Roma Özel Hukuku_{Ders Kitabı}

Prof. Dr. Özlem SÖĞÜTLÜ

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
1. Baskıya Önsöz 7
2. Baskıya Önsöz 10
3. Baskıya Önsöz 11
Kısaltmalar 33
Giriş 37
Birinci Bölüm
ROMA SİYASÎ TARİHİ – ROMA HUKUK TARİHİ
§1. ROMA SİYASÎ TARİHİ 55
I. KRALLIK DÖNEMİ (M.Ö. 753 – M.Ö. 509) 57
A. Roma Şehir Devletinin Kuruluşu 57
B. Toplumsal Yapı 60
C. Siyasal Yapı 61
1. Kral (Rex) 61
2. Halk Meclisi (Comitia Curiata) 63
3. Senato (Senatus) 63
D. Hukukun Yaratıcı ve Yürürlük Kaynakları 63
1. Halk–Örf ve Âdet Hukuku 64
2. Kral–Kanunlar 66
3. Rahip Hukukçular– Hukukçuların Görüşleri/Yorumları/Hukuk Kurallarını Biçimlendirme Faaliyetleri 67
E. Dönemin Sona Ermesi 67
II. CUMHURİYET DÖNEMİ (M.Ö. 509 – M.Ö. 27) 68
A. Döneme Genel Bakış 68
B. Toplumsal Yapı 70
C. Siyasal Yapı 70
1. Consul’ler ve Diğer Magistra’lar 71
2. Halk Meclisleri (Comitia Centuriata – Comitia Curiata – Concilium Plebis) 73
3. Senato (Senatus) 74
D. Hukukun Yaratıcı ve Yürürlük Kaynakları 74
1. Halk–Örf ve Âdet Hukuku 74
2. Halk Meclisleri–Kanunlar 75
3. Hukukçular–Hukukçuların Görüşleri/Yorumları/Hukuk Kurallarını Biçimlendirme Faaliyetleri 78
4. Praetor’lar–Praetor Beyannameleri 79
E. Sona Ermesi 81
III. PRINCIPATUS DÖNEMİ (M.Ö. 27 – M.S 235/284) 84
A. Döneme Genel Bakış 84
B. Siyasal Yapı 84
1. Princeps 84
2. Cumhuriyet Dönemi’nden Gelen Magistra’lar 85
3. Princeps’e Bağlı Devlet Memurları 86
4. Halk Meclisi 86
5. Senato 86
C. Hukukun Yaratıcı ve Yürürlük Kaynakları 87
1. Halk Meclisi–Kanunlar 87
2. Praetor’lar–Edictum Perpetuum 87
3. Princeps–Princeps Emirnameleri 88
4. Senato–Senato Kararları 89
5. Romalı Hukukçular–Romalı Hukukçuların Hukukî Sorunları Princeps Adına Çözme Yetkileri Sonucunda Oluşan Hukuk Kuralları 89
D. Sona Ermesi 89
IV. DOMINATUS DÖNEMİ (M.S. 284 – M.S. 476/1453) 91
A. Döneme Genel Bakış 91
B. Siyasal Yapı 93
1. İmparator (Imperator) 93
2. İmparatora Bağlı Memurlar 93
C. Hukukun Yaratıcı ve Yürürlük Kaynakları 94
D. Roma İmparatorluğunun Sonu 95
§2. ROMA HUKUK TARİHİ 97
I. GENEL OLARAK 99
II. ESKİ HUKUK DÖNEMİ (M.Ö. 753–M.Ö. 150) 102
III. KLASİK–ÖNCESİ HUKUK DÖNEMİ (M.Ö. 150–M.Ö. 27) 106
A. Şehir Praetor’u (Praetor Urbanus) 106
B. Yabancılar Praetor’u (Praetor Peregrinus) 107
1. Genel Bilgi 107
2. Yabancılar Praetoru’nun Yarattığı Hukuk: Ius Gentium 109
C. Laik Hukukçular 111
IV. KLASİK HUKUK DÖNEMİ (M.Ö. 27– M.S. 250) 114
A. Döneme Genel Bakış 114
B. Ius Publice Respondendi 116
C. Klasik Hukuk Dönemi Hukukçuları 117
1. Yöntemleri 117
2. Eserleri 120
3. Hukuk Okulları 122
V. KLASİK–SONRASI HUKUK DÖNEMİ (M.S. 250–M.S. 527) 124
VI. IUSTINIANUS DÖNEMİ (M.S. 527–M.S. 565) 126
A. Döneme Genel Bakış 126
B. Iustinianus Derlemesinden Önceki ve Sonraki Bilgi Kaynakları 127
C. Iustinianus Derlemesi (Corpus Iuris Civilis) 129
1. Institutiones 129
2. Digesta (Pandectae) 130
3. Codex 132
4. Novellae 133
VII. ROMA HUKUKU’NUN GÜNÜMÜZE DEĞİN GELİŞİMİ VE ETKİSİ 133
A. Batı Roma’da 133
B. Doğu Roma’da 134
C. Orta Çağ’da 135
1. Glossator’lar 136
2. Postglossator’lar 137
D. Ortak Hukuk (Ius Commune) 138
E. Pandekt Hukuku 139
İkinci Bölüm
DAVALARA İLİŞKİN HUKUK
§1. ROMA ÖZEL HUKUKU SİSTEMİ 143
