 364
2.4. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’nca Yapılan Denetim 365
2.5. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunca Yapılan Denetim 366
b) Siyasî Denetim: İdarenin TBMM Tarafından Denetlenmesi 369
1. Doğrudan Siyasî Denetim 370
1.1. Genel Görüşme 370
1.2. Meclis Araştırması 370
1.3. Meclis Soruşturması 370
1.4. Dilekçe Komisyonu Aracılığıyla Yapılan Siyasî Denetim 371
1.5. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Aracılığıyla
Yapılan Siyâsî Denetim 373

2. Dolaylı Siyasî Denetim 374
2.1. Sayıştay Aracılığıyla Yapılan Denetim 374
2.2. Kamu Denetçiliği Kurumu Aracılığıyla Yapılan Denetim 377
c) Kamuoyu Denetimi 380
B. ULUSLARARASI HUKUKA GÖRE İDARENİN DENETLENMESİ 383
1) İdarenin Uluslararası Hukuka Göre Denetiminin Önemi ve Gerekliliği 383
2) İdare Üzerinde Uygulanan Uluslararası Denetim Türleri 383
a) Avrupa Konseyi Tarafından Yapılan Uluslararası Denetim 384
b) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Yapılan
Uluslararası Denetim 385
1. Genel Olarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 385
2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Özellikleri 386
3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin İç Hukukumuzdaki Yeri 386
4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Öngördüğü Denetim
Organları 388
4.1. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 388
4.2. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 389
c) Avrupa Birliği Organlarının Yaptığı Uluslararası Denetim 390
1. Avrupa Birliği’nin Kısa Tanıtımı 390
2. Türkiye’nin Avrupa Birliği ile İlişkilerinin Anayasa Hukuku
Açısından Değerlendirilmesi 391
3. Avrupa Birliği Düzeyinde Denetim 393
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İDARENİN MÂLÎ SORUMLULUĞU
I. MÂLÎ SORUMLULUK KAVRAMI 395
II. İDARENİN MÂLÎ SORUMLULUĞUNUN TABİ OLDUĞU HUKUK DALLARINA
GÖRE TÜRLERİ 396
A. İDARENİN ÖZEL HUKUKA İLİŞKİN MÂLÎ SORUMLULUĞU 399
1) İdarenin Özel Hukuk Öznesi Olmasından Kaynaklanan Özel Hukuka
İlişkin Mâlî Sorumluluğu 399
a) İdarenin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Yaptığı Sözleşmelerden Kaynaklanan Sorumluluğu 399
b) İdarenin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Yaptığı Eylemlerinden Kaynaklanan Sorumluluğu 400
1. İdarenin Kusura Dayanan Haksız Fiil Sorumluluğu 400
2. İdarenin Kusura Dayanmayan Özel Hukuk Alanındaki
Objektif Sorumluluğu 401
c) İdarenin Lehine Gerçekleşen Sebepsiz Zenginleşmelerden Dolayı

Sorumluluğu 402
2) İdarenin, Adlî Yargı Denetimine Tabi Kamu Hizmetlerinden
Kaynaklanan Sorumluluğu 403
a) Tapu Sicil Muhafızlığının İşlem Ve Eylemlerinden İdarenin
Sorumluluğu 403
b) İdarenin İcra –İflas Memurlarının Kusurlarından Kaynaklanan Sorumluluğu 403
B. İDARENİN İDARE HUKUKA İLİŞKİN MÂLÎ SORUMLULUĞU 404
1) İdarenin İdare Hukukuna İlişkin Mâlî Sorumluluğunun Tanımı 404
2) İdarî Sorumluluğun Kaynakları 405
a) İdarî Sözleşme Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu. 405
b) İdarenin Kusur Sorumluluğu 406
1. Hizmet Kusuru 406
1.1. Hizmet Kusuru Kavramı 406
1.2. Hizmet Kusurunun Özellikleri 408
1.3. Hizmet Kusurunun Ortaya Çıkma Biçimleri 409
1.3.1. Hizmetin Kötü İşlemesi 409
1.3.2. Hizmetin Geç İşlemesi 410
1.3.3. Hizmetin Hiç İşlememesi 411
2. Görev Kusuru ve Benzer Durumlar 411
2.1. Görev Kusuru Kavramı 412
2.2. Görevle İlgili Olmayan Kişisel Kusur Kavramı 414
2.3. Hizmetten Ayrılabilen Kişisel Kusur Kavramı 414
c) İdarenin Kusursuz Sorumluluğu 416
1. Teknik Risk İlkesi 417
2. Sosyal Risk İlkesi 418
3. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi 419
III. İDARENİN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI 422
A. İDAREYE AİT BİR DAVRANIŞ 422
B. ZARAR 423
C. İLLİYET BAĞI 427
IV. SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN HALLER 428
A. TAZMİNİ GEREKEN BİR ZARARIN BULUNMAMASI 428
B. ZARARIN ZARAR GÖREN KİŞİNİN KENDİ RIZA VEYA TUTUM VE
DAVRANIŞINDAN (KUSURUNDAN) KAYNAKLANMASI 428
C. ZARARIN 3. KİŞİNİN EYLEMİNDEN DOĞMASI 430
D. ZARARIN MÜCBİR SEBEPLERDEN İLERİ GELMESİ 432
E. ZARARIN UMULMAYAN DURUMLARDAN İLERİ GELMESİ 435
F. ZARAR İLE İDARE ARASINDA İLLİYET BAĞININ OLMAMASI 435

V. ZARARIN GİDERİLMESİ 436
A. ZARARIN TAZMİN EDECEK KAMU TÜZEL KİŞİSİNİN TESPİTİ 436
B. ZARARIN TAZMİNİNİN İDAREDEN TALEP EDİLMESİ 438
1) İdarî Yargıda Açılacak Tazminat Davaları (Tam Yargı Davaları) 439
2) Adlî Yargıda Açılacak Tazminat Davaları 440
C. ZARARIN TAZMİNİNE İLİŞKİN İLKELER 440
1) Tazminatın Nakden Yapılması İlkesi 440
2) İdarenin Sorumluluğunun Sınırlılığı İlkesi 441
3) Mahkemenin İdareyi Talep Edilenden Fazlasına Hükmedememesi
İlkesi 441
D. TAZMİNAT MİKTARININ BELİRLENMESİ 441
1) Zararın Tamamen Giderilmesi 441
2) Zarar Miktarının Tespitinde Esas Alınacak Tarih 441
3) Tazminatın Ödenme Şekli 442
4) Ek Tazminatlar 442
KAYNAKLAR 443
DİZİN 451