Çocuk Hakları ve Velayet

ÇOCUK HAKLARI VE VELAYET


Sevgi USTA

ÖNSÖZ VII

İÇİNDEKİLER IX

KISALTMALAR. XVII

KAYNAKÇA XIX

GİRİŞ

I. KONUNUN TANITIMI 1

II. KAVRAMLARDA BİRLİK SORUN 5

III. İNCELEME PLANI 5

Birinci Bölüm

ÇOCUKLUK VE VELAYET

I. ÇOCUKLUK 7

II. ÇOCUKLUĞUN BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ 8

A. Çocukluğun Başlangıcı 9

B. Çocukluğun Sona Ermesi 13

1. Evlenmeye Bağlı Olarak Çocukluğun Sona Ermesi 13

2. Yargısal Erginlik (Çocukluktan Çıkma Talebi) 14

a. Onbeş Yaşını Bitirmiş Olmak 15

b. Çocuğun Talebi 15

c. Velinin Rızası 15

d. Erginlik Kararının Çocuğun Yararına Olması 16

e. Karar ve Etkisi 16

İÇİNDEKİLER X

f. Erginlik Kararının Hukuki Sonuçları 17

3. Asgari Yaş Belirlemeleri ve Çocukluktan Çıkmada Alt Yaş Sınırı 17

III. VELAYET 19

A. Velayetin Tanımı 20

B. Velayetin Hukuki Niteliği 21

C. Velayetten Sorumlular 24

1. Velayetin Ana Baba Tarafından Birlikte Kullanımı ve Ana Babanın Anlaşamama Hali 25

2. Velayetin Ana veya Baba Tarafından Geçici Olarak Tek Başına Kullanılması 27

3. Velayetin Tek Başına Kullanılması 27

4. Ana Babanı Evli Olmaması Halinde Velayet Sorumluluğu 28

5. Medeni Kanun’da Düzenlenmemiş Bir Konu Olarak Birlikte Velayet 28

D. Velayetin Sona Ermesi 32

İkinci Bölüm

ÇOCUK VE ANA BABA HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ VE ULUSLARARASI HUKUK

I. VELAYETİN TARİHSEL GELİŞİMİ 35

A. Hıristiyanlığın Benimsenmesinden Sonraki Tarihi Gelişim 37

B. Rönesans Döneminden Kanunlaştırma Dönemine Kadar 37

C. Yirminci Yüzyılın İlk Yarısı -Kanunlaştırma Dönemi 39

II. ÇOCUK HAKLARININ ULUSLARARASI HUKUKTA TARİHSEL GELİŞİMİ 41

A. İnsan Hakları Belgelerinde Çocuklarla İlgili Hükümler 41

B. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Belgeleri 43

III. ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER VE ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN UYGULAMA GÜCÜ 45

