Milletlerarası Özel Hukukta Gemilerin İhtiyati Haczi
Dr. Sinan Can KONYALI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR LİSTESİ . 17
GİRİŞ
1. DENİZ TİCARETİ HUKUKU İLE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK ARASINDAKİ
İLİŞKİ 19
2. KONUNUN ÖNEMİ 20
3. KONUNUN ÖZETİ 22
4. KONUYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR27
GEMİ 28
Milletlerarası Sözleşmelerde Gemi. 29
Türk Hukukunda Gemi 32
TTK Hükümleri Uyarınca Gemi . 34
Suda Hareket Etme . 34
Yüzme Özelliği. 36
Tahsis Edildiği Amacın Suda Hareketi Gerektirmesi 36
Pek Küçük Olmama . 37
Araç Olma . 38
TTK Hükümleri Uyarınca Ticaret Gemisi – Ticaret Gemisi Olmayan
Gemi. 39
Ticaret Gemisi . 39
Ticaret Gemisi Olmayan Gemi 41
İHTİYATİ HACİZ 41
İhtiyati Haciz Kavramı, İhtiyati Haczin Amacı ve Şartları 41
1952 Haciz Sözleşmesi ve 1999 Haciz Sözleşmesi Uyarınca İhtiyati Haciz
Kavramı ve Türk Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi . 45
1952 Haciz Sözleşmesi Uyarınca İhtiyati Haciz. 45
1999 Haciz Sözleşmesi Hükümleri Uyarınca İhtiyati Haciz. 48
1999 Haciz Sözleşmesi Hükümlerinin Türk Hukuku Bakımından
Değerlendirilmesi. 49
8 İçindekiler
İhtiyati Tedbirin Gemiler Bakımından Uygulanabilirliği 51
5. TARİHÇE. 53
ANTİK ÇAĞ53
ORTA ÇAĞ 54
III. ORTA ÇAĞ SONRASI DÖNEM .56
1660 SONRASI DÖNEM 59
KITA AVRUPASI HUKUKU VE ORTAK HUKUKA GENEL BİR BAKIŞ59
1952 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN VE 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN HAZIRLIK
SÜRECİ60
Genel Olarak .60
1952 Haciz Sözleşmesi’nin Hazırlık Süreci.62
Taslak Sözleşmeye İlişkin Çalışmalar.63
1933 Oslo ve 1937 Paris Konferansları .64
1947 Anvers Konferansı66
1949 Amsterdam Konferansı 66
1951 Napoli Konferansı 67
2-10 Mayıs 1952 Brüksel Konferansı 68
1999 Haciz Sözleşmesi’nin Hazırlık Süreci.69
Genel Olarak .69
JIGE Çalışmaları.70
Altıncı Oturum .70
Yedinci Oturum70
Sekizinci Oturum71
Dokuzuncu Oturum .71
1-12 Mart 1999 tarihli Cenevre Diplomatik Konferansı73
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRK USUL ve MADDİ HUKUKU UYARINCA GEMİLERİN
İHTİYATİ HACZİ
1. GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNDE TTK ÖNCESİ DÖNEME BİR BAKIŞ 75
GENEL OLARAK.75
CUMHURİYET SONRASI DÖNEM 77
1929-1956 Arası Dönem .77
1956-2012 Arası Dönem .78
Sicile Kayıtlı Gemilerin Taşınmaz, Sicile Kayıtlı Olmayan Gemilerin
Taşınır Sayılması78
Kanuni Rehin Tesisi .84
İçindekiler 9
İhtiyati Hacze İlişkin Yetki Kuralları 87
Teminat 89
Rehinli Alacakların Durumu . 92
2. 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ, TTK VE İİK HÜKÜMLERİ UYARINCA GEMİLERİN
İHTİYATİ HACZİ .92
TTK ve 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ İLE GETİRİLEN SİSTEME YÖNELİK KISA BİR
DEĞERLENDİRME 92
Yeknesaklaştırma Çalışmaları . 92
Menfaat Dengesinin Korunması. 94
İİK’nın TTK KARŞISINDAKİ DURUMU 95
III. TTK HÜKÜMLERİ UYARINCA İHTİYATİ HACZİN ŞARTLARI 97
İhtiyati Hacze Konu Gemilerin Nitelik, Konu ve Kişi Bakımından
Değerlendirilmesi . 97
Nitelik Bakımından. 97
Genel Olarak . 97
TTK Hükümlerinin 1999 Haciz Sözleşmesi Bakımından
Değerlendirilmesi 98
Gemi Niteliğinin Başlangıcı ve Sona Ermesi 101