I. GENEL BİLGİ 143
II. ROMA ÖZEL HUKUKU SİSTEMİ’NİN TÜRK HUKUKUNA ETKİSİ 145
§2. TEMEL KAVRAMLAR 149
I. IUS (HUKUK) 150
A. Etimolojik Kökeni ve Tarihsel Gelişimi 150
B. Objektif Hukuk – Sübjektif Hukuk 152
C. Ius Naturale (Doğal Hukuk) 153
1. Evrene İlişkin Hukuk Anlamında Ius Naturale 153
2. İnsanlığa İlişkin Hukuk Anlamında Ius Naturale 154
3. Kavimler Hukuku/Halklar Hukuku Anlamında Ius Naturale 156
4. İdeal Hukuk Anlamında Ius Naturale 157
5. Klasik–Sonrası Hukuk Dönemi’nde Ius Naturale 158
D. Ius Publicum (Kamu Hukuku) – Ius Privatum (Özel Hukuk) 158
1. Kavramsal Belirleme 158
2. Utilitas Publica Kavramı 159
II. IUSTITIA (ADALET) 162
A. Kavramsal Belirleme 162
B. Türleri 165
1. Düzeltici/Denkleştirici Adalet 166
2. Dağıtıcı Adalet 166
3. Sosyal Adalet 168
III. AEQUITAS (HAKKANİYET/SOMUT OLAY ADALETİ) 169
IV. RERUM NATURA (EŞYANIN DOĞASI) 172
§3. DAVALARA İLİŞKİN HUKUK 175
I. KONUNUN BELİRLENMESİ 175
II. HAK KAVRAMI 178
A. Tanım 178
B. Mutlak Hak– Nispî Hak Ayırımı 182
III. ROMA HUKUKUNDA HAK VE DAVA İLİŞKİSİ 183
IV. HAKLARIN KORUNMASI 184
A. Özel Koruma Düzeni 184
1. Günümüz Hukukunda 184
a. Haklı Savunma (Meşru Müdafaa) 184
b. Zorda Kalma (Iztırar / Zaruret Hali) 186
c. Zorla Alma 187
2. Roma Hukukunda 188
B. Devlet Eliyle Koruma 190
1. Özel Yargılama Sistemi 190
a. Legis Actio’lar Usulü 192
b. Formula Usulü 194
2. Sistem–Dışı Yargılama 198
Üçüncü Bölüm
İNSANLARA İLİŞKİN HUKUK – KİŞİLER HUKUKU VE
AİLE HUKUKU
§1. HAK EHLİYETİ VE KOŞULLARI 205
I. PERSONA VE STATUS KAVRAMLARI 207
II. HAK EHLİYETİNİN BAŞLANGIÇI VE SONU 210
III. KİŞİ SAYILAN VARLIKLAR 212
A. Günümüz Hukukunda 212
B. Roma Hukukunda 213
IV. HAK EHLİYETİNİN KOŞULLARI 216
A. Özgür Olmak 217
1. Kölelik Kurumu 218
2. Köleliğin Nedenleri 219
3. Özgürlüğün Elde Edilmesi (Azat Edilme) 220
4. Kölelerin Hukukî Konumu 221
5. Kölelerin Sosyal Konumu 223
B. Roma Yurttaşı Olmak 225
C. Baba Egemenliği Altında Bulunmamak 228
V. ROMA AİLE HUKUKUNA GENEL BAKIŞ 229
A. Familia Kavramı 229
B. Ius Civile Ailesi 230
1. Kavramsal Belirleme 230
2. Aile Babası (Pater Familias) 233
3. Aile Babası Egemenliği (Patria Potestas) 234
a. Kavram 234
b. Baba Egemenliğinin Sınırları 234
c. Baba Egemenliğinin Kurulma Yolları 237
aa. Doğum 237
bb. Evlat Edinme 237
cc. Manus 239
dd. Persona in Mancipio 242
d. Baba Egemenliğinin Sona Ermesi 242
C. Ius Gentium Ailesi 244
D. Concubinatus 246
§2. HUKUKÎ İŞLEM KAVRAMI 249
I. HUKUKÎ OLAY VE HUKUKÎ FİİL KAVRAMLARI 249
II. HUKUKÎ İŞLEM KAVRAMI 252
A. Kavramsal Belirleme 252
B. Roma Hukukunda Hukukî İşlemi Belirten Kavramlar 255
III. HUKUKÎ İŞLEM TÜRLERİ 258
A. İrade Beyanında Bulunacak Tarafların Sayısına Göre Hukukî İşlemler 259
1. Tek Taraflı Hukukî İşlemler 259
2. Çok Taraflı Hukukî İşlemler 259
a. Kararlar 259
b. Sözleşmeler 260
B. İrade Beyanının Şekli Bakımından Hukukî İşlemler 262
1. Günümüz Hukukunda 262
2. Roma Hukukunda 264
a. Terazi ve Maden Külçesi Eşliğinde (Negotia Per Aes Et Libram) 265
aa. Nexum 265
bb. Mancipatio 266
b. Magistra Huzurunda Terk (In Iure Cessio) 267
c. Sözler Eşliğinde 267
C. Hukukî Sonucun Doğduğu An Bakımından Hukukî İşlemler 268
