Roma Hukuku Cilt -2- Borçlar Hukuku

Prof. Dr. Diler TAMER

Roma borçlar hukukunun gelişimi ve dönüşümü hukukumuzun temelini oluşturmaktadır. MÖ 8. yy'daki ilk oluşumundan sonra, çağdaş hukuk sistemimizi anlamak için en iyi rehberdir. Bu kitabın amacı, Roma hukukunun oluşum ve dönüşüm sürecindeki koşulları, farklı dönem ve bölgelerdeki dönüşümü ve farklı çağdaş hukuk sistemleri arasındaki farklılıkların nedenlerini açıklamaktır.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA III
KISALTMALAR V
GİRİŞ 1
ROMA BORÇLAR HUKUKUNUN ÖNEMİ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
BORÇLAR HUKUKU GENEL KISIM

1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER 7
1.1. TÜRK HUKUKUNDA BORCUN KAPSAMI 8
1.2. ROMA HUKUKUNDA BORCUN KAPSAMI 11
2. OBLIGATIO KAVRAMI 15
2.1. OBLIGATIO KAVRAMININ DOĞUŞU 15
2.2. OBLIGATIO-DEBITUM 18
2.3. BORCUN KAYNAKLARI 21
2.4. BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN DAVALAR 23
2.5. DAVALARIN YARIŞMASI 24
2.6. ALACAK HAKKI VE TALEP HAKKI 26
3. BORCUN UNSURLARI 27
3.1. BORÇ İLİŞKİSİNİN TARAFLARI 27
3.1.1. BORÇ İLİŞKİSİNDE TARAFLARIN DEĞİŞMESİ 28
3.1.2. MÜTESELSİL BORÇLAR-OBLİGATİO İN  SOLİDUM 28
3.1.3. ALACAĞIN DEVRİ 30
3.1.4. YENİLEME-NOVATIO 30
3.1.5. VEKALET -MANDATUM AGENDI- 31
3.1.6. BORCUN ÜSTLENİLMESİ 32
3.2. BORCUN KONUSU EDİM -PRAESTATIO- 33
3.2.1. EDİM KAVRAMI 33
3.2.2. EDİM TÜRLERİ 37
3.2.2.1. DARE-FACERE-PRAESTARE 37
3.2.2.2. TÜR (NEVİ) BORCU – PARÇA BORCU AYRIMI: GENUS -
              SPECİES 38
3.2.2.3. BÖLÜNEBİLEN EDİMLER-BÖLÜNEMEYEN EDİMLER 39
3.2.2.4. ANİ-SÜREKLİ-ARALIKLI VEYA DÖNEMLİ EDİMLER 40
3.2.2.5. EDİM YÜKÜMÜ İÇERMEYEN BORÇLAR 41
3.2.2.6. TABİİ BORÇ (EKSİK BORÇ) -OBLİGATİO NATURALİS 42
3.2.2.7. SEÇİMLİK BORÇ-SEÇİMLİK YETKİ 44
4. BORCUN İFA EDİLMEMESİ 45
4.1. BORÇ VE SORUMLULUK 45
4.1.1. ….İLE SORUMLULUK/….DEN SORUMLULUK 46
4.2. SORUMLULUK ÖLÇÜTLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI 47
4.2.1. KUSUR SORUMLULUĞU 49
4.2.2. KUSUR ÖLÇÜTLERİ 51
4.2.2.1. DOLUS 51
4.2.2.2. İHMAL-CULPA 53
4.2.2.3. BEKLENMEYEN HALLERDEN (CASUS) SORUMLULUK 56
4.2.2.4. CUSTODIA – DILIGENTIA (ÖZEN YÜKÜMLÜLÜĞÜ) 57
4.2.2.5. MÜCBİR SEBEP-VIS MAIOR 62
4.2.2.6. KUSURSUZ SORUMLULUK 62
4.3. BORÇLUNUN SORUMLULUĞUNU ETKİLEYEN DİĞER DURUMLAR 64
4.3.1. UTİLİTAS- FAYDA İLKESİ 64
4.3.2. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN FİİLLERİNDEN SORUMLULUK CULPA IN