Konu Bakımından . 103
Deniz Alacağının Konusu Olan Gemi . 104
Kardeş Gemiler 107
Kişi Bakımından 107
Deniz Alacağı 112
Kavram . 112
Özellikleri . 114
Belirli Bir Gemiyle Olan İlişkisi. 114
Sınırlı Sayı İlkesi. 115
Gemi Alacakları ile İlişkisi 116
Deniz Alacağı Listesindeki Birtakım Alacak Çeşitleri 116
Geminin İşletilmesinden Doğan Zararlar 116
Geminin İşletilmesiyle Doğrudan İlgisi Bulunan Kişiye Yönelik
Zararlar 119
Çevre Zararları. 120
Kullanma veya Kira Sözleşmesi . 122
Eşya veya Yolcu Taşıma Sözleşmesi 127
Gemi Adamı Alacakları 131
Sigorta Primleri . 136
Geminin Mülkiyeti ve Zilyetliği 138
10 İçindekiler
Gemi Rehinlerine İlişkin İstemler.140
Gemi Rehni143
İntifa Hakkı 144
Diğer Rehinler .145
Muaccel-Müeccel Deniz Alacakları .146
Teminat .148
Genel Düzenleme .148
Teminatın Yatırılma Zamanı151
Teminat Miktarında Sonradan Meydana Gelebilecek Değişiklikler152
Muafiyet .154
Teminatın İadesi .155
GÖREVLİ VE YETKİLİ İHTİYATİ HACİZ MAHKEMESİ .156
Görevli Mahkeme156
Yetkili Mahkeme .156
Dava Açılmadan Önce.159
Türk Bayraklı Gemiler 159
Geminin Seyrüseferine Bağlı Yetki Kriteri .159
Sicil Kaydı Kriteri161
Yabancı Bayraklı Gemiler .162
Dava Açıldıktan Sonra.163
Türk Mahkemelerinde Dava Açılması 163
Hakem Önünde veya Yabancı Mahkemede Dava Açılması164
Yetki, Tahkim ve Esasa Uygulanacak Hukuka Dair Anlaşmaların
Yetkili Mahkeme Üzerindeki Etkisi .164
İHTİYATİ HACİZ YARGILAMASI164
İspat Faaliyeti Kapsamındaki Hususlar 165
Muaccel Alacaklar Bakımından.165
Doktrindeki Görüşler .166
Görüşümüz 169
Müeccel Alacaklar Bakımından.170
İspat Derecesi170
İHTİYATİ HACİZ KARARI VE YARGI YOLU.172
VII. İHTİYATİ HACİZ KARARININ İCRASI.173
Başvuru Süresi ve Yetki .173
İcra Süresi174
Gemiye El Konulması ve Muhafaza Tedbirleri.175
Geminin Seferden Men Edilmesi 175
İçindekiler 11
Geminin Sefere Çıkması Durumunda Uygulanacak Tedbirler 176
Diğer Koruma Tedbirleri. 178
VIII. GEMİNİN TEMİNAT KARŞILIĞINDA SERBEST BIRAKILMASI (GEMİ DEĞERİNİN
DEPO EDİLMESİ) 178
İHTİYATİ HACZİN KALDIRILMASI 180
Teminat Karşılığında Kaldırılması . 180
İtiraz Üzerine Kaldırılması. 182
Yetkili Mahkeme 182
İtiraz Sebepleri ve Süresi 184
İhtiyati Haciz Sebebine İtiraz. 185
Teminata İtiraz 185
Yetki İtirazı 186
İstihkak İddiaları 187
Durum ve Şartların Değişmesi Sebebiyle Kaldırılması 187
İHTİYATİ HACZİ TAMAMLAYICI MERASİM . 188
Dava Açılması . 189
Genel Olarak 189
Davanın Ardından İlamlı İcra Takibi Başlatılması . 190
Takip Başlatılması . 191
Kararın Tenfizi 192
YENİDEN VEYA AYNI ALACAK İÇİN İHTİYATİ HACİZ 193
Deniz Alacağının Konusu Olan Gemi 193
Borçluya Ait Diğer Gemiler (Çoklu İhtiyati Haciz) . 196
Hukuka Aykırı Yollarla Serbest Kalan Gemiler 198
XII. HAKSIZ İHTİYATİ HACİZDEN KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVASI 198
İKİNCİ BÖLÜM
GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNİN KANUNLAR İHTİLAFI
HUKUKU BOYUTU
1. GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNE İLİŞKİN BİRTAKIM GENEL PROBLEMLER.202
MÖHUK’TAKİ YABANCILIK UNSURU KARŞISINDA 1999 HACİZ
SÖZLEŞMESİ’NİN UYGULAMA ÖNCELİĞİ VE SÖZLEŞME’NİN KAPSAMININ
BELİRLENMESİ . 202
VASIFLANDIRMA (Classification) . 206