D. Malvarlığına Yaptıkları Etkiye Göre Hukukî İşlemler 270
1. Taahhüt (Borçlandırıcı) İşlemleri 270
2. Tasarruf İşlemleri 271
3. Kazandırıcı İşlemler 272
E. Sebebe Bağlı Olup Olmamaları Bakımından Hukukî İşlemler 272
§3. HUKUKÎ İŞLEM EHLİYETİ VE EK DAVALAR 275
I. HUKUKÎ İŞLEM EHLİYETİ 276
A. Kavramsal Belirleme 276
B. Koşulları 277
1. Yaş 277
a. Ergenliğe Ermemiş Küçükler (Impuberes) 278
aa. 0–7 Yaş Aralığındakiler (Infantes) 278
bb. 7–14 (Kadınlar için 12) Yaş Aralığındakiler (Impuberes Infantia Maiores) 278
b. Ergenliğe Ermiş Küçükler (Puberes Minores) 281
2. Akıl Hastalığı 283
3. İsraf 284
4. Cinsiyet 285
C. Vesayet (Tutela) ve Kayyımlık (Cura) 289
II. EK DAVALAR (ACTIONES ADIECTICIAE QUALITATIS) 292
A. Genel Olarak 292
B. Ek Dava Türleri 295
1. Actio Quod Iussu 296
2. Actio de Peculio 297
3. Actio de in Rem Verso 299
4. Actio Tributoria 299
5. Actio Exercitoria 300
6. Actio Institoria 301
C. Ek Davalar Çerçevesinde Yapay Zekâ–Köle İlişkisi 303
§4. HUKUKÎ İŞLEMLERDE ŞART, VADE, TEMSİL 307
I. ŞART (CONDICIO) 307
A. Kavram ve Unsurları 307
B. Türleri 310
C. Hüküm ve Sonuçları 311
II. VADE (DIES) 312
III. TEMSİL 313
A. Kavramsal Belirleme 313
B. Türleri 314
§5. HUKUKÎ İŞLEMLERİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ 317
I. MODERN HUKUK DOGMATİĞİNE GÖRE 317
A. Yokluk 319
B. Butlan (Kesin Hükümsüzlük /Batıl Hukukî İşlemler) 320
1. Mutlak Butlan 320
2. Kısmî Butlan (Kısmî Kesin Hükümsüzlük) 323
C. İptal Edilebilirlik (Nisbî Butlan) 324
D. Eksiklik 324
II. ROMA HUKUKUNA GÖRE 325
A. Roma Hukukunda Hükümsüzlük Nedenleri 326
1. Başlangıçtaki İmkânsızlık 326
2. Emredici Hukuk Kurallarına Aykırılık 329
a. Kanuna Aykırılık 329
b. Hukukî İşlem Ehliyetinin Koşullarına Aykırılık 331
c. Şekle Aykırılık 332
3. Kanuna Karşı Hile (In Fraudem Legis Agere) 333
4. Genel Ahlâka Aykırılık 334
a. Kavramsal Belirleme 334
b. Uygulanma Alanı 335
B. İrade Eksikliği 337
1. Genel Olarak 337
2. Yorum 338
3. Tarafların İsteğiyle Yaratılan Uygunsuzluk Halleri 340
a. Latife Beyanı (Iocandi Causa) 340
b. Zihnî Kayıt (Reservatio Mentalis) 341
c. Muvazaa (Simulatio) 342
4. Hata (Error) 344
a. Günümüz Hukukunda 344
b. Roma Hukukunda 346
c. Hata Türleri 347
aa. Beyan Hatası 347
aaa. Hukukî İşlemin Niteliğinde Hata (Error in Negotio) 348
bbb. Hukukî İşlemin Konusunda Hata (Error in Corpore) 349
ccc. Şahısta Hata (Error in Persona) 349
bb. Temel Hatası (Saikte Hata, Error in Materia, Error in Substantia, Nitelik Hatası) 350
5. Aldatma/Hile (Dolus) 353
6. Korkutma/Tehdit (Metus) 356
Dördüncü Bölüm
MALLARA İLİŞKİN HUKUK – BORÇLAR HUKUKU
Birinci Altbölüm
BORÇLAR HUKUKU GENEL KISIM
§1. ROMA BORÇLAR HUKUKUNUN TÜRK BORÇLAR HUKUKUNA ETKİLERİ 361
I. ROMA BORÇLAR HUKUKUNUN DOĞUŞU 361
II. ROMA BORÇLAR HUKUKUNUN GÜNÜMÜZE ETKİSİ 363
§2. BORÇ İLİŞKİSİ 367
I. OBLIGATIO KAVRAMI 367
II. BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞAN HAKKIN NİTELİĞİ 369
A. Alacak Hakkı 369
B. Talep Hakkı 370
III. BORÇ İLİŞKİSİNİN UNSURLARI 372
A. Tarafları 373
B. Edim 373
1. Kavramsal Belirleme 373
2. Edimin Özellikleri 375
3. Parça Borcu – Cins (Çeşit) Borcu Ayırımı 378
4. Eksik Borç–Tam Borç Ayırımı 380
§3. SORUMLULUK 383
