Sermaye Piyasası Kanunu'ndaPiyasa Dolandırıcılığı (Manipülasyon) Suçu
Yatırımcıların sahip oldukları fon fazlasını değerlendirmek amacıyla başvurdukları yatırım araçlarından biri, borsanın başı çektiği sermaye piyasalarında işlem gören hisse senetleri gibi sermaye piyasası araçlarıdır. Yatırımcılar fonlarını değerlendirirken, fona ihtiyacı olan şirketler ve devlet, sermaye piyasası sayesinde yatırımlarına kaynak temin edebilmektedir. Bu yatırımlar, aynı zamanda istihdam sağlayıcı yatırımlar olabilmektedir. Bu nedenle sermaye piyasası, hem refahın tabana yayılması hem de yatırımların artması sayesinde ülke ekonomisine de büyük katkı sağlar. Bu bağlamda, sermaye piyasasına yatırımları daha çok çekmek ve piyasanın derinliğini artırmak için piyasaya duyulan güvenin ve piyasanın istikrarının korunması büyük önem arz eder. Çalışma konumuzu oluşturan piyasa dolandırıcılığı suçu bu güveni sarsıcı bir özellik taşır.
Doktora tezi olarak savunulan bu eserin hazırlanması sürecinde karşımıza çıkan en büyük zorluk, SPK’nın 2012 yılında tamamen değişmiş olmasıdır. Öğretideki temel çalışmaların büyük kısmı, 1981 yılında yürürlüğe giren 2499 sayılı SPK döneminde yayınlanmış eserlerdir. 6362 sayılı SPK’nın yürürlüğe girdiği 2012 yılından sonra yayınlanmış eserler sınırlı sayıda kalmıştır. Ayrıca mülga SPK ile yürürlükteki SPK arasında piyasa dolandırıcılığı suçunun düzenlenmesi ile ilgili olarak nispeten önemli farklılıkların bulunduğu da söylenebilir. Bunun yanında, sermaye piyasası hukuku alanına yabancı oluşumuz ve alanın genel olarak teknik meseleler içermesi de karşımıza başka bir zorluk olarak çıkmıştır.
Çalışmamızın amacı sermaye piyasasında işlenen piyasa dolandırıcılığı suçu ile ilgili derinlemesine inceleme yapmak ve karşılaşılan sorunlar ile ilgili çözüm önerileri sunmaktır. Bu şekilde, ülke ekonomisine de dolaylı olarak zarar verici özellik taşıyan söz konusu suç hakkında literatüre katkı sunmayı hedeflemekteyiz.
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ ..................................................................................................................... 7
İÇİNDEKİLER.............................................................................................................. 9
KISALTMALAR......................................................................................................... 15
GİRİŞ ...............................................................................................................17
BİRİNCİ BÖLÜM
SERMAYE PİYASASI
I. GENEL OLARAK ................................................................................................ 19
A. Tanımı ....................................................................................................... 19
B. Unsurları ................................................................................................... 23
1. Fon Arz Edenler.................................................................................. 23
2. Fon Talep Edenler .............................................................................. 24
3. Sermaye Piyasası Araçları................................................................... 26
a. Paylar........................................................................................... 29
b. Pay Benzeri Diğer Kıymetler........................................................ 30
c. Depo Sertifikaları......................................................................... 31
d. Borçlanma Araçları ...................................................................... 32
e. Türev Araçlar ............................................................................... 34
f. Yatırım Sözleşmeleri.................................................................... 36
4. Sermaye Piyasası Kurumları ............................................................... 36
a. Yatırım Kuruluşları....................................................................... 38
1) Aracı Kurumlar...................................................................... 39
2) Bankalar................................................................................ 42
b. Kolektif Yatırım Kuruluşları.......................................................... 45
c. Bağımsız Denetim, Değerleme ve Derecelendirme
Kuruluşları ................................................................................... 48
10 İçindekiler
d. Portföy Yönetim Şirketleri........................................................... 51
e. İpotek Finansmanı Kuruluşları..................................................... 53
f. Konut ve Varlık Finansmanı Fonları............................................. 54
g. Varlık Kiralama Şirketleri............................................................. 54
h. Merkezî Takas Kuruluşları ........................................................... 54
i. Merkezî Saklama Kuruluşları....................................................... 56
j. Veri Depolama Kuruluşları .......................................................... 58
C. Sermaye Piyasası Faaliyetleri.................................................................... 58
D. Sermaye Piyasasının Amacı ve Önemi ...................................................... 61
E. Sermaye Piyasası Kurulu (SPKr) ................................................................ 65
1. Genel Olarak ...................................................................................... 65
2. Kurul’un İdari Yapısı........................................................................... 67
a. Kamu Tüzel Kişiliği....................................................................... 68
b. Bağımsız İdari Otorite Niteliği ..................................................... 69
c. Özerkliği ...................................................................................... 74
3. Kurul’un Teşkilat Yapısı...................................................................... 76
a. Başkan ve Üyeler......................................................................... 76
b. İkinci Başkan ve Başkan Vekili..................................................... 81
c. Başkan Yardımcıları..................................................................... 82
d. Kurul Personeli............................................................................ 83
e. Hizmet Birimleri .......................................................................... 83
f. Kurul Karar Organı....................................................................... 84
4. Kurul’un Görev ve Yetkileri ................................................................ 85
F. Kamunun Aydınlatılması İlkesi ve Kamuyu Aydınlatma Platformu
(KAP)......................................................................................................... 88
1. Kamunun Aydınlatılması İlkesi........................................................... 88
2. Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP)................................................ 95
3. Bir Kamuyu Aydınlatma Belgesi Olarak İzahname ............................. 97
İçindekiler 11
İKİNCİ BÖLÜM
PİYASA DOLANDIRICILIĞI SUÇU
I. GENEL OLARAK ................................................................................................ 99
II. PİYASA DOLANDIRICILIĞI (MANİPÜLASYON) KAVRAMI ................................. 102
A. Tarihçesi.................................................................................................. 102
B. Tanımı ..................................................................................................... 107
1. Türk Hukukunda............................................................................... 107
2. Mukayeseli Hukukta......................................................................... 110
a. Yıkama Satış............................................................................... 111
b. Baskı Oluşturma ........................................................................ 111
c. Havuz İşlemleri .......................................................................... 112
C. Türleri ..................................................................................................... 114
D. Manipülasyonun Spekülasyondan Farkı ................................................. 118
III. KANUNİ DÜZENLEMELER .............................................................................. 120
IV. KORUNAN HUKUKİ DEĞER............................................................................. 128
V. SUÇUN MADDİ KONUSU ................................................................................ 132
A. Genel Olarak ........................................................................................... 132
B. Zarar Suçu-Tehlike Suçu Ayrımı .............................................................. 136
1. İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Açısından ......................... 137
2. Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Açısından ......................... 139
VI. SUÇUN UNSURLARI........................................................................................ 140
A. İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Açısından ........................................ 140
1. Maddi Unsurlar ................................................................................ 140
a. Fail ............................................................................................. 140
b. Mağdur...................................................................................... 144
c. Hareket...................................................................................... 148
1) Alım veya Satım Yapmak .................................................... 149
2) Emir Vermek....................................................................... 151
3) Emir İptal Etmek ................................................................. 153
4) Emir Değiştirmek ................................................................ 155
5) Hesap Hareketleri Gerçekleştirmek.................................... 156
6) Uygulamada Sıkça Karşılaşılan İşleme Dayalı
Manipülasyon (Piyasa Dolandırıcılığı) Yöntemleri .............. 157
12 İçindekiler
7) Hareketlerin Elverişliliği...................................................... 160
8) Hareketlerin Niteliği ........................................................... 162
9) Kurul Tarafından Belirlenen Manipülasyon Ölçütleri ve
Manipülatif İşlem Kalıpları ................................................. 164
d. Netice........................................................................................ 169
e. Nedensellik Bağı........................................................................ 170
2. Manevi Unsur .................................................................................. 171
a. Kast ........................................................................................... 171
b. Taksir......................................................................................... 176
3. Hukuka Aykırılık Unsuru................................................................... 176
a. Genel Olarak ............................................................................. 176
b. Avrupa Birliği Hukukunda ......................................................... 177
1) Kabul Edilmiş Piyasa Kurallarına Uygunluk......................... 178
2) Fiyat İstikrarı İşlemleri ........................................................ 178
3) Hisse Senedi Geri Alma Programları................................... 178
c. Türk Sermaye Piyasası Hukukunda ........................................... 179
1) Para Politikası ve Finansal İstikrar İşlemleri ....................... 180
2) Geri Alım Programları......................................................... 181
3) Fiyat İstikrarı İşlemleri ........................................................ 182
B. Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Açısından ........................................ 183
1. Maddi Unsurlar................................................................................ 183
a. Fail............................................................................................. 183
b. Mağdur...................................................................................... 184
c. Hareket ..................................................................................... 185
1) Bilgi Vermek ....................................................................... 186
2) Söylenti Çıkarmak............................................................... 191
3) Haber Vermek .................................................................... 192
4) Yorum Yapmak ................................................................... 193
5) Rapor Hazırlamak ............................................................... 194
6) Menfaat Temin Şartının Değerlendirilmesi ........................ 200
d. Netice........................................................................................ 207
e. Nedensellik Bağı........................................................................ 210
İçindekiler 13
2. Manevi Unsur................................................................................... 210
a. Kast............................................................................................ 210
b. Taksir ......................................................................................... 213
3. Hukuka Aykırılık Unsuru................................................................... 213
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PİYASA DOLANDIRICILIĞI SUÇUNUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ,
MUHAKEMESİ, BENZER SUÇLARLA İLİŞKİSİ
I. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ................................................................. 217
A. Teşebbüs................................................................................................. 217
B. İçtima ...................................................................................................... 220
1. Zincirleme Suç.................................................................................. 221
2. Fikrî İçtima........................................................................................ 222
C. İştirak ...................................................................................................... 223
1. Müşterek Faillik................................................................................ 224
2. Dolaylı Faillik .................................................................................... 227
3. Şeriklik.............................................................................................. 227
a. Azmettirme ............................................................................... 228
b. Yardım Etme.............................................................................. 228
II. PİYASA DOLANDIRICILIĞI SUÇUNUN BENZER SUÇLARLA İLİŞKİSİ ................... 230
A. Bilgi Suistimali (İçeriden Öğrenenlerin Ticareti) Suçu Açısından ............ 230
B. Güveni Kötüye Kullanma (Örtülü Kazanç Aktarımı) ve Sahtecilik
Suçu Açısından........................................................................................ 235
C. Fiyatları Etkileme Suçu Açısından ........................................................... 241
III. YAPTIRIM ....................................................................................................... 243
A. Cezai Yaptırım ......................................................................................... 243
B. İdari Yaptırım .......................................................................................... 246
IV. ETKİN PİŞMANLIK........................................................................................... 249
A. Soruşturma Evresinden Önce ................................................................. 257
B. Soruşturma Evresinde............................................................................. 260
C. Kovuşturma Evresinde ............................................................................ 260
D. Lehe Kanun Değerlendirmesi.................................................................. 262