           ELIGENDO 65
4.3.3. BİRLİKTE KUSUR  -  COMPENSATIO CULPARUM 68
4.3.4. SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİNDEN DOĞAN SORUMLULUK- 
           CULPA IN CONTRAHENDO 69
4.4. TEMERRÜT- MORA 73
4.4.1. BORÇLU TEMERRÜDÜ -MORA DEBİTORİS 73
4.4.2. ALACAKLI TEMERRÜDÜ -MORA CREDİTORİS 74
5. ZARAR VE ZİYANIN TAZMİNİ 75
5.1. GENEL OLARAK 75
5.2. HUKUKUNDA ZARAR GİDERİMİ 76
5.2.1. ZARARIN TANIMI 79
5.2.2. ZARARIN SINIFLANDIRILMASI 81
5.2.2.1. FİİLİ ZARAR 81
5.2.2.2. YOKSUN KALINAN KAZANÇ 83
5.2.2.3. DOĞRUDAN ZARAR – DOLAYLI ZARAR 84
5.2.2.4. YANSIMA ZARAR 85
5.2.2.5. MUHTEMEL ZARAR- DAMNUM INFECTUM 86
5.2.2.6. MADDİ-MANEVİ ZARAR 86
5.2.2.7. OLUMLU ZARAR- OLUMSUZ ZARAR 87
6. İMKANSIZLIK 89
6.1. İMKANSIZLIĞIN SINIFLANDIRILMASI 90
6.1.1. BAŞTAKİ İMKANSIZLIK- SONRAKİ İMKANSIZLIK 91
6.1.2. OBJEKTİF-SUBJEKTİF İMKANSIZLIK 92
6.1.3. HUKUKİ-DOĞAL İMKANSIZLIK 92
6.1.4. KUSURLU-KUSURSUZ İMKANSIZLIK 92
6.2. İMKANSIZLIĞIN İFA ENGELLERİ İÇİNDEKİ YERİ 93
6.3. ÇEŞİT VE PARA BORÇLARINDA SUBJEKTİF İMKANSIZLIK 96
6.4. İMKANSIZLIĞIN SONUÇLARI 97
7. BORCUN ORTADAN KALKMASI 97
7.1. İFA 98
7.1.1. İFANIN TARAFLARI 100
7.1.1.1. ALACAKLI 100
7.1.1.2. BORÇLU 102
7.1.1.3. İFA YARDIMCILARI 102
7.1.2. İFANIN KONUSU 103
7.1.3. İFA ZAMANI 105
7.1.3.1. KAVRAM VE GENEL BİLGİLER 105
7.1.3.2. ANİ VE SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMELERDE İFA 106
7.1.3.3. ROMA HUKUKUNDA İFAYA İLİŞKİN ANLAŞMALAR 109
7.1.3.3.1. LEX COMMISSORIA 111
7.1.3.3.2. CONSTITIUM DEBITI 111
7.1.4. İFA YERİ 112
7.1.5. İFANIN ŞEKLİ 114
7.1.5.1. GENEL OLARAK 114
7.1.5.2. ŞEKLE BAĞLI İFA 115
7.1.5.3. İFANIN İSPATI 117
7.1.6. İFA İKAMELERİ 119
7.1.6.1. EDİME UYGUN İFA KURALI 119
7.1.6.2. EDİME UYGUN İFA KURALININ İSTİSNALARI 119
7.1.6.2.1. İFA İKAMELERİ 120
7.1.6.2.2. SEÇİMLİK YETKİ (FACULTAS ALTERNATİVA) 121
7.1.6.2.3. İFA YERİNE GEÇEN EDİM (DATIO IN SOLUTUM) 123
7.1.6.2.4. İFA AMACIYLA EDİM 125
7.2. BORCU SONA ERDİREN DİĞER NEDENLER 127
7.2.1. İBRA- ACCEPTILATIO 129
7.2.2. YENİLEME (TECDİT) -NOVATIO 131
7.2.3. ALACAKLI VE BORÇLU SIFATININ BİRLEŞMESİ (CONFUSIO) 133
7.2.4. TAKAS (COMPENSATIO) 134
7.2.5. KUSURSUZ SONRAKİ İMKANSIZLIK 136
7.2.6. PACTUM DE NON PETENDO 136
7.2.7. UZUN ZAMANAŞIMI DEF’İ-LONGI TEMPORIS PRAESCRIPTIO 138

İKİNCİ BÖLÜM
BORÇLAR HUKUKU ÖZEL KISIM

1. SÖZLEŞMELER 139
1.1. GENEL OLARAK 139