I. KONUSUNA GÖRE SORUMLULUK (“–İLE SORUMLULUK”) 384
II. KAYNAĞINA GÖRE SORUMLULUK (“–DEN SORUMLULUK”) 389
A. Genel Olarak 389
B. Sorumluluk İlkeleri 391
1. Kusur Sorumluluğu İlkesi 391
a. Kavramsal Belirleme ve Koşulları 391
b. Kusur Kavramı ve Türleri 392
2. Kusursuz Sorumluluk İlkesi 395
3. TBK’da Sözleşme Dışı Sorumluluk Alanında Kabul Edilen İlkeler 397
C. Roma Hukukunda Sebep Olma ve Kusur 398
1. Haksız Fiiller Alanında 398
a. Eski Hukuk Dönemi’ne Egemen Olan Sonuç Sorumluluğu 398
b. Dolus’tan Sorumluluk 399
c. Culpa’dan Sorumluluk 400
2. Sözleşmeler Alanında 404
a. Custodia Sorumluluğu 405
b. Dolus (Kast) Sorumluluğu 407
c. Culpa (İhmal) Sorumluluğu 409
aa. Kavramsal Belirleme 409
bb. Culpa Lata (Ağır İhmal) 410
cc. Culpa Levis (Hafif İhmal) 410
dd. Culpa In Eligendo 413
d. Diligentia (Özen Yükümü) 414
e. Utilitas (Fayda) İlkesi 416
D. Sorumluluğun Sınırı: Casus ve Vis Maior 418
1. Casus Kavramı 418
a. Geniş Anlamda 418
b. Dar Anlamda 419
2. Vis Maior Kavramı 419
3. Ayırımda Hareket Noktası 421
4. Ayırımın Sorumluluğa Etkisi 422
§4. ZARAR VE ZARARIN TAZMİNİ 425
I. KAVRAMSAL BELİRLEME VE ZARAR TÜRLERİ 425
A. Kavramsal Belirleme 425
B. Zarar Türleri 427
1. Malvarlığı Zararı – Şahısvarlığı (Kişivarlığı) Zararı 427
2. Maddî Zarar – Manevî Zarar – Duygulanım Zararı 428
a. Maddî Zarar 428
aa. Fiilî Zarar (Damnum Emergens) 428
bb. Yoksun Kalınan Kazanç (Lucrum Cessans) 429
b. Manevî Zarar 430
c. Duygulanım Zararı 431
3. Doğrudan Zarar – Dolaylı Zarar 431
4. Yansıma Zarar 432
II. ZARAR VE TAZMİNAT BORCU DOĞURAN BİR KAYNAK OLARAK HAKSIZ FİİL 433
A. Genel Olarak 433
B. Roma Hukukunda 435
1. Haksız Fiilde Zarar 435
2. Haksız Fiilde Tazminat ve Belirlenmesi 436
III. ZARAR VE TAZMİNAT BORCU DOĞURAN BİR KAYNAK OLARAK SÖZLEŞME 438
A. Sözleşme Zararı 438
1. Olumlu (Müspet) Zarar 439
2. Olumsuz (Menfi) Zarar 440
B. Roma Hukukunda 441
C. Culpa in Contrahendo (Sözleşme Görüşmeleri Sırasındaki Kusur) 442
IV. TAZMİNATIN ŞEKLİ 444
V. BİRLİKTE KUSUR DURUMUNDA TAZMİNAT 445
§5. BORÇ İLİŞKİSİNİN TARAFLARININ DEĞİŞMESİ VE BORCU SONA ERDİREN NEDENLER 449
I. BORÇ İLİŞKİSİNİN TARAFLARININ DEĞİŞMESİ 449
A. Alacağın Temliki 450
B. Borcun Nakli 451
II. BORCU SONA ERDİREN NEDENLER 451
A. Hukuk Gereği Sona Erme Nedenleri 452
1. İfa (Solutio) 452
2. Yenileme, Tecdit (Novatio) 453
3. İbra (Acceptilatio) 454
4. Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi (Confusio) 455
5. Takas, Ödeşme (Compensatio) 455
6. Kusursuz Sonraki İmkânsızlık 456
B. Def’i Yoluyla Borçları Sona Erdiren Nedenler 456
1. Borcun İstenmeyeceği Anlaşması (Pactum De Non Petendo) 456
2. Uzun Zaman Geçmiş Olduğu Def’i 457
İkinci Altbölüm
BORÇLAR HUKUKU ÖZEL KISIM
§1. BORÇLARIN KAYNAKLARI 459
§2. SÖZLEŞME (CONTRACTUS) 463
I. KAVRAMSAL BELİRLEME 465
II. TİPE VE ŞEKLE BAĞLILIK 470
A. Tipe Bağlılık 470
B. Tipe Bağlılığın Aşılması 471
C. Şekle Bağlılık 472
III. PACTA SUNT SERVANDA 473
IV. CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS 474
V. İRADE ÖZERKLİĞİ İLKESİ 475
VI. ROMA SÖZLEŞMELER SİSTEMİ 477
A. Yazılı Sözleşmeler (Litteris Contrahitur) 477
B. Sözlü Sözleşmeler (Verbis Contrahitur) 478
C. Real Sözleşmeler (Re Contrahitur) 481
