Şeriat ve Siyaset Ekseninde Şeyhülislamlık Zenbilli Ali Cemali Efendi Örneği

Dr. Serhan YILDIRIM

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 7

İÇİNDEKİLER  9

KISALTMALAR LİSTESİ . 13

GİRİŞ . 15

BİRİNCİ BÖLÜM

ŞEYHÜLİSLÂMLIĞIN TARİHSEL, SİYASİ VE TEORİK KÖKENLERİ

Şeyhülislâm Kavramı . 21

Şeyhülislâmlık Fetvasının Siyasi-Tarihsel Kökenleri 24

Din Anlayışının Kurumsallaşma Süreci. 25

Dört Halife Döneminde Din ve Siyaset. 30

Dört Halife Dönemi Sonrası . 32

Hilafetten Saltana Geçişte Dinin Kurumsallaşması 32

Velayet Kurumunun Gerekçelendirilmesi . 35

III. Şeyhülislâmlığın Teorik Kökenleri  37

Fetvanın Kavramsal İçeriği ve Şer‘i Dayanakları 39

Hz. Peygamber Dönemi. 40

Sahabe ve Tabiin Dönemi 45

Mezheplerin Teşekkülü Dönemi 48

Hanefilerde İçtihat ve Fetva İlişkisi 50

Müçtehit ve Müftü Ayrımı . 57

Kaza ile İftâ Kurumu Arasındaki Farklar. 59

İKİNCİ BÖLÜM

FATİH SULTAN MEHMET VE II. BAYEZİD DÖNEMİNDE ALİ CEMÂLÎ EFENDİ

Genel Hatlarıyla Şeyhülislâmlık Kurumu. 61

Şeyhülislâmlığın Teşkili ve Ortaya Çıkış Nedenleri 61

Fatih’in Teşkilat Kanunnâmesi’nde Şeyhülislâmlık Kurumu 65

Şeyhülislâmın Fetva Görevi . 67

10 İçindekiler

Şeyhülislâmın Tayini ve Görev Süresi. 68

Güçlü Şeyhülislâm Güçlü Kurum 70

Ali Cemâlî Efendi’nin Soyu .72

III. Ali Cemâlî Efendinin Eğitim Hayatı ve İlk Görevi: Fatih Sultan Mehmed

Dönemi .75

Veziriazam Karamanî Mehmed Paşa’nın Ali Cemâlî’ye Baskıları:

Başlamadan Biten Kariyer 77

II. Bayezid Dönemi: Ali Cemâlî Efendi’nin Parlayan Kariyeri 78

Amasya Valisi Şehzade Ahmed’in Oğullarının Sünnet Merasimi: Ali

Cemâlî’nin Mazuliyeti  83

Şeyhülislâmlık Öncesi Son Uğrak: Ali Cemâlî Hac Yolunda 86

Ali Cemâlî’nin Şeyhülislâm Tayin Edilmesi ve Sahn-ı Seman

Müderrislerinin Fetva Vazifesi . 89

Şeyhülislâm Yerine Sahn-ı Seman Müderrisleri . 92

Ulemânın Reisi Ali Cemâlî: Şeyhülislâm, Nazır ve Ders Vekili 97

Ulemâdan Bazı Kimselerin Hasedi: Mevlâna Hamîdî Kara Seyyidî. 99

Ali Cemâlî Efendi’nin Zenbili 100

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ŞERİAT VE SİYASET EKSENİNDE ŞEYHÜLİSLÂMLIK

I. Selim (Yavuz) Döneminin Dinamikleri103

Zenbilli Ali Cemâlî Efendi İle Şeyhülislâmlık Makamı Kurumsallaşma

Yolunda.104

Padişah Otoritesinin Sınırlandırılması: Şeyhülislâm ve Siyaset 105

III. Siyaset ve Fetva.110

Kızılbaşlık Sorunu Ekseninde Şeyhülislâmlık 112

Kızılbaşların Katli Hakkında Fetva Veren Sarı Görez Hamza’nın

Konumu ve Yavuz İle İlişkisi  114

İstanbul Kadısı Sarı Görez Nuredddin Hamza’nın Kızılbaşlar

Hakkındaki Umumi Fetvası ve Şeyhülislâm Ali Cemâlî’nin Tavrı. 115

Mısır Seferinin Meşrulaştırılması Hakkındaki Fetva. 121

Fetvanın Ali Cemâlî Efendi’ye Aidiyeti Sorunu Bağlamında

Şeyhülislâmın Rolü . 123

Fetvaların Sosyo-Siyasi Değerlendirmesi . 128

Fetvaların Fıkhî ve İtikadî Açıdan Değerlendirmesi 129

İçindekiler 11

I. Süleyman (Kanuni) Dönemi: Şeyhülislâm Ali Cemâlî’nin Son Yılları 136

Rodos Seferi: Şeyhülislâm Ali Cemâlî’nin Fetihten Sonraki İlk Cuma

Namazını Kıldırması ve Dinî Müesseseleri Düzenlemesi . 137

Şeyhülislâm Ali Cemâlî’nin Yaşlılık ve Hastalık Dönemi: Fetva Verme

Yetkisinin Şeyhülislâm Yerine Niyâbeten İki Kişiye Tevcihi . 138

Şeyhülislâm Ali Cemâlî Efendi’nin Vefatı. 139

Ali Cemâlî Efendi’nin Eserleri 140

SONUÇ  145

KAYNAKÇA  151

EKLER  171

DİZİN .