Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi

YENİ TTK VE 6098 SAYILI YENİ TÜRK BORÇLAR KANUNU' NA GÖRE



TÜRK HUKUKUNDA ACENTELİK SÖZLEŞMESİ



Şaban KAYIHAN



- Acente Kavramı ve Benzeri Hukuki Kurumlarla Karşılaştırılması

- Acentenin Tacir Sıfatı ve Çeşitli Bakımlardan Türleri

- Acentelik Sözleşmesi, Niteliği ve Hükümleri

- Acentelik Sözleşmesinde Yetkisiz Temsil ve Denkleştirme Tazminatı





İÇİNDEKİLER



Birinci Bölüm

ACENTENİN BİR HUKUKİ KURUM OLARAK DÜZENLENMESİ VE ACENTE KAVRAMI İLE BENZER HUKUKİ İLİŞKİLERDEN AYRILMASI



§ 1. ACENTENİN BİR HUKUKİ KURUM OLARAK DÜZENLENMESİ VE ACENTE KAVRAMI 31

I. Acentenin Bir Hukuki Kurum Olarak Düzenlenmesi 31

A. Bazı Kara Avrupası Ülkelerinde 31

1. İsviçre Hukukunda 31

2. Alman Hukukunda 31

3. İtalyan Hukukunda 32

4. Avusturya Hukukunda 32

B. Türk Hukukunda 32

II. Acente Kavramı 34

A. Genel Olarak 34

B. Acente Kavramının Tanımı, Unsurları, Acentenin Tacir Sıfatı ve Çeşitleri 35

1. Acentenin Tanımı 35

2. Unsurları 36

a. Ticari İşletme Sahibine Tabi Olmama (Selbständigkeit) 37

b. Acentelik İlişkisinin Bir Sözleşmeye Dayanması 39

c. Acentenin Belirli Bir Yer veya Bölge İçinde Faaliyet İcra Etmesi 39

ç. Faaliyette Süreklilik Olması 40

d. Meslek Edinme 41

e. Acentenin Ticari Bir İşletmeyi İlgilendiren Sözleşmelerde Aracılık Etmesi veya İşletme Adına Sözleşme Yapması 43

3. Acentenin Tacir Sıfatı 44

4. Çeşitleri 46

a. Yaptıkları Görevler ve İşler Yönünden 46

aa. Genel Olarak 46

bb. Aracı Acente (Vermittlungsagent, Vermitlungsvertreter) 46

cc. Sözleşme Yapma Yetkisini Hâiz Acente (Abschlußagent, Abschlußvertreter) 47

b. Yapılan Ticari Faaliyetin Çeşidi Yönünden 50

aa. Satış ve Sürüm Acenteleri 50

bb. Sigorta Acenteleri 50

i. Genel Olarak Sigorta Acentelerinin Önemi 50

ii. Sigorta Acenteleri 51

(a) Genel Olarak 51

(b) Tanımı 53

(c) Yardımcı Şahıs Olma Nitelikleri 54

iii. Genel Olarak 5684 Sayılı Sigortacılık Kanuna Göre Sigorta Acentesi Olabilme Koşulları 55

cc. Deniz Ticareti Acenteleri 55

çç. Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunan Acenteler 56

i. Genel Olarak 56

ii. Aracı Kurum Acentesi Olabilme Şartları 57

iii. Aracı Acente İzin Süreci 58

iv. Aracı Acentenin Faaliyetleri Esnasında Uyacağı Esaslar 58

v. Aracı Kurumun Acentelik Faaliyetlerini Takibi ve Bildirim Yükümlülüğü 59

dd. Seyahat Acenteleri 60

c. Özel Durumlar 62

aa. Genel Olarak 62

bb. Tek Firma Acentesi - Çok Firma Acentesi (Einfirmenvertreter-Mehrfirmenvertreter) 62

cc. Ana Meslek Acentesi-Yan Meslek Acentesi (Handelsvertreter im Hauptberuf-Handelsvertreter im Nebenberuf) 63

çç. Genel Acente-Alt (Tâli) Acente 64

§ 2. ACENTELİK İLİŞKİSİNİN BENZER HUKUKİ İLİŞKİLERDEN AYIRT EDİLMESİ VE ACENTELİK HAKKINDAKİ HÜKÜMLERE TÂBİ TUTULAN DİĞER BAZI HUKUKİ İLİŞKİLER 65

I. Genel Olarak 65

II. Acenteliğin Benzer Hukuki İlişkilerden Ayırt Edilmesi 66

A. Acentelik ve Genel Temsil Yetkisi 66

B. Acentelik ve Tellallık 67

C. Acentelik ve Komisyonculuk 69

Ç. Acentelik ve Bağımlı Tacir Yardımcıları 70

D. Acentelik ve Vekalet Sözleşmesi 72

E. Acentelik ve Tek Satıcılık Sözleşmesi 73

F. Acentelik ve Franchise Sözleşmesi 75

III. Acentelik Hakkındaki Hükümlere Tâbi Tutulan Diğer Bazı Hukuki İlişkiler 76

A. 6762 Sayılı TTK. Düzenlemesi 76

1. Yerli veya Yabancı Bir İşletme Hesabına ve Kendi Adına Devamlı Surette Sözleşme Yapmaya Yetkili Kılınan Kişiler 76

2. Sigorta Sözleşmelerinin Yapılması Hakkında Aracılık Edenler 77

3. Türkiye Cumhuriyeti İçinde Merkez veya Şubesi Olmayan Yabancı Ticari İşletmeler Ad ve Hesabına Türkiye İçinde Hukuki İşlem Yapanlar 78

B. 6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun Düzenlemesi 81



İkinci Bölüm

ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN ÖZELLİKLERİ VE HÜKÜMLERİ



§ 3. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN ÖZELLİKLERİ 83

I. Acentelik Sözleşmesinde Şekil 83

II. Acentelik Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 86

§ 4. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ 95

I. Genel Olarak 95

II. Acentenin Acentelik Sözleşmesinden Doğan Borçları ve Hakları 96

A. Borçları 96

1. Müvekkilin İşlerini Görme ve Menfaatlerini Koruma Borcu 96

2. Sadakat (Doğruluk) Borcu (Treuepflicht) 101

a. Genel Olarak 101

b. Bildirme Borcu 102

c. Müvekkilin Talimatlarına Uyma Borcu 104

ç. Rekabet Yapmama Borcu 105

aa. Genel Olarak 105

bb. Acentenin Acentelik Sözleşmesi Süresince Rekabet Etmeme Borcu 106

cc. Acentelik Sözleşmesi Sonrası Rekabet Yasağı 109

i. 6762 Sayılı TTK. Dönemi 109

ii. 6102 Sayılı Yeni TTK’nın Düzenlemesi 112

d. Sır Saklama ve Bunlardan Yararlanmama Borcu 113

3. Önleyici Tedbirler Alma Borcu 114

a. Ayıpları İhbar Borcu 115

c. Gerektiğinde Malı Sattırma Borcu 116

4. Müvekkile Ait Tahsil Edilen Paranın Zamanında Ödenmesi ve Diğer Belgeleri Müvekkile

İade Borcu 116

5. Hesap Verme Borcu 119

6. Acentenin Üçüncü Kişilerin Beyanlarını Kabul ve Müvekkili Temsil Etme Borcu 120

7. Acentenin Müşterinin Borcunu İfa Edeceğine Kefil Olmasından Doğan Borcu 121

B. Hakları 123

1. Genel Olarak 123

2. 6762 Sayılı TTK.’ya Göre Ücret (Provizyon) İsteme hakkı 123

a. Genel Olarak 123

b. Ücret Hakkının Dayanağı 125

c. Ücret Hakkının Doğumu 131

ç. Ücretin Miktarının Tespiti 134

d. Ücretin Ödenme Zamanı ve Yeri 136

e. Acentenin Ücrete İlişkin Kontrol Hakkı 139

3. 6102 Sayılı Yeni TTK.’ya Göre Ücret (Provizyon) İsteme hakkı 141

a. Genel Olarak 141

b. Ücrete Hak Kazandıran İşlemler 141

c. Ücrete Hak Kazanma Zamanı 142

d. Ücretin Miktarı 142

e. Ücretin Ödeme Zamanı 143

f. Acentenin Ücret Dolayısı ile Hapis Hakkı (Retentionsrecht) 143

aa. Genel Olarak Hapis Hakkı 143

bb. Acentenin Hapis Hakkının Kapsamı 144

g. Acentenin Ücret İsteme Hakkının Bağlı Olduğu Zamanaşımı 150

4. Olağanüstü Masrafları İsteme Hakkı 151

a. Genel Olarak 151

b. Olağanüstü Harcamalar 151

c. Avanslar 154

ç. Olağanüstü Masraflar ile Avansların Ödenme Zamanı 155

5. Tekel Hakkı 155

6. İflâsta İmtiyaz Hakkı 156

7. Acentenin Müşteri Tazminatı (Denkleştirme İstemi) Hakkı 157

a. 6762 Sayılı TTK. Dönemi: 157

aa. Türk Hukukunda Bir Boşluk Olarak Acentenin Müşteri Tazminatı Hakkı 157

i. Genel Bilgi ve TTK. Uygulaması 157

ii. Yargıtay Uygulaması 169

b. 6102 Sayılı TTK’nın Getirdiği Yeni Düzenleme 173

III. Müvekkilin (Ticari İşletme Sahibinin) Acentelik Sözleşmesinden Doğan

Borçları ve Hakları 176

§ 5. ACENTENİN YETKİLERİ VE ACENTELİK İLİŞKİSİNDE YETKİSİZ TEMSİL 179

I. Yetkileri 179

A. Genel Olarak 179

B. Sözleşme Yapma Yetkisi 180

C. Hakkı Koruyan Beyanları Müvekkil Namına Yapma ve Kabul Etme 182

Ç. Bedeli Kabz Etme ve Malları Teslim Alma 184

D. Müvekkili Mahkemede Temsil Etme 185

1. Genel Olarak 185

2. Acentenin Müvekkilini Mahkemede Temsil Edebilmesi İçin Gerekli Olan Şartlar 187

a. Genel Olarak 187

b. Anlaşmazlığın Bir Sözleşmeden Doğmuş Olması Şartı 187

c. Anlaşmazlığın Doğduğu Sözleşmeye Acentenin Aracılık Etmiş ya da Bu Sözleşmeyi Bizzat Müvekkili Namına Akdetmiş Olması Şartı 190

3. Müvekkillerine İzâfeten Acenteler Aleyhine Açılan Davalarda Alınan Kararlar (İlamlar) Acenteye İcra Edilebilir mi? 193

a. 6762 Sayılı TTK Dönemi İçin Açıklamalarımız 193

b. 6012 Sayılı YTTK’nın Düzenlemesi 203

II. Acentelik Sözleşmesinde Yetkisiz Temsil 203

A. 6762 Sayılı TTK. Dönemi 203

B. 6102 Sayılı YTTK’nın Öngördüğü Yeni Rejim 212



Üçüncü Bölüm



ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE TASFİYESİ

§ 6. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ 215

I. Genel Olarak 215

II. Sona Erme Nedenleri 215

A. Olağan Sona Erme Nedenleri 215

1. Belirli Süreli Acentelik Sözleşmelerinde 215

2. Belirsiz Süreli Acentelik Sözleşmelerinde 218

B. Olağanüstü Sona Erme Nedenleri 219

1. Genel Olarak 219

2. Müvekkilin Haklı Nedenlerle Sözleşmeyi Feshi 223

3. Acentenin Haklı Nedenlerle Sözleşmeyi Feshi 224

C. Diğer Nedenler Dolayısıyla Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi 224

1. Genel Olarak 224

2. Taraflardan Birinin Ölümünün Acentelik Sözleşmesine Etkisi 225

3. Taraflardan Birinin Hacir Altına Alınmasının Acentelik Sözleşmesine Etkisi 226

4. Taraflardan Birinin İflâsının Acentelik Sözleşmesine Etkisi 226

5. Özel Durumlar 227

III. Acentelik Sözleşmesinin Tasfiyesi 231

Sonuç 235

YARGITAY KARARLARI 243

ACENTE İLE İLGİLİ 6762 SAYILI YÜRÜRLÜKTEKİ TTK. VE 6102 SAYILI TTK’DAKİ HÜKÜMLER 281

Bibliyografya 291

Kavramlar Dizini 301