İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 5 İÇİNDEKİLER 9 KISALTMALAR DİZİNİ 13 GİRİŞ 15 BİRİNCİ BÖLÜM ANAYASA YARGISININ GENEL TEORİSİ I. ANAYASA YARGISI KAVRAMI, TARİHSEL GELİŞİMİ VE İŞLEVLERİ 23 A. Anayasa Yargısı Kavramı ve Ortaya Çıkışı 23 B. Anayasa Yargısının Tarihsel Gelişimi 28 C. Anayasa Yargısının İşlevleri 34 1. Anayasanın Üstünlüğü ve Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi İşlevleri 35 2. Anayasa Yargısının Bireysel Başvuru Yönünden Temel Hak Ve Hürriyetleri Koruma İşlevi 40 II. ANAYASA YARGISI MODELLERİ 42 A. Amerikan Modeli 43 B. Avrupa Modeli/Anayasa Mahkemesi 45 III. TÜRK ANAYASA YARGISININ TARİHSEL GELİŞİMİ 48 A. 1876 Kanun-u Esasî 49 B. 1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu/1921 Anayasası 50 C. 1924 Teşkilât-I Esasîye Kanunu/1924 Anayasası 51 D. 1961 ve 1982 Anayasaları ve Anayasa Mahkemeleri 53 IV. TÜRK ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU VE YAPISI 57 A. Genel Kurul. 58 B. Bölümler 59 C. Komisyonlar 60 V. ANAYASA MAHKEMESİNİN DEMOKRATİK MEŞRULUĞU SORUNU 61 VI. ANAYASA MAHKEMESİNİN GÖREVLERİ 64 A. Soyut Norm Denetimi (İptal Davası Yolu) 66 B. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu) 69 C. Bireysel Başvurulara Bakmak 74
10 İçindekiler
D. Yüce Divan Sıfatı İle Yargılama Yapmak 74 E. Diğer Görevleri 76 VII. ANAYASA YARGISI SİSTEMİNDE ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ 78 A. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu 78 1. Kanunlar 81 2. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 82 3. Anayasa Değişiklikleri 87 4. Milletlerarası Andlaşmalar 89 5. Parlamento Kararları 90 B. Anayasaya Uygunluk Denetiminde Ölçü Norm Sorunu 91 C. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı 92 1. Şekil Bakımından Denetim 93 2. Esas (Öz) Bakımından Denetim 95 a. Sebep Unsuru Bakımından 96 b. Amaç (Maksat) Unsuru Bakımından 97 c. Konu Unsuru Bakımından 98 İKİNCİ BÖLÜM BİREYSEL BAŞVURU VE ANLAMI I. BİREYSEL BAŞVURU KAVRAMI 99 A. Bireysel Başvurunun Alternatif Terminolojileri 104 B. Bireysel Başvurunun Türk Hukuk Sistemindeki Tanımı 107 C. Bireysel Başvuru Yolunun Anayasaya Uygunluk Denetimi Yolu Olup Olmadığı Sorunu 112 D. Bireysel Başvurunun “Süper Temyiz” İşlevinin Olup Olmadığı Sorunu 115 II. BİREYSEL BAŞVURU KURUMUNUN DÜNYADAKİ ÖRNEKLERİ 118 A. Federal Almanya 119 B. İspanya 121 C. Avusturya 123 D. Meksika 126 E. Güney Kore 127 III. BİREYSEL BAŞVURUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ ve İŞLEVLERİ 129 A. Başvurunun Hukuki Niteliği 129 B. İşlevleri 132 1. İnsan Haklarını Koruma ve Geliştirme (Sübjektif) İşlevi 134 2. Hukuk Düzenini Koruma ve Geliştirme (Objektif) İşlevi 135 3. Başvurunun “Ön Filtre” İşlevi 136 4. Yasama ve Yargı Organlarını Etkileme İşlevi 139
İçindekiler 11
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BİREYSEL BAŞVURUNUN KONUSU, ŞARTLARI VE İNCELENMESİ I. BİREYSEL BAŞVURUNUN KONUSU 143 A. Genel Olarak. 143 B. Temel Hak ve Hürriyetler 145 C. İşlemler 159 D. Mahkeme Kararları 161 E. Bireysel Başvuruya Konu Edilemeyecek İşlem ve Kararlar 163 1. Genel Olarak 163 2. Yasama Organı İşlemleri 164 3. Düzenleyici İdari İşlemler 167 4. Anayasanın Denetim Dışı Bıraktığı İşlem ve Kararlar 169 a. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yapacağı İşlemler Sorunu 169 b. Yüksek Askerî Şûranın Kararları 171 c. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Kararları 172 d. Yüksek Seçim Kurulu Kararları 173 e. Sayıştay Kararları 174 f. Anayasa Mahkemesi Kararları 175 II. BİREYSEL BAŞVURUNUN KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI 177 A. Taraf ve Dava Ehliyeti Şartı. 180 1. Taraf Ehliyeti 180 2. Dava/Başvuru Ehliyeti 183 3. Tüzel Kişilerin Taraf ve Dava/Başvuru Ehliyeti 185 a. Özel Hukuk Tüzel Kişileri 186 b. Kamu Tüzel Kişileri 187 4. Dava/Başvuruyu Takip Yetkisi 189 5. Davaya/Başvuruya Vekâlet 190 6. Yabancılar 192 B. Başvuru Usulü ve Başvuru Harcı 193 1. Başvurunun Yapılması 194 2. Başvuru Formunun (Dilekçesinin) İçeriği ve Forma Eklenecek Belgeler 196 3. Başvuru Harcı 199 C. Süre Şartı 201 D. Başvuru Yollarının Tüketilmesi 205 E. Hukuki Menfaat (Yarar) Şartı 208 F. “Önemli Zarar” Şartı 211
12 İçindekiler
III. ANAYASA MAHKEMESİNCE VERİLECEK KARARLAR 213 A. Usule İlişkin Kararlar 214 1. Kabul Edilemezlik ve Kabul Edilebilirlik Kararları 215 a. Kişi Bakımından Yetkisizlik 217 b. Zaman Bakımından Yetkisizlik 218 c. Konu Bakımından Yetkisizlik 220 d. Hukuki Menfaat (Yarar) Yokluğu 222 e. Süre Aşımı 223 f. Açıkça Dayanaktan Yoksunluk 224 g. Başvuru Yollarının Tüketilmemesi 225 h. Başvurucunun Önemli Zarara Uğramaması 227 B. Kabul Edilebilirlik Kararı ve Başvurunun Bir Örneğinin Adalet Bakanlığı’na Gönderilmesi 228 C. Esasa İlişkin Kararlar 230 1. Esasa İlişkin Karar Verme Yetkisi 230 2. Esas İnceleme Aşamasında Verilecek Kararlar 231 a. Tedbir Kararı 232 b. Delil Toplama ve Duruşma Yapma 234 3. Esas İnceleme Sonunda Verilecek Kararlar 235 a. İhlalin Olmadığına Dair Karar 235 b. İhlal Kararı 236 c. Düşme Kararı 239 d. Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması 241 D. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Nitelikleri 242 1. Mahkeme Kararlarının Kesinliği ve Bağlayıcılığı 243 2. Mahkeme Kararlarının Geriye Yürümezliği. 243 3. Mahkeme Kararlarının Yürürlüğe Girmesi 244 4. Mahkeme Kararlarının Gerekçeli Olması 244 SONUÇ 245 KAYNAKÇA 253