1.2. PACTA SUNT SERVANDA-SÖZE GÜVEN İLKESİ (AHDE VEFA) 142
1.3. CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS 142
1.4. ÜÇÜNCÜ KİŞİ YARARINA SÖZLEŞME 144
1.5. SÖZLEŞMELERİN DOĞUŞLARI BAKIMINDAN 
        SINIFLANDIRILMASI 144
1.5.1. REEL SÖZLEŞMELER - CONTRACTUS REALIS 145
1.5.2. SÖZLÜ SÖZLEŞMELER -CONTRACTUS VERBALIS 146
1.5.3. RIZA SÖZLEŞMELER- CONTRACTUS CONSENSUALIS 146
1.5.4. YAZILI SÖZLEŞMELER - CONTRACTUS LITTERALIS 147
1.6. SÖZLEŞMELERİN HÜKÜMLERİ BAKIMINDAN 
       SINIFLANDIRILMASI 148
1.7. ROMA HUKUKUNDA IUS CIVILE’NİN TANIDIĞI SÖZLEŞMELER-
       CONTRACTUS’LAR 148
1.7.1. REEL SÖZLEŞMELER 148
1.7.1.1. TÜKETİM ÖDÜNCÜ – KARZ- MUTUUM 148
1.7.1.2. KULLANIM ÖDÜNCÜ-ARİYET- COMMODATUM 152
1.7.1.3. SAKLAMA SÖZLEŞMESİ (DEPOSITUM) 160
1.7.1.3.1. ÖZEL SAKLAMA İLİŞKİLERİ 163
1.7.1.3.1.1. USULSÜZ SAKLAMA-DEPOSITUM IRREGULARE 163
1.7.1.3.1.2. ZORUNLU SAKLAMA (SEFİL SAKLAMA)-
                    DEPOSITUM NECESSARIUM/MISERABLE 163
1.7.1.3.1.3. GÜVENİLİR KİŞİYE (YEDİEMİNE) TEVDİ 
                    (SEQUESTRATIO) 164
1.7.1.4. REHİN SÖZLEŞMESİ (PİGNUS DATUM) 164
1.7.1.4.1. REHİN SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ 164
1.7.1.4.2. REHİN HAKKI 167
1.7.1.4.3. İNANÇLI İŞLEM - FIDUCIA 168
1.7.2. SÖZLÜ SÖZLEŞMELER 169
1.7.2.1. NEXUM 170
1.7.2.2. STIPULATIO 170
1.7.2.3. DOTIS DICTIO- DOTIS PROMISSIO 173
1.7.2.4. KEFALET (SPONSIO-FIDEPROMISSIO-FIDEIUSSIO) 174
1.7.2.5. NOVATİO 175
1.7.2.6. PRAETOR STIPULATIO’LARI 175
1.7.2.7. TESELSÜL 175
1.7.3. RIZAİ SÖZLEŞMELER 177
1.7.3.1. ALIM-SATIM SÖZLEŞMESİ- EMPTIO VENDITIO- 177
1.7.3.1.1. ALIM SATIM SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLAR 178
1.7.3.1.2. AŞIRI YARARLANMA 180
1.7.3.1.3. PEY AKÇESİ -ARRA 181
1.7.3.1.4. İFADA SIRA 182
1.7.3.1.5. ALIM SATIM SÖZLEŞMESİNDE HASAR 182
1.7.3.1.6. HUKUKİ  AYIP-ZAPTTAN SORUMLULUK 184
1.7.3.1.7. MADDİ AYIP 185
1.7.3.1.8. ALIM SATIM SÖZLEŞMESİNE BAĞLI EK ANLAŞMALAR 187
1.7.3.2. LOCATIO CONDUCTIO 187
1.7.3.2.1. KİRA SÖZLEŞMESİ-LOCATIO CONDUCTIO REI 189
1.7.3.2.1.1. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR 189
1.7.3.2.1.2. TARAFLARIN SORUMLULUĞU 191
1.7.3.2.1.3. KİRA SÖZLEŞMESİNDE HASAR (PERİCULUM) 192
1.7.3.2.1.4. HASILAT KİRASINDA HASAR 193
1.7.3.2.2. ESER SÖZLEŞMESİ - LOCATIO CONDUCTIO OPERIS 194
1.7.3.2.2.1. GENEL OLARAK 194
1.7.3.2.2. TARAFLARIN BORÇLARI 195
1.7.3.2.2.3. CULPA IMPERITIA 196