Genel Olarak. 206
Deniz Alacağının Vasıflandırılması 208
2. KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKU UYARINCA 211
12 İçindekiler
USULE İLİŞKİN KONULARDA UYGULANACAK HUKUK OLARAK LEX FORİ
PRENSİBİ.211
İHTİYATİ HACİZ KURUMUNUN KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKU BAKIMINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ213
Geçici Koruma Tedbiri Olarak İhtiyati Haciz Bakımından Lex Fori
Prensibi .213
İhtiyati Haciz Yargılamasında Lex Fori Prensibine Yönelik Tartışmalar .215
Deniz Alacağının Mevcudiyeti ve İhtiyati Haciz Sebebi Bakımından.216
Alacağın Muacceliyeti Bakımından .219
İspat Hukuku ve Deliller Bakımından 220
İhtiyati Hacze İtiraz Yargılamasında Kanunlar İhtilafı Meseleleri 222
Deniz Alacağının Esasına İlişkin Davada Kanunlar İhtilafı Meseleleri227
Sözleşmeye Dayalı Uyuşmazlıklar .229
İş Sözleşmesi ve İş İlişkileri.229
Vasıflandırma ve Madde Kapsamının Belirlenmesi.229
Uygulanacak Hukuk.231
aaa. Subjektif Bağlama Noktası 231
bbb. Objektif Bağlama Noktaları .232
aaaa. Mutad İşyeri Kavramı ve Bağlama
Noktasının Gemi Adamı İstemleri
Karşısındaki Durumu .233
bbbb. MÖHUK’un 27/3. Maddesinin Gemi
Adamları İstemleri Bakımından
Uygulanamama Sorunu .234
cccc. Esas İşyeri Hukuku (MÖHUK md. 27/3) ve
İşçiyi İşe Alan İşyeri (Roma I Tüzüğü md. 8/3)
Bağlama Noktalarının Değerlendirilmesi.235
dddd. İstisna Hükmü237
ccc. MÖHUK’un 27. Maddesinde Yer Alan Subjektif ve
Objektif Bağlama Noktalarının Gemi Adamlarının
Talepleri Bakımından Değerlendirilmesi .238
aaaa. Hukuk Seçimi Yapılması Durumunda Mutad
İşyeri Tespit Edilemeyen Gemi Adamlarının
Yararlanacağı Asgari Korumanın Belirlenmesi.238
bbbb. Hukuk Seçiminin Yapılmadığı Durumlarda
Uygulanacak Bağlama Noktası 241
cccc. Sonuç ve Önerilerimiz244
Eşya Taşıma Sözleşmesi .245
İçindekiler 13
Bağlama Konusunun Vasıflandırılması ve Maddenin
Kapsamının Belirlenmesi 246
Subjektif Bağlama Noktası 248
Objektif Bağlama Noktaları 253
aaa. Taşıyanın Esas İşyeri Ülkesi Hukuku . 253
bbb. Taşıyanın Esas İşyeri Ülkesi Hukukunun (MÖHUK
29/2) Uygulanamaması Durumunda
Uygulanacak Hukukun Tespiti 255
ccc. İstisna Hükmü. 256
MÖHUK’un 24. Maddesi Kapsamındaki Sözleşmeler 258
Vasıflandırma ve Madde Kapsamının Belirlenmesi 258
Karakteristik Edimin Belirlenmesi. 259
aaa. Yolcu Taşıma Sözleşmesi 260
bbb. Gemi Kira veya Kullanma Sözleşmesi . 261
ccc. Gemi Yönetim Sözleşmesi 262
ddd. Diğer Sözleşmeler. 263
Uygulanacak Hukuk 264
İstisna Hükmü. 264
Haksız Fiile Dayalı Uyuşmazlıklar . 265
Objektif Bağlama Noktaları (İka Yeri Hukuku-Zarar Yeri Hukuku). 266
Daha Sıkı İlişkili Hukuk. 268
Deniz Alacağı Teşkil Eden Birtakım Uyuşmazlık Türleri
Bakımından MÖHUK'un 34. Maddesinin Uygulama Alanının
Belirlenmesi 269
Çatma . 269
Çevre Kirliliği. 271
Bağlama Noktalarının Haksız Fiile Dayanan Deniz Alacakları
Bakımından Değerlendirilmesi 273
İngiliz ve Amerikan Hukukunda Denizlerde Meydana
Gelen Haksız Fiillere İlişkin Uygulamalar 274
MÖHUK’un 34. Maddesinin Deniz Ticareti Uyuşmazlıkları
Bakımından Değerlendirilmesi . 277
aaa. Çevre Kirliliğinden Doğan Masrafların ve Zararların
Tazmininde Uygulanacak Hukuk 278