1. Karz (Tüketim Ödüncü) Sözleşmesi (Mutuum) 482
a. Kurulması ve Konusu 482
b. Tarafların Hak ve Borçları 483
2. Ariyet (Kullanım Ödüncü) Sözleşmesi (Commodatum) 485
a. Kurulması ve Konusu 485
b. Tarafların Hak ve Borçları 486
3. Vedia (Saklama) Sözleşmesi (Depositum) 490
a. Tarihsel Temeli, Kurulması, Konusu 490
b. Tarafların Hak ve Borçları 491
c. Türleri 493
aa. Zorunlu Vedia 493
bb. Düzensiz Vedia 494
cc. Yediemine Tevdi 494
4. Rehin Sözleşmesi (Pignus) 495
a. Kavramsal Belirleme ve Kurulması 495
b. Tarafların Hak ve Borçları 496
aa. Rehinli Alacaklının Hak ve Borçları 496
bb. Rehinli Borçlunun Hak ve Borçları 498
5. Fiducia 499
a. Kavramsal Belirleme 499
b. Fiducia Anlaşmasının Taraflar Arasındaki Etkisi 501
c. Güvenilen El Sıfatıyla Rehinli Alacaklının Hukukî Konumu 502
d. Güvenen Sıfatıyla Rehinli Borçlunun Hukukî Konumu 503
e. Hüküm ve Sonuçları 504
D. Rızaî Sözleşmeler (Consensu Contrahitur) 505
1. İyiniyet Sözleşmelerinin Hukuk Hayatına Girmesi 505
2. Fides ve Bona Fides Kavramları 506
3. Alım–Satım Sözleşmesi (Emptio Venditio) 510
a. Kavramsal Belirleme 510
b. Tarihsel Süreç 510
c. Niteliği 512
d. Konusu 513
e. Tarafların Hak ve Borçları 516
aa. Alıcının Borcu 516
bb. Satıcının Borçları 520
aaa. Edimi İfa Etme Borcu 520
bbb. Gözetim Borcu 520
ccc. Mülkiyeti Nakil İşlemlerini Yapma Borcu 521
ddd. Yan Edim Yükümlülükleri 523
f. Hasar Sorunu 523
aa. Kavram ve Terminoloji 523
bb. Roma’nın Çözümü: Periculum Est Emptoris 525
cc. Periculum Est Emptoris Çözümünün Kodifikasyonlara Etkisi 528
g. Satıcının Zapttan Sorumluluğu 529
aa. Zapt Kavramı 529
bb. Gelişim Aşaması 531
aaa. Satılan Malın Mülkiyetinin Mancipatio ile Devredilmesi 531
bbb. Stipulatio Aracılığıyla Zapta Karşı Güvence Verilmesi 531
ccc. Satış Sözleşmesinden Doğan Davayla Korunması 532
h. Satıcının Ayıptan Sorumluluğu 533
aa. Kavramsal Belirleme 533
bb. Gelişim Aşaması 534
aaa. Eski Hukuk Dönemi 535
aaaa. Actio de Modo Agri 535
bbbb. Garanti Stipulatio’ları 535
bbb. Klasik–Öncesi Hukuk Dönemi 536
aaaa. Aedilis’lerin Edictum’ları 536
bbbb. Actio Empti 539
ccc. Klasik Hukuk Dönemi 539
ddd. Iustinianus Dönemi 541
ı. Ek Anlaşmalar 541
4. Locatio Conductio 542
a. Kira Sözleşmesi (Locatio Conductio Rei) 544
aa. Kavramsal Belirleme, Türleri, Konusu 544
bb. Tarafların Hak ve Borçları 545
aaa. Kiracının Borçları 546
bbb. Kiralayanın Borçları 547
cc. Hasarın Üstlenilmesi 548
aaa. Âdî Kirada 548
bbb. Hasılat Kirasında 549
dd. Sona Ermesi 551
b. Hizmet Sözleşmesi (Locatio Conductio Operarum) 552
aa. Kavramsal Belirleme 552
bb. Operae Illiberales – Operae Liberales Ayırımı 553
cc. Tarafların Yükümlülükleri 555
aaa. İşçinin Yükümlülüğü 555
bbb. İşverenin Yükümlülüğü 556
dd. Hasar Sorunu 556
c. İstisna Sözleşmesi (Locatio Conductio Operis) 558
aa. Kavramsal Belirleme 558
bb. Tarafların Hak ve Borçları 559
aaa. İş Sahibinin Borçları 559
bbb. Müteahhidin Borçları 560
aaaa. Müteahhidin Custodia Sorumluluğu 560
bbbb. Müteahhidin Imperitia Sorumluluğu 561
cccc. Eseri Ortaya Çıkarma Borcu 562
dddd. Eseri Teslim Etme Borcu 563
cc. Hasar Sorunu 563
dd. Taşıma Sözleşmesi 564
5. Şirket Sözleşmesi (Societas) 565
a. Tanım ve Tarihsel Kökeni 565
b. Unsurları 567
c. Hüküm ve Sonuçları 569
6. Vekâlet Sözleşmesi (Mandatum) 571
a. Kavramsal Belirleme 571
b. Vekâlet Sözleşmesinde Ücret Kararlaştırılamaması 572
c. Konusu 573
d. Hüküm ve Sonuçları 575
E. İsimsiz Sözleşmeler 576
1. Roma Sözleşmeler Hukukunda Tip Zorunluluğu 576
2. İsimsiz Sözleşmelerin Gelişimi 577
a. Praetor Hukuku’nda 577
b. Klasik Hukuk Dönemi’nde 578
c. Klasik–Sonrası Hukuk Dönemi’nde 580
d. Iustinianus Dönemi’nde 581
3. Uygulamada Sık Kullanılan İsimsiz Sözleşmeler 582
a. Trampa Sözleşmesi (Permutatio) 582
b. İğreti Sözleşmesi (Precarium) 583
c. Satım İçin Bırakma Sözleşmesi (Aestimatum) 583
d. Uyuşma (Sulh) Sözleşmesi (Transactio) 584
F. Anlaşmalar (Pactum’lar) 584
1. Etimolojik ve Tarihsel Kökeni 584
2. Praetor Edictum’larında Pactum’lar 585
3. Uygulamada Sık Kullanılan Pactum’lar 586
a. Borç ödeme vaadi (Constitum) 586
b. Garanti Sözleşmesi (Receptum) 587
aa. Hakeme Tevdi (Receptum Arbitri) 587
bb. Gemicilere, Hancılara, Ahırcılara Tevdi (Receptum Nautorum, Cauponem, Stabulariorum) 587
cc. Banker Anlaşması (Receptum Argentarii) 588
c. Tahkim Anlaşması (Compromissum) 588
d. Cihaz Vaadi (Dotis Dictio–Dotis Promissio) 589
e. Bağış Vaadi (Pactum Donationis) 589
§3. SÖZLEŞME BENZERLERİ (QUASI CONTRACTUS) 591
I. VEKÂLETSİZ İŞ GÖRME (NEGOTIORUM GESTIO) 592
A. Kavramsal Belirleme 592
B. Tarihsel Temeli 593
C. Unsurları 594
D. Hüküm ve Sonuçları 594
II. VESAYET (TUTELA) 596
III. TESADÜFÎ MÜŞTEREK MÜLKİYET (COMMUNIO INCIDENS) 597
IV. MUAYYEN MAL VASİYETİ (LEGATUM) 598
V. SEBEPSİZ (HAKSIZ) ZENGİNLEŞME (CONDICTIO) 599
A. Kavramsal Belirleme 599
B. Hukukî Niteliği 600
C. Hüküm ve Sonuçları 601
D. Sebepsiz Zenginleşme Davaları 602
1. Condictio Indebiti 602
2. Condictio Causa Data Causa Non Secuta 603
3. Condictio Ob Turpem Vel Iniustam Causam 603
4. Condictio Furtiva 604
5. Condictio Sine Causa 605
§4. HAKSIZ FİİL (DELICTUM) 607
I. KAVRAMSAL BELİRLEME 608
II. TÜRLERİ 610
A. Kamu Suçları (Delicta Publica) 610
B. Özel Suçlar (Delicta Privata) 614
III. DELICTUM EHLİYETİ VE NOXAL SORUMLULUK 616
A. Delictum Ehliyeti 616
B. Noxal Sorumluluk 619
C. Hayvanların Verdiği Zarardan Sorumluluk 621
IV. DELICTUM DAVALARININ ORTAK NİTELİKLERİ 622
V. UNSURLARI 624
A. Hukuka Aykırı Davranış (Fiil, Hareket) 625
B. Zarar 626
C. Uygun Nedensellik (İlliyet) Bağı 626
D. Kusur 627
VI. IUS CIVILE TARAFINDAN TANINAN HAKSIZ FİİLLER 628
A. Furtum (Hırsızlık) 628
1. Kavramsal Belirleme, Türleri, Konusu ve Unsurları 628
a. Furtum Kavramı ve Türleri 628
b. Konusu 630
c. Unsurları 631
2. On İki Levha Kanunu’nda Furtum 632
3. Praetor Hukuku’nda Furtum ve Tanınan Davalar 633
a. Actio Furti 633
b. Rei Vindicatio 635
c. Condictio Ex Causa Furtiva 635
d. Actio Furti Prohibiti 636
e. Actio Furti Nec Exhibiti 636
B. Rapina (Gasp/Yağma) 637
C. Damnum Iniuria Datum (Mala Verilen Zarar) 638
1. On İki Levha Kanunu’nda Mala Verilen Zarar 638
2. Lex Aquilia’da Mala Verilen Zarar 639
a. Lex Aquilia’nın Birinci Bölümüne Göre 640
b. Lex Aquilia’nın Üçüncü Bölümüne Göre 640
3. Damnum Iniuria Datum’un Unsurları 641
a. Zarar 641
b. Zararın Bedenden Bedene Verilmiş Olması 643
c. Iniuria (Hukuka Aykırılık) 646
d. Kusur 647
D. Iniuria 650
1. Kavramsal Belirleme 650
2. On İki Levha Kanunu’nda Iniuria 651
3. Praetor Beyannamelerinde Iniuria 653
a. Edictum Generale 654
b. Convicium (Hakaret) Suçuna İlişkin Edictum 654
c. De Iniuriis, Quae Servis Fiunt Hakkındaki Beyanname 654
d. De Adtemptata Pudicitia Hakkındaki Beyanname 655
e. Ne Quid Infamandi Causa Fiat’a İlişkin Beyanname 655
4. Lex Cornelia de Iniuriis’de Iniuria 656
5. İmparator Emirnamelerinde Iniuria 656
6. Iniuria Suçundan Dolayı Açılan Davanın Özellikleri 657
VII. PRAETOR’LAR TARAFINDAN TANINAN HAKSIZ FİİLLER 658
A. Dolus (Hile) 658
B. Metus (Tehdit) 660
C. Fraus Creditorum (Alacaklılara Karşı Hileli Hareketler) 662
§5. HAKSIZ FİİL BENZERLERİ (QUASI DELICTA) 665
I. GENEL OLARAK 666
II. TÜRLERİ 666
A. Iudex, Qui Litem Suam Fecit 666
B. Actio De Effusis Vel Deiectis 667
C. Actio De Positis Vel Suspensis 668
D. Actio De Damno Aut Furto Adversus Nautas, Caupones, Stabularios 669
Beşinci Bölüm
MALLARA İLİŞKİN HUKUK – EŞYA HUKUKU
§1. EŞYA HUKUKUNUN KONUSU – AYNÎ HAK KAVRAMI 673
I. EŞYA HUKUKUNUN KONUSU 673
II. AYNÎ HAK 674
A. Kavramsal Belirleme 674
B. Aynî Hak – Şahsî Hak Ayırımı 676
C. Aynî Hakka Egemen Olan İlkeler 677
1. Mutlaklık İlkesi 677
2. Açıklık (Alenîyet) İlkesi 678
3. Sınırlı Sayı (Numerus Clausus) ve Tipe Bağlılık İlkesi 678
4. Belirlilik İlkesi 679
5. Kamu Güveninin (İyiniyetin) Korunması İlkesi 679
§2. EŞYA 681
I. KAVRAMSAL BELİRLEME 681
II. TÜRLERİ 684
A. Aynî Hakkın Konusunu Oluşturamayan Mallar (Res Extra Commercium) 684
1. Özel Nitelikleri Gereği Aynî Hakkın Konusunu Oluşturamayan Mallar 685
2. Hukuk Düzeni Tarafından Aynî Hakkın Konusu Olamayacağı Saptanmış Olan Mallar 685
a. Tanrısal – Dinsel Hukuk Gereğince Aynî Hak Konusu Olamayan Mallar (Res Nullius Divini Iuris) 685
aa. Res Sacrae (Kutsal Mallar, Tanrısal Mallar) 685
bb. Res Religiosae (Dinsel Mallar) 686
cc. Res Sanctae (Kutsanmış, Takdis Edilmiş Mallar) 687
b. Beşerî (İnsana İlişkin) Hukuk Gereğince Aynî Hak Konusu Olamayan Mallar (Res Nullius Humani Iuris) 687
aa. Res Communes Omnium (Herkesin Ortak Kullanımında Olan Mallar) 687
bb. Res Publicae (Kamu Malları) 688
cc. Res Universitatis (Topluluğa Ait Olan Mallar) 689
B. Aynî Hakkın Konusunu Oluşturan Mallar (Res in Commercio) 689
1. Res Corporales – Res Incorporales 689
2. Res Mancipi – Res nec Mancipi 691
3. Taşınır Mal (Res Mobiles) – Taşınmaz Mal (Res Immobiles) 692
4. Mislî Mal (Res Fungibiles) – Mislî Olmayan Mal (Res nec Fungibiles) 694
5. Kullanımı Tüketime Bağlı Mal – Kullanımı Tüketime Bağlı Olmayan Mal 695
6. Bölünebilen Mal (Res Divisibiles) – Bölünemeyen Mal (Res nec Divisibiles) 695
7. Basit Eşya – Bileşik Eşya – Eşya Birliği (Topluluğu) 696
a. Basit Eşya (Corpus Continuum) 696
b. Bileşik Eşya (Corpus ex Contingentibus) 697
c. Eşya Birliği (Corpus ex Distantibus) 698
8. Asıl Mal – Teferruat (Eklenti) 699
9. Semere 699
a. Kavramsal Belirleme 699
b. Köle Kadının Çocuğunun Semere Sayılıp Sayılmayacağı Sorunu 700
10. Masraf 702
§3. ZİLYETLİK 705
I. TANIMI, UNSURLARI, HUKUKÎ NİTELİĞİ, İŞLEVLERİ 705
A. Günümüz Hukukunun Zilyetlik Anlayışı 705
1. Kavramsal Belirleme 705
2. Unsurları 706
a. Fiilî Egemenlik (Possessio Corpore) 707
b. Zilyetlik İradesi (Animus Possidendi) 707
B. Roma Hukukunun Zilyetlik Anlayışı 708
1. Tarihsel Temeli 708
2. Unsurları 711
C. Detentio (Vazülyetlik) 712
1. Kavramsal Belirleme 712
2. Zilyetlik Korumasından Yararlandırılan Vazülyetler 714
a. Rehinli Alacaklı 715
b. Yed–i Emin (Güvenilir El) 715
c. Precarium Alan 715
d. Üst Hakkı Sahibi 716
e. Uzun Süreli Kira Hakkı Sahibi 716
D. Hukukî Niteliği 716
E. İşlevleri 718
II. ZİLYETLİK TÜRLERİ 719
A. Aslî (Bağımsız) Zilyetlik–Ferî (Bağımlı) Zilyetlik 720
B. Dolaysız Zilyetlik–Dolaylı Zilyetlik 720
C. Haklı Zilyetlik–Haksız Zilyetlik 721
D. İyiniyetli Zilyetlik–Kötüniyetli Zilyetlik 721
III. ZİLYETLİĞİN KAZANILMASI 722
A. Aslen Kazanma 723
B. Devren Kazanma 723
1. Teslim 724
a. Fiilen Teslim 724
b. Araçların Teslimi 724
c. Hukukî İşlem Yoluyla 724
2. Teslim Olmaksızın 725
a. Kısa Elden Teslim (Brevi Manu Traditio) 725
b. Hükmen Teslim (Constitutum Possessorium) 726
IV. ZİLYETLİĞİN KAYBI 727
V. ZİLYETLİĞİN KORUNMASI 728
A. Kuvvet Kullanarak Zilyetliği Koruma 729
B. Zilyetliği Interdictum Yoluyla Koruma 729
§4. MÜLKİYET 733
I. KAVRAMSAL BELİRLEME 734
II. ROMA MÜLKİYETİNİN TARİHSEL KÖKENİ 737
III. TÜRLERİ 740
A. Müşterek Mülkiyet 740
B. Ius Civile Mülkiyeti (Dominium Ex Iure Quiritium) 741
C. Eyalet Mülkiyeti 742
D. Praetor Mülkiyeti (In Bonis Habere) 744
IV. MÜLKİYET HAKKININ SINIRLANMASI 746
A. Dinsel Hukuk ve Kamu Hukuku Kökenli Sınırlamalar 747
B. Özel Hukuk Kökenli Sınırlamalar 748
1. Komşuluk Hukukundan Doğan Sınırlamalar 748
2. Cautio Damni Infecti 749
C. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı 751
V. MÜLKİYET HAKKININ KAZANILMASI 753
A. Genel Bilgi 753
B. Aslen Kazanma 755
1. Sahiplenme (Occupatio) 755
2. Birleşme (Accessio) 757
a. Taşınırla Taşınırın Birleşmesi 757
b. Taşınırla Taşınmazın Birleşmesi 758
c. Taşınmazla Taşınmazın Birleşmesi 758
3. Karışma (Confusio–commixtio) 758
4. Hukukî Tağyir–İşleme (Specificatio) 759
5. Semerelerin Kazanılması 761
C. Devren Kazanma 761
1. Mancipatio 762
2. In Iure Cessio 762
3. Traditio 763
D. Kazandırıcı Zamanaşımı (Usucapio) 764
1. Kavramsal Belirleme 764
2. İşlevi 765
3. Tarihsel Gelişimi 766
4. Koşulları 767
a. Elverişli Mal (Res Habilis) 767
b. Hukukî Neden (Titulus, Iusta Causa) 769
c. Zilyetlik (Possessio) 770
d. İyiniyet (Bonafides) 771
e. Süre (Tempus) 771
VI. MÜLKİYET HAKKININ KORUNMASI 772
A. Rei Vindicatio (İstihkak Davası) 773
B. Actio Negatoria in Rem (Müdahalenin Önlenmesi Davası) 774
C. Actio Publiciana in Rem 774
§5. SINIRLI AYNÎ HAKLAR (IURA IN RE ALIENA) 777
I. GENEL BİLGİ 778
II. TÜRLERİ 779
A. İrtifak Hakları 779
1. Taşınmaz Lehine İrtifak Hakları 781
2. Şahıs Lehine İrtifak Hakları 784
a. İntifa Hakkı (Ususfructus) 784
b. Kullanma Hakkı (Usus) 786
c. Sükna, Oturma Hakkı (Habitatio) 786
d. Kölelerin ya da Hayvanların Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı (Operae Servorum vel Animalium) 786
B. Uzun Süreli Kira (Emphyteusis) 787
C. Üst Hakkı (Superficies) 788
D. Rehin Hakkı (Pignus) 789
1. Kavramsal Belirleme 789
2. Türleri 789
3. Lex Commissoria 791
4. Sona Ermesi 792
Yararlanılan Kaynaklar 795