1.7.3.2.2.4. TAŞIMA SÖZLEŞMESİ 199
1.7.3.2.3. İŞ SÖZLEŞMESİ- LOCATIO CONDUCTIO OPERARUM 199
1.7.3.3. ORTAKLIK (ŞİRKET) SÖZLEŞMELERİ -SOCIETAS 203
1.7.3.4. VEKALET SÖZLEŞMESİ - MANDATUM 205
1.7.3.4.1. MANDATUM'DAN DOĞAN BORÇLAR 208
1.7.3.4.2. MANDATUM (VEKALET) SÖZLEŞMESİNDE 
                 TARAFLARIN SORUMLULUĞU 208
1.7.3.4.3. MANDATUM (VEKALET) SÖZLEŞMESİNİN SONA
                 ERMESİ 209
1.8. İSİMSİZ SÖZLEŞMELER (CONTRACTUS INNOMINATI) 210
1.8.1. MAL DEĞİŞİM SÖZLEŞMESİ-TRAMPA- PERMUTATIO 211
1.8.2. SATIM İÇİN BIRAKMA - AESTIMATUM 212
1.8.3. UYUŞMA-SULH- TRANSACTIO 212
1.8.4. İĞRETİ- PRECARIUM 212
1.9. PACTUM 213
1.9.1. PRAETOR PACTUM’LARI- PACTA PRAETORIA 214
1.9.1.1. CONSTITUTUM DEBITI 214
1.9.1.2. RECEPTUM ARBITRI 215
1.9.1.3. RECEPTUM ARGENTARII 215
1.9.1.4. RECEPTUM NAUTARUM, CAUPONUM, STABULARIUM 215
1.9.2. İMPARATOR PACTUMLARI - PACTA LEGITIMA - 216
1.9.2.1. TAHKİM ANLAŞMASI- COMPROMISSUM 216
1.9.2.2. CİHAZ VAADİ- DOTIS PROMISSIO (POLLICITATIO DOTIS) 217
1.9.2.3. BAĞIŞLAMA VAADİ-DONATIO 217
2. SÖZLEŞME BENZERLERİ 217
2.1. VEKALETSİZ İŞ GÖRME - NEGOTİORUM GESTİO 218
2.2. VESAYET- TUTELA 220
2.3. PAYLI MÜLKİYET-COMMUNIO INDICENS 221
2.4. MUAYYEN MAL VASİYETİ- LEGATUM 222
2.5. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME 222
3. HAKSIZ FİİLLER 225
3.1. ROMA HUKUKUNDA HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU 225
3.1.1. HAKSIZ FİİLLERDEN DOĞAN BORÇLAR 226
3.1.2. HAKSIZ FİİLİN UNSURLARI 226
3.1.3. ROMA HUKUKUNDA HAKSIZ FİİLDEN DOĞAN DAVALAR 228
3.1.3.1. CEZA DAVASI- ACTIO POENALIS 228
3.1.3.2. TAZMİNAT DAVASI - ACTIO REIPERSECUTORIA 229
3.1.3.3. KARMA DAVA- ACTIO MIXTAE 229
3.2. IUS CIVILE TARAFINDAN TANINAN HAKSIZ FİİLLER 229
3.2.1. HIRSIZLIK-FURTUM 229
3.2.2. YAĞMA-GASP-RAPİNA 231
3.2.3. MALA VERİLEN ZARAR-DAMNUM INIURIA DATUM 231
3.2.4. KİŞİYE VERİLEN ZARAR- INIURIA 232
3.3. PRAETORLAR TARAFINDAN TANINAN HAKSIZ FİİLLER 235
3.3.1. ALDATMA-HİLE-DOLUS 235
3.3.2. KORKUTMA-METUS 235
3.3.3. ALACAKLILARA KARŞI HİLELİ HAREKETLER- FRAUS 
           CREDITORUM 236
4. HAKSIZ FİİL BENZERLERİ-QUASI DELICTUM 236
4.1. IUDEX, QUI  LITEM SUAM FECIT 237
4.2. ACTIO DE EFFUSIS VEL DEIECTIS (Dökülmüş ve Atılmış Şeylerin 
        Davası) 238
4.3. ACTIO DE POSITIS VEL SUSPENSIS 238
4.4. ACTIO DE DAMNO AUT FURTO ADVERSUS NAUTAS, 
        CAUPONES, STABULARIOS 238
KAYNAKÇA 241