Rekabet İhlallerinin Özel Hukuk Sonuçları
Tuba Yeşil
Serbest piyasa modelinin kurucu unsurlarından olan rekabet düzeninin temin edilebilmesi, kamu hukuku ve özel hukuk yaptırımlarının tamamlayıcılık ilişkisi içinde düzenlendiği hukuki altyapıların varlığıyla mümkündür. Bu paralelde, rekabet hukuku mevzuatımızın temel normu niteliğindeki 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (4054 sayılı Kanun) çerçevesinde bir yandan, rekabetçi ortamın korunması amacı ekseninde bazı fiil ve işlemler emredici kurallarla yasaklanırken, diğer taraftan, söz konusu prensiplerin ihlali halinde başvurulabilecek tazminat ve geçersizlik yaptırımları düzenlenmektir. Ancak 20 yılı aşkın Türk Rekabet Hukuku uygulamasına bakıldığında, rekabet ihlallerinden doğan özel hukuk sorumluluğunun gelişmiş rekabet hukuku sistemlerindeki etkinlik ölçüsünde işletildiğinden bahsetmek ne yazık ki güçtür.
Bu çerçevede eserin temel gayesi, 4054 sayılı Kanun'un 56 ila 59. maddeleri arasında düzenlenen ve bilhassa Rekabet Kurulu'nun "On iki Banka kararı" sonrası daha yoğun bir tatbik sahası bulan özel hukuk müeyyidelerinin, literatür ve uygulama bakımından tartışma arz eden yönleriyle birlikte irdelenmesidir. Üç bölümden müteşekkil çalışmanın konu bakımından sınırlandırılması zaviyesinde ise; hukuki niteliği itibarıyla kabahat vasfı taşıyan rekabet ihlallerine taraf olmayan ve bu ihlallerden meşru menfaatleri zarara uğrayan teşebbüsler ve tüketiciler bakımından Borçlar Hukuku alanında ortaya çıkan neticeler ve başvurulabilecek hukuki kaynakların ortaya konulmasına odaklanılmıştır.
(Tanıtım Bülteninden)
Konu Başlıkları
Rekabet Hukukuna İlişkin Genel Çerçeve, Maddi Yasaklayıcı Hükümler ve Yaptırım Sistemi
Rekabet İhlallerinden Doğan Haksız Fiil Sorumluluğu
Rekabet İhlallerine İlişkin Geçersizlik Yaptırımı
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 11
Giriş 13
Birinci Bölüm
REKABET HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL ÇERÇEVE, MADDİ YASAKLAYICI HÜKÜMLER ve YAPTIRIM SİSTEMİ
§1. GENEL OLARAK REKABET HUKUKU 17
I. REKABET HUKUKUNUN ANAYASAL TEMELLERİ 17
II. REKABET HUKUKUNUN AMACI 18
III. REKABET HUKUKUNUN KAPSAMI 19
IV. Rekabet Hukukunun Niteliği 22
V. REKABET HUKUKUNUN ÖZEL HUKUKLA İLİŞKİSİ 24
A. Medeni Hukukla İlişkisi 24
B. Hakız Rekabet Hukuku Bağlamında Ticaret Hukukuyla İlişkisi 25
§2. REKABET KANUNU’NDA YER ALAN YASAKLAYICI HÜKÜMLER 27
I. GENEL 27
II. REKABETİ KISITLAYICI ANLAŞMA, UYUMLU EYLEM VE TEŞEBBÜS BİRLİĞİ KARARLARI 28
A. Anlaşma Kavramı 28
B. Uyumlu Eylem Kavramı 32
C. Ortak kavram: Uzlaşma 33
D. Teşebbüs Birliği Kararları 34
III. HAKİM DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI 35
A. Genel 35
B. Hakim Durum Kavramı 38
1. Teşebbüsün ve Rakiplerinin Pazardaki Konumu 38
2. Pazara Giriş Engelleri 40
3. Alıcı Gücü 41
C. Birlikte (Kolektif) Hakim Durum Kavramı 41
D. Kötüye Kullanma 42
IV. BİRLEŞME VE DEVRALMA İŞLEMLERİNİN DENETİMİ 44
A. Kontrol ve Yoğunlaşma Kavramları 46
B. Yoğunlaşmaların Kurul İzni Olmaksızın Gerçekleştirilmesi 47
§ 3. REKABET HUKUKU MEVZUATINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI 48
I. GENEL 48
A. Kamu Hukuku Yaptırımları 48
1. İhlalin Sonlandırılması ve Düzeltilmesine İlişkin Kurul Kararları 49
2. İdari Para Cezaları 50
a. Usule ve Esasa İlişkin İdari Para Cezaları 50
b. Anlık ve Süreli İdari Para Cezaları 52
B. Özel Hukuk Yaptırımları 53
İkinci Bölüm
REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN
HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU
§ 4. KANUNİ SİSTEMATİK VE SORUMLULUĞUN UNSURLARI 55
I. GENEL OLARAK HAKSIZ FİL SORUMLULUĞU 55
II. REKABET HUKUKUNDA HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU 56
A. RKHK Sistematiği 56
B. Rekabet İhlallerinden Doğan Haksız Fiil Sorumluluğunun Unsurları 58
1. Hukuka Aykırı Fiil 58
a. Genel 58
b. Rekabet Hukuku Özelinde Hukuka Aykırı Fiil Unsuru 59
c. Hukuka Aykırılık Unsurunun Rekabet Hukukunda Tazminat Sorumluluğunun Sınırlandırılmasındaki Rolü 61
d. Hukuka Aykırı Birleşme ve Devralmaların Tazminat Yaptırımına Tabi Olup Olmadığı Meselesi 64
2. Hukuka Uygunluk Sebebinin Bulunmaması 66
a. Genel Hukuka Uygunluk Sebepleri 66
b. Rekabet Hukukuna Özgü Hukuka Uygunluk Sebepleri 70
aa. Muafiyet 70
bb. Menfi Tespit Kararı 72
cc. Haklı Sebep (Rule of Reason) 74
dd. De minimis Kuralı 75
3. Zarar 77
a. Genel 77
b. Maddi Zarar–Manevi Zarar 78
c. Fiili Zarar–Yoksun Kalınan Kâr 80
d. Doğrudan Zarar–Dolaylı Zarar 82
e. Doğrudan Doğruya Uğranılan Zarar–Yansıma Zarar 82
4. Uygun İlliyet Bağı 83
5. Kusur 84
§5. ÜÇ KAT TAZMİNAT MÜESSESESİ 85
§ 6. ZARARIN HESAPLANMASI 88
I. GENEL 88
A. Fiili Zararın Hesaplanması 89
B. Yoksun Kalınan Kârın Hesaplanması 90
II. DENKLEŞTİRME (YARARLARIN MAHSUBU) 91
§7. İSPAT YÜKÜ 91
§8. MÜTESELSİL SORUMLULUK 93
§9. ZAMANAŞIMI 95
§10. TAZMİNAT DAVALARINDA DAVALI ve DAVACI SIFATI 96
I. DAVACI 96
II. DAVALI 99
§11. ZARARIN HANGİ SORUMLULUK MÜESSESESİ KAPSAMINDA TAZMİN EDİLECEĞİ MESELESİ 100
I. DOKTRİNDEKİ GÖRÜŞLER 100
II. “ON İKİ BANKA KARARI” IŞIĞINDA YARGITAY UYGULAMASI 102
III. HUKUKİ SEBEP ÖZELİNDE YARGITAY İÇTİHADI HAKKINDAKİ GÖRÜŞÜMÜZ 103
IV. ON İKİ BANKA KARARI’NIN KARAR DÜZELTME AŞAMASINDA BOZULMASI KARŞISINDA TAZMİNAT TALEPLERİNİN GELECEĞİ 104
Üçüncü Bölüm
REKABET İHLALLERİNE İLİŞKİN
GEÇERSİZLİK YAPTIRIMI
§12. ÖZEL HUKUKTA GEÇERSİZLİK YAPTIRIMI 109
I. GENEL OLARAK SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ VE GEÇERSİZLİK KAVRAMI 109
II. GEÇERSİZLİK TÜRLERİ 111
A. Geçersizlik Türü Olup Olmadığı Meselesi Bağlamında “Yokluk” 111
B. Kesin Hükümsüzlük (Butlan) 113
1. Tam Butlan 114
2. Kısmi Butlan 115
C. Eksiklik (Askıda Geçersizlik) 116
D. İptal Edilebilirlik 116
§13. REKABET HUKUKUNDA GEÇERSİZLİK YAPTIRIMI 117
I. GENEL OLARAK RKHK SİSTEMATİĞİ 117
II. REKABET KARŞITI ANLAŞMA VE TEŞEBBÜS BİRLİĞİ KARARLARININ GEÇERSİZLİĞİ 120
A. Doğası Gereği Rekabete Aykırı Anlaşmaların Geçersizliği: Butlan 122
B. Muafiyet Şartlarını Taşımayan (Kartel Hariç) Yatay ve Dikey Anlaşmaların Geçersizliği: Askıda Geçersizlik 123
C. Muafiyet Koşullarını Karşılayan Anlaşmalar 124
1. Grup Muafiyetinin Geçersizlik Üzerindeki Etkisi 124
2. Bireysel Muafiyetin Geçersizlik Üzerindeki Etkisi 126
D. Muafiyetin Sürenin Bitmesi Nedeniyle Sona Ermesi Halinde Geçersizlik 128
E. Muafiyetin Kurul Kararıyla Geri Alınması Durumunda Geçersizlik 129
1. Grup Muafiyetinin Geri Alınması 130
2. Bireysel Muafiyetin Geri Alınması 132
F. Menfi Tespit Kararının Geçersizlik Üzerindeki Etkisi 133
III. KISMİ GEÇERSİZLİĞİN REKABETE AYKIRI HUKUKİ İŞLEMLERE UYGULANABİLİRLİĞİ MESELESİ 134
IV. GEÇERSİZLİĞİN DÜRÜSTLÜK İLKESİ BAĞLAMINDA İLERİ SÜRÜLMESİ 137
V. BİRLEŞME VE DEVRALMALARIN GEÇERSİZLİĞİ 138
VI. HAKİM DURUMUN HUKUKİ İŞLEMLE KÖTÜYE KULLANILMASI HALİNDE GEÇERSİZLİK 142
§14. REKABET HUKUKUNDA GEÇERSİZLİK YAPTIRIMININ HÜKÜM ve SONUÇLARI 143
I. GENEL İLKELER 143
II. İFA BORCU 144
III. İADE BORCU 145
Sonuç 149
Kaynakça 151
Kavramlar Dizini 161