XI Üçüncü Bölüm

ÇOCUĞUN ANA BABASINI BİLME HAKKI, SOYBAĞI VE SOYBAĞINA BAĞLANAN HUKUKİ SONUÇLAR

I. ÇOCUĞUN ANA BABASINI BİLME HAKKI 50

II. SOYBAĞI, SOYBAĞININ KURULMASI VE KALDIRILMASI 53

A. Kan Bağına Dayanan Soybağı İlişkisi 53

1. Çocuğun Annesi ile Arasında Soybağının Kurulması 54

2. Çocuğun Babası ile Arasında Soybağının Kurulması 55

a. Annenin Baba İle Evli Olması 55

b. Ana Babanın Çocuğun Doğumundan Sonra Evlenmesi 56

c. Tanıma 56

d. Babalık Hükmü 56

3. Yapay Döllenmede Çocuğun Soybağı 57

B. Evlat Edinilmeye Dayalı Soybağı Kurulması 57

1. Evlat Edinilmenin Koşulları 59

2. Evlat Edinilmede Usul 61

3. Evlat Edinmenin Hukuki Sonucu Olarak Soybağı Kurulması 63

C. Çocuğun Ana Babasını Bilme Hakkıyla İlgili Olarak Açabileceği Davalar 63

1. Babalık Karinesinden Doğan Soybağının İptali 64

2. Tanıma İşleminin Geçersizliği 65

3. Babalık Davasına Dayalı Soybağını Reddetme Davası 65

4. Evlat Edinme Yoluyla Kurulan Soybağının Kaldırılması 65

5. Soybağının Kaldırılmasına Bağlanan Sonuçlar 66

6. Davaların Açılmasında Hak Düşürücü Süreler 66

7. Davalarda Yetki ve Yargılama Usulü 67

III. SOYBAĞINA BAĞLANAN HUKUKİ SONUÇLAR 69

A. Çocuğun Bakım ve Eğitim Giderlerinin Karşılanması 69

1. Bakım ve Eğitim Giderlerinin Süresi 71

a. Dava Hakkı 73

b. Nafaka Miktarının Takdiri 73

B. Çocuğun Kişisel İlişki Kurma ve Doğrudan Görüşme Hakkı 74

1. Kişisel İlişki Hakkı Tanımı ve Hukuki Niteliği 76

a. Kişisel İlişki Kurma Hakkına Sahip Olanlar 77

XII

aa. Çocuk 77

bb. Ana Baba 78

cc. Üçüncü Kişiler 79

2. Kişisel İlişki Kararının Verilmesi 80

a. Çocuğun Yararı İlkesi 81

b. Çocuğun Dinlenmesi 82

c. Kişisel İlişkinin Sınırlanması, Kişisel İlişki Kurma Talebinin Reddedilmesi veya Kaldırılması 84

d. Kişisel İlişki ve Doğrudan Görüşme Hakkının Uygulanması 85

e. Yetkili Mahkeme 87

C. Çocuğun veya Ana Babanın Çeşitli Nedenlerle Özgürlüğünün Sınırlı Olduğu Hallerde Görüşme, Ziyaret ve Bilgi Alma Hakları87

Dördüncü Bölüm

ÇOCUĞUN KİŞİLİK VE MALVARLIĞI HAKLARI

I. VELAYETİN KULLANILMASINDA SINIRLAR 92

A. Çocuğun Menfaati İlkesi 92

B. Çocuğun Görüşünün Alınması İlkesi 96

1. Çocuğu Etkileyen Bütün Konularda Görüşünü Özgürce İfade Etme Hakkı 97

a. Bilgilendirme Hakkı 98

b. Dinlenilme Hakkı 100

c. Çocuğun Yaşına ve Olgunluğuna Göre Görüşüne “Uygun Ağırlık Verilmesi” 101

d. Çocuğun Diğer Usuli Hakları .103

C. Çocuğun Yararı ve Görüşünün Alınmasında Denge Sorunu 106

II. ÇOCUĞUN KİŞİVARLIĞI HAKLARI 107

A. Çocuğun Hukuki Kimliğini Oluşturan Hakları 108

1. Çocuğun Doğumdan İtibaren Bir İsme Sahip Olma Hakkı: 108

a. Çocuğun Ön Adını Seçme Yetkisi ve Bildirim Yükümlülüğü 109

b. Çocuğun Soyadı 109

c. Çocuğun Adının Seçiminde Sınırlar 111

d. Çocuğun Adını Değiştirme Hakkı 112

2. Çocuğun Vatandaşlığı 113

3. Hısımlık İlişkileri 114

XIII

4. Çocuğun Nüfusa Kaydedilme Hakkı ve Kişisel Durum Kayıtları 115

5. Çocuğun Seyahat Özgürlüğü ve Yerleşim Yeri Edinme Hakkı 116

a. Çocuğun Seyahat Özgürlüğü 116

b. Çocuğun Yerleşim Yeri Edinme Hakkı 117

aa. Çocuğun Yerleşim Yeri Dışında Yerleşme Hak ve Yükümü.118

bb. Çocuğun Ana Babasının Rızası ile Evden Ayrılması ve Bağımsız

Yerleşim Yeri Edinmesi .119

cc. Çocuğun Ana Babasının Rızası Dışında Yerleşim Yerini Terk Etmesi 119

6. Çocuğun Ana Babası Tarafından Yetiştirilme Hakkı 121

a. Çocuğun Bakımı 122

b. Çocuğun Eğitimi 125

aa. Çocuğun Genel Eğitimi 126

bb. İlköğretim Hakkı 126

cc. Mesleki Eğitim 128

dd. Çocuğun İnanç Özgürlüğü ve Dinî Eğitimi 129

ee. Çocuğun Eğitiminin Bir Aracı Olarak Ana Babasının Sözünü Dinleme Yükümlülüğü 132

c. Ana Babanın Bakım ve Eğitim Kuruluşlarında Denetim Hakkı 134

7. Çocuğun Aile Kurma ve Evlenme Hakkı 135

8. Çocuğun Özel Yaşamına Saygı Hakkı 137

9. Çocuğun Dernek Kurma ve Barış İçinde Toplanma Hakkı 140

III. ÇOCUĞUN MALVARLIĞI HAKLARI 142

A. Çocuğun Mülkiyet ve Miras Edinme Hakkı 142

B. Çocuğun Mallarının Yönetimi ve Kullanılması 145

1. Çocuğun Malları Üzerinde Ana Babanın Hak ve Yükümlülükleri 145

a. Ana Babanın Çocuğun Mallarını Yönetme Hak ve Yükümlülüğü 145

b. Çocuğun Malları Üzerinde Ana Babanın Kullanma Hakkı 147

c. Ana Babanın Çocuğun Gelirlerini ve Sermaye Kısmını Sarfetme Hakkı ve Yükümlülüğü 148

d. Çocuğun Malları Üzerinde Ana Babanın Hak ve Yükümlülüklerinin Sona Ermesi 149

e. Ana Babanın Çocuğun Malvarlığı İle ilgili Hak ve Yükümlülüklerinde Sorular, Sorunlar 149

2. Çocuğun Ana Baba Yönetimi ve Kullanımı Dışında Bırakılmış (Serbest) Malları 150

a. Karşılıksız Kazandırmalar 151

XIV

b. Çocuğa Bir Meslek veya Sanatla Uğraşması İçin Verilen Mallar 151

c. Çocuğun Kişisel Kazancı ve Bu Kazançla Elde Ettiği Mallar 152

3. Çocuğun Ana Babası Tarafından Temsili ve Çocuğun Hukuki İşlem Ehliyeti 152

a. Çocuğun Hukuki İşlem Ehliyeti 154

aa. Çocuğun Borçlandırıcı İşlem Yapma Ehliyeti 155

bb. Çocuğun Kazandırıcı İşlem Ehliyeti 157

cc. Çocuğun Kişilik Haklarıyla İlgili İşlem Yapma Ehliyeti 158

4. Çocuğun Hukuka Aykırı İşlemlerinden ve Haksız Fiillerinden Doğan Sorumluluğu 161

Beşinci Bölüm

ÇOCUĞUN KORUNMASI AMACIYLA VELAYETE MÜDAHALE

I. ÇOCUĞUN KORUNMASI 163

A. Çocuğun Menfaati ve Gelişmesinin Tehlikeye Düşmesi ve Tedbirler 165

1. Çocuğun Aile Ortamında Kalmasını Sağlayıcı Tedbirler 166

2. Çocukların Aile Ortamından Alınarak Kurum Bakım ve Gözetimi Altına Yerleştirilmesi 168

3. Velâyetin Kaldırılması 169

a. Velayetten Doğan Yükümlülüğün İhmali ve Savsaklanması Sureti ile Çocuğun Menfaati ve Gelişiminin Tehlikeye Düşmesi170

b. Velayet Hakkının Kötüye Kullanılması 171

c. Velayet Hakkına Sahip Ana veya Babanın Yeniden Evlenmesi 172

4. Ana Babaya Uygulanacak Diğer Yaptırımlar 173

B. Yargılama 174

1. Çocuk Hakkında Koruma Tedbiri Verilmesine Hakim İlkeler 175

2. Şiddet Mağduru Çocuğun Rehabilitasyon ve Toplumla Bütünleşme Hakkı 177

3. Çocuk Hakkında Yerleştirme Kararı Verilmesi ve Sonuçları 178

4. Velayetin Kaldırılmasına Bağlanan Sonuçlar 178

II. ÇOCUĞUN MALLARININ KORUNMASI 180

A. Çocuğun Mallarının Korunmasında Önleyici Tedbirler 180

1. Çocuğun Mallarının Korunmasına Yönelik İşlemler 180

XV

a. Evliliğin Sona Ermesi Halinde Defter Tutma ve Önemli Değişiklikleri Bildirme Yükümlülüğü 181

b. Hakimin Onayı 182

2. Çocuğun Mallarının Korunmasına Yönelik Önleyici Tedbir Kararı Verilmesi 183

B. Yönetimin Ana Babadan Alınarak Kayyıma Devredilmesi 183

C. Velayetin Sona Ermesi Halinde Malların Devri ve Ana Babanın Sorumluluğu 184