bbb. Çatma Sonucu Meydana Gelen Zararların
Tazmininde Uygulanacak Hukuk 280
ccc. Gemi Adamlarının, Taşıtanların veya Yolcuların
Gemi Malikine Karşı Haksız Fiilden Kaynaklanan
Diğer Talepleri 285
14 İçindekiler
Aynî Hak Uyuşmazlıkları286
Vasıflandırma.289
Uygulanacak Hukuk .290
Haksız İhtiyati Hacizden Kaynaklanan Tazminat Davasında Kanunlar
İhtilafı Meseleleri 291
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GEMİLERİN İHTİYATİ HACZİNİN MİLLETLERARASI USUL HUKUKU BOYUTU
1. GEMİLERDE İHTİYATİ HACZİN SINIRLANDIRILMASI .298
YARGI VE İCRA BAĞIŞIKLIĞI YÖNÜNDEN SINIRLAMA.298
YOLA HAZIR, SEFERE ÇIKMIŞ VE SEFERİNE ARA VERMEYEN GEMİLERİN
DURUMU301
Yola Hazır Gemilerin İhtiyati Haczi 301
Sefere Çıkmış Gemilerin İhtiyati Haczi 302
Seferine Ara Vermeyen Gemilerin İhtiyati Haczi.304
Zararsız Geçiş, Transit Geçiş ve Uğraksız Geçiş Kavramları.304
Montrö Sözleşmesi’nin 1958 Cenevre Sözleşmesi ve 1982 Deniz
Sözleşmesi Karşısındaki Durumu 307
Montrö Sözleşmesi’ndeki Açık Hüküm Yokluğu.308
1958 Cenevre Sözleşmesi’nin ve 1982 Deniz Sözleşmesi’nin
Niteliği309
1982 Deniz Sözleşmesi’nin 35-c. Maddesi.310
TTK’nın Yürürlüğe Girmesinden Sonraki Durum.311
Doktrindeki Tartışmalar .312
Görüşümüz 313
2. TTK’DAKİ BİRTAKIM YETKİ KURALLARI .317
İHTİYATİ HACİZ MAHKEMESİNİN MİLLETLERARASI YETKİSİ .318
Esas Hakkında Dava Açılmadan Önce318
Münhasır Yetki Kavramı, Münhasır Yetkinin Türk Hukukundaki
Görünümü ve Sonuçları 319
TTK’daki Yetki Kurallarının Amaçsal Değerlendirmesi 322
İhtiyati Haczin Cebri İcra Hukukuna Ait Olması ve Kamusallık
Niteliğine İlişkin Değerlendirmeler .324
İhtiyati Hacizde Münhasır Yetki Niteliğinin MÖHUK’un 47. ve 50.
Maddeleri Uyarınca Değerlendirilmesi.326
Sonuç 327
İçindekiler 15
Esas Hakkında Dava Açıldıktan Sonra. 328
Yetki ya da Tahkim Anlaşmasının İhtiyati Haciz Mahkemelerinin
Yetkisine Etkisi 329
İhtiyati Haciz Mahkemesinin Yetkisinin Forum Shopping Temelinde
Değerlendirilmesi . 331
HAKSIZ İHTİYATİ HACİZ SEBEBİYLE TAZMİNAT DAVASINDA
MİLLETLERARASI YETKİ 335
Tazminat Mahkemesinin İç Hukuk Bakımından Yetkisine Kısa Bir Bakış 335
Geminin Yabancı Bir Devlet Mahkemesi Tarafından Haczedilmesi
Durumunda Tazminat Mahkemesinin Milletlerarası Yetkisi 336
Geminin Türk Mahkemesi Tarafından Haczedilmesi Durumunda
Tazminat Mahkemesinin Milletlerarası Yetkisi. 338
3. MİLLETLERARASI BEKLETİCİ MESELE 339
TÜRK USUL HUKUKUNDA BEKLETİCİ MESELE VE HAKSIZ İHTİYATİ HACİZDEN
KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVASIYLA BAĞLANTILI DİĞER DAVALAR 339
İhtiyati Hacze İtiraz Yargılaması 340
İstihkak Davası 341
Esas Hakkındaki Dava . 343
MİLLETLERARASI BEKLETİCİ MESELE KURUMUNUN VE TAZMİNAT
DAVASIYLA BAĞLANTILI DİĞER DAVALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ . 346
Genel Olarak. 346
İhtiyati Hacze İtiraz Yargılaması 349
İstihkak Davası 349
Esas Hakkındaki Dava . 350
İtirazın İptali Davası 351
İflas Davası . 352
Genel Olarak . 353
İflas Davasında Münhasır Yetkiye İlişkin Değerlendirmeler 354
4. MÖHUK’UN 48. MADDESİ UYARINCA TEMİNAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ .357
İHTİYATİ HACİZ TALEBİ ESNASINDA YATIRILACAK TEMