Robotların Yol Açtığı Zararlardan Doğan Hukuki Sorumluluk
Esma KIRAÇ ADIR
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ VII
ÖNSÖZ IX
İÇİNDEKİLER XIII
KISALTMALAR CETVELİ XXV
GİRİŞ 1
I. KONUNUN AMACI 1
II. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI 8
III. TERİM 8
BİRİNCİ BÖLÜM
KONUYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR, YENİ ROBOTİK TEKNOLOJİLERİN HUKUKEN İÇERDİĞİ RİSKLER VE ROBOTLARIN HUKUKİ STATÜSÜ
§ 1. KONUYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR 11
I. ROBOTLAR 11
A. Robot Kavramı 11
B. Robotların Sınıflandırılması 18
II. YAPAY ZEKA 22
A. Yapay Zeka Kavramı 22
B. Yapay Zeka Sistemlerinin Gelişim Süreci 25
C. Yapay Zeka ve Öğrenme Stratejileri 26
1. Makine Öğrenmesi (Machine Learning) 26
a. Kavram 26
b. Makine Öğrenmesi Yaklaşımları 28
2. Derin Öğrenme (Deep Learning) 31
D. Yapay Zekanın Türleri 33
III. OTOMATİKLEŞME VE OTONOMİ 36
A. Otomatikleşme (Automatisierung) 36
B. Otonomi 37
C. Otomatikleşme ile Otonomi Arasındaki İlişki 41
§ 2. YENİ ROBOTİK TEKNOLOJİLERİN HUKUKEN İÇERDİĞİ RİSKLER 42
I. GENEL OLARAK 42
II. ÖĞRENME RİSKİ 44
III. OTONOMİ RİSKİ 46
IV. BAĞLANABİLİRLİK RİSKİ 48
V. OLASILIK RİSKİ 50
VI. ŞEFFAF OLMAMA (OPAKLIK) RİSKİ 51
VI. RİSKLERE İLİŞKİN ARA SONUÇ 52
§ 3. ROBOTLARIN HUKUKİ STATÜSÜ 55
I. OLAN HUKUK BAKIMINDAN: ROBOTLARI HUKUK OBJESİ OLARAK KABUL EDEN GÖRÜŞ 55
II. OLMASI GEREKEN HUKUK BAKIMINDAN ROBOTLARIN HUKUKİ STATÜSÜNE DAİR GÖRÜŞLER 57
A. Robotları Köle Statüsü ile Mukayese Eden Görüş 57
1. Kavram ve Hukuki Nitelik 57
2. Köleler İçin Öngörülmüş Statünün Robotlara Aktarılabilirliği 59
B. Robotlara İnsana Denk Bir Kişilik Tanınmasına İlişkin Görüş 61
C. Robotlara Tüzel Kişilik Tanınmasına İlişkin Görüş 64
D. Robotlara Kısmi Hak Ehliyeti (Teilrechtsfähigkeit) Tanınmasına İlişkin Görüş 68
1. Kısmi Hak Ehliyetinin Özellikleri ve Robotların İçerdiği Riskler Bakımından Getireceği Çözümler 68
2. Kısmi Hak Ehliyetinin Uygulanması 73
3. Görüşe Yöneltilen Eleştriler 73
E. Robotlara Kendine Özgü Bir E-Kişilik (E-Personhood) Tanınmasına İlişkin Görüş 75
1. Bir E-Kişinin Gerekliliği 75
2. Kişilik Tanımanın Hukuki Temeli 77
3. E–Kişilik Tanınacak Robotların Nitelikleri 79
4. E-Kişilik Modelinin Özellikleri ve Yapısı 80
a. E-Kişilik Modelinin Özellikleri 80
b. E-Kişilik Modelinin Yapısı 81
5. Eleştiri ve Değerlendirme 85
F. Ara Sonuç 93
İKİNCİ BÖLÜM
ROBOT ÜRETİCİSİNİN SORUMLULUĞU
§ 4. ÜRETİCİNİN TABİ OLDUĞU SORUMLULUK REJİMİ 97
§ 5. ROBOT ÜRETİCİSİNİN SÖZLEŞMESEL SORUMLULUĞU 99
I. ROBOT ÜRETİCİSİ İLE ALICI ARASINDA BİR SÖZLEŞMENİN VARLIĞI 99
II. ÜRETİCİNİN GARANTİ TAAHHÜDÜNÜN BULUNMASI 102
§ 6. ROBOT ÜRETİCİSİNİN SÖZLEŞME DIŞI SORUMLULUĞU 103
I. ÜRÜN SORUMLULUĞU 104
A. Genel Olarak 104
B. Ürün Sorumluluğunun Şartları 108
1. Ürün 108
a. Ürün Kavramı 108
aa. Yönerge Bakımından 108
bb. ÜGTDK Bakımından 110
b. Robotların Ürün Niteliği 111
c. Yazılımın Ürün Niteliği 113
aa. Ürün Olarak Yazılım 113
aaa. Yönerge Bakımından 113
bbb. ÜGTDK Bakımından 120
bb. Hizmet Olarak Yazılım 122
2. Hata (Fehler) 126
a. Hata Kavramı 126
aa. Yönerge Uyarınca 126
bb. ÜGTDK Uyarınca Uygunsuzluk (Hata) Kavramı 130
aaa. Uygunsuzluk Kavramının İçerdiği Problemler 130
bbb. Çözüm Yaklaşımları ve Görüşümüz 134
b. Haklı Güvenliğin Belirlenmesinde Kabul Edilen Ölçütler 137
aa. Ürünün Sunumu, Kullanım Amacı ve Piyasaya Sürülme Anı 138
bb. Diğer Kriterler 140
c. Hata Kavramının Robotlar Bakımından Uygunluğu Sorunu 143
aa. Yönerge Bakımından 143
bb. ÜGTDK Bakımından 147
d. Hata Çeşitleri 148
aa. Tasarım Hatası (Konstruktionsfehler) 149
aaa. Genel Olarak 149
bbb. Robotlarda Yer Alabilecek Başlıca Tasarım Hatası Halleri 150
1/a. Geleneksel Riskler ve Robotlarda Tasarım Hatası 150
1/b. Yeni Tip Riskler ve Robotlarda Tasarım Hatası 153
(i) Otonomi Riski Bakımından 153
(ii) Bağlanabilirlik Riski Bakımından 157
(iii) Şeffaf Olmama (Opaklık) Riski Bakımından 159
ccc. Robotlara Özgü Tasarım Hatası Hallerinde Haklı Güvenlik Beklentisinin Belirlenmesi 159
1/a. Tüketici Beklentileri Testi 160
1/b. Risk-Fayda Testi 162
1/c. İnsan Özenini Temel Alan Yaklaşım 164
1/d. Diğer Algoritmik Sistemlerle Mukayese Kriteri 166
1/e. İşletme Türlerini Esas Alan Yaklaşım 169
1/f. Öğretideki Diğer Görüşler ve Görüşümüz 171
(i) Öğretideki Diğer Görüşler 171
(ii) Görüşümüz 176
bb. Üretim Hatası (Fabrikationsfehler) 182
cc. Bilgilendirme Hatası (Instruktionsfehler) 183
dd. Ürün Gözleme Hatası (Produktbeobachtungsfehler) 187
e. Hatanın Belirlenme Anı: “Piyasaya Sürme Kavramının” Robotik Teknolojiler Bakımından İçerdiği Problemler 188
aa. Genel Olarak 188
bb. Robot Piyasaya Sürüldükten Sonra Gönderilen Güncellemelerin Ürün Sorumluluğu Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 191
3. Zarar 196
a. Yönerge Uyarınca 196
aa. Kişiye Verilen Zararlar 197
bb. Mala Verilen Zararlar ve Bu Zararlara İlişkin Yönerge ile Getirilen Sınırlandırmaların Robotlar Bakımından Anlamı 198
cc. Manevi Zararlar 205
b. ÜGTDK Uyarınca 206
4. Nedensellik Bağı 207
a. Genel Olarak 207
b. Zararlı Sonuca Üçüncü Kişinin ya da Zarar Görenin veya Onun Sorumluluğundaki Kişinin Katkısı 209
C. Sorumlu Kişiler 210
1. Genel Olarak 210
2. Nihai Üreticiler ile Hammadde ve Parça Ürün Üreticileri (Gerçek Üreticiler) 212
a. Yönerge Bakımından 212
b. ÜGTDK Bakımından 215
3. Adını, Markasını veya Ayırt Edici İşaretini Ürüne Koyarak Kendini Üretici Gibi Gösterenler (Sözde Üretici) 216
4. İthalatçı 217
5. Dağıtıcı 219
6. Otonom Robotlar Alanında Üretici Kavramının Yeniden Yorumlanması Sorunu 220
D. İspat 223
1. Yönerge Bakımından 223
a. İspat Kuralı ve Robotlar Bakımından Getirdiği Zorluklar 223
b. Çözüm Önerileri ve Görüşümüz 225
2. ÜGTDK Bakımından 232
E. Üreticinin Sorumluluktan Kurtulması 234
1. Ürünün Üreticinin İradesiyle Piyasaya Sürülmemiş Olması 234
2. Ürünün Piyasaya Sürüldüğü Anda Hatalı Olmaması veya Hatanın Sonradan Meydana Gelmesi 237
3. Üreticinin Ürünü Satış veya Dağıtımın Başkaca Biçimleri İçin Ekonomik Amaçla Üretmemiş veya Ürünü Mesleki Faaliyeti Çerçevesinde Üretmemiş ya da Dağıtmamış Olması 240
4. Hatanın Emredici Normlara Uyulması Sebebiyle Doğmuş Olması 242
5. Gelişim Riski Savunması 245
a. Yönerge Uyarınca 245
b. ÜGTDK Uyarınca 251
6. Parça Ürün Üreticisinin Sorumluluktan Kurtulması 252
F. Süreler 255
G. Rücu 258
II. HAKSIZ FİİL HÜKÜMLERİ UYARINCA ROBOT ÜRETİCİSİNİN SORUMLULUĞU 258
A. Genel Olarak 258
B. Ürün Kavramı 260
C. Zarar 261
D. Üretici 264
E. Sorumluluğun Bir Şartı Olarak Üreticinin Kusuru 265
F. Üreticinin Ürün Gözleme Yükümlülüğü ve Robotik Teknolojiler Bakımından Bu Yükümlülüğün Anlamı 269
1. Alman Hukuku Bakımından 269
a. Genel Olarak 269
b. Kavram ve Hukuki Dayanak 270
c. Otonom Robotlar Bakımından Ürün Gözleme Yükümlülüğünün Kapsamı ve Sınırları 272
d. Ürün Gözlemenin Sonucu Olarak “Reaksiyon Yükümlülükleri” 275
aa. Uyarı Yükümlülükleri 275
bb. Robotlar Bakımından Yeni Bir Reaksiyon Yükümlülüğü: “Üreticinin Güncelleme Gönderme Yükümlülüğü” 277
cc. Ürünü Geri Çağırma Yükümlülüğü 282
2. Türk Hukuku Bakımından 283
§ 7. ARA SONUÇ 285
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ROBOT İŞLETİCİSİNİN SORUMLULUĞU
§ 8. GENEL OLARAK 287
§ 9. ROBOTLARIN SEBEBİYET VERDİĞİ SÖZLEŞME İHLALLERİNDEN DOĞAN SORUMLULUK 289
I. SÖZLEŞMELERİN İFASINDA ROBOTLARIN KULLANILMASI 289
II. İŞLETİCİNİN ROBOTLARIN SEBEBİYET VERDİĞİ SÖZLEŞME İHLALLERİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞU 290
A. Robot İşleticisinin Sözleşmeye (Borca) Aykırı Davranışı 290
B. Robot İşleticisinin Kusuru 292
C. Robot İşleticisinin Sözleşmeye Aykırılık Hükümleri Uyarınca Sorumluluğunun Karşılaşabileceği Olası Zorluklar 297
III. ROBOTUN ZARARA YOL AÇAN DAVRANIŞININ BORÇLU SÖZLEŞME TARAFINA İSNAT EDİLMESİ 298
A. Genel Olarak 298
B. Robotların İfa Yardımcısı Olarak Değerlendirilmesi Sorunu 299
1. Genel Olarak 299
2. Borçlunun İfa Yardımcısı İçin Sorumluluğu 300
a. Alman Hukuku (BGB § 278) 300
b. Türk/İsviçre Hukuku (TBK m. 116, OR art. 101) 303
3. İfa Yardımcısı İçin Sorumluluk Hükümlerinin Robotlar Bakımından Doğrudan Uygulanabilirliği 308
4. İfa Yardımcısı İçin Sorumluluk Hükümlerinin Kıyasen Uygulanabilirliği 313
a. Genel Olarak 313
b. Kıyasın Şartlarının Değerlendirilmesi 315
aa. Kanun Boşluğu 315
bb. Unsursal Denklik ve Korunan Menfaatlerin Benzerliği 318
cc. Kıyasın Yasak Olmaması 322
c. İsnat Konusu (Zurechnungsgegenstand) ve Hükümlerin Kıyas Kabiliyeti 322
aa. Alman Hukuku Bakımından (İfa Yardımcısının Kusurlu Davranışının İsnadı) 322
aaa. Klasik Kusur Yaklaşımı ve Kıyası Mümkün Görmeyen Düşünce 322
bbb. Sui Generis Kusur Yaklaşımı ve Kıyası Mümkün Gören Düşünce 326
1/a. BGB § 278’e Göre İfa Yardımcısının Kusurunun İçerdiği Anlam 326
1/b. İfa Yardımcısının Kusur Ehliyetinin Aranmaması 328
bb. Türk/İsviçre Hukuku Bakımından 329
d. Kıyas Kapsamına Dahil Edilen Robotlar 331
C. Olması Gereken Hukuk Bakımından Diğer Çözüm Önerileri 333
1. Kısmi Hak Ehliyeti Görüşü 333
2. Yeni Bir Kusursuz Sorumluluk Önerisi 334
3. Fiksiyon Çözümü (Fiktionslösung) Önerisi 335
D. Ara Sonuç 336
§ 10. ROBOT İŞLETİCİSİNİN HAKSIZ FİİL HÜKÜMLERİ UYARINCA SORUMLULUĞU 337
I. KUSURA BAĞLI SORUMLULUK (TBK M. 49) 337
A. Genel Olarak 337
B. Robot İşleticisinin Kusuru 339
1. Genel Olarak 339
2. Otonomi Riski ve Robot İşleticisinin Kusurunun Belirlenmesindeki Zorluklar 343
C. Nedensellik Bağının Değerlendirilmesi 347
II. KUSURSUZ SORUMLULUK HALLERİNİN ROBOT İŞLETİCİSİ BAKIMINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ 350
A. Genel Olarak 350
B. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Hükümlerinin Uygulanabilirliği 352
1. Genel Olarak 352
2. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Hükümlerinin Kıyasen Uygulanabilirliği 353
C. Organizasyon Sorumluluğu Hükmünün (TBK m. 66/3) Uygulanabilirliği 360
D. Ev Başkanının Sorumluluğu Hükümlerinin Uygulanabilirliği 362
E. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu Hükümlerinin Uygulanabilirliği 367
1. Genel Olarak 367
2. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu Hükümlerinin Kıyasen Uygulanabilirliği 368
F. Yapı Malikinin Sorumluluğu Hükümlerinin Uygulanabilirliği 373
G. Hakkaniyet Sorumluluğu Hükümlerinin Uygulanabilirliği 376
H. Genel Tehlike Sorumluluğu Hükümlerinin Uygulanabilirliği 378
§ 11. AVRUPA PARLAMENTOSUNUN YAPAY ZEKA İÇİN SORUMLULUK TÜZÜĞÜ ÖNERİSİ VE BU ÖNERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 386
I. GENEL OLARAK 386
II. YÜKSEK RİSKLİ YAPAY ZEKA SİSTEMLERİ İÇİN KUSURSUZ SORUMLULUK 387
III. DİĞER YAPAY ZEKA SİSTEMLERİ İÇİN KUSUR SORUMLULUĞU 389
IV. DEĞERLENDİRME 389
§ 12. OTONOM ARAÇLAR VE MOTORLU ARAÇLARIN YOL AÇTIĞI ZARARLAR İÇİN SORUMLULUĞU DÜZENLEYEN HÜKÜMLERİN UYGULANABİLİRLİĞİ 392
I. OTONOM ARAÇLAR VE SINIFLANDIRILMASI 392
II. OTONOM ARAÇLARIN KARAYOLLARI TRAFİK HUKUKUNDAKİ YERİ 395
A. Genel Olarak 395
B. Alman Hukuku 397
1. Alman Karayolları Trafik Kanunu’nda (StVG) 2017 Yılında Gerçekleştirilen Değişiklik Sonrası Durum 397
2. Alman Karayolları Trafik Kanunu’nda (StVG) 2021 Yılında Yapılan Değişiklik Sonrası Durum 399
C. Türk Hukuku 403
III. MOTORLU TAŞIT İÇİN SORUMLULUK HÜKÜMLERİ VE BU HÜKÜMLERİN OTONOM ARAÇLAR BAKIMINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ 405
A. Araç İşletenin Sorumluluğu ve Otonom Araçlar Bakımından Uygulanabilirliği 405
1. Genel Olarak 405
2. Otonom Araçlarda “Araç İşleten” Unsuru 406
3. Otonom Sürüş Özelliğinin Mücbir Sebep Olarak Değerlendirilmesi Sorunu 409
4. İşletenin Sigorta Yükümlülüğünün Değerlendirilmesi 411
B. Otonom Araçlarda Sürücünün Sorumluluğu 412
1. Genel Olarak 412
2. Otonom Araçlarda Sürücü Kavramı ve Sürücünün Kusurunun Belirlenmesi 413
a. Alman Hukuku 413
b. Türk Hukuku 419
§ 13. BÖLÜME İLİŞKİN ARA SONUÇ 426
§ 14. DE LEGE FERENDA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 427
I. YENİ BİR KUSURSUZ SORUMLULUK HÜKMÜNÜN KABULÜNE İLİŞKİN YAKLAŞIM 427
A. Tehlike Sorumluluğu ve Eşlik Eden Zorunlu Sigorta Yaklaşımı 427
1. Genel Olarak 427
a. Sorumluluğun Niteliği ve Kapsamı 427
b. Sorumluluk Süjesi 430
c. Eşlik Eden Zorunlu Sigorta 432
2. Görüşün Değerlendirilmesi 433
B. Dijital Asistan Sorumluluğu (Digitale Assistenzhaftung) 435
II. SORUMLULUĞA ALTERNATİF TAZMİNAT FONU SİSTEMİ 436
III. ÜRÜN SORUMLULUĞU HUKUKU HÜKÜMLERİNDE DEĞİŞİKLİK YAPMAYA İLİŞKİN GÖRÜŞ 437
SONUÇ 441
KAYNAKÇA 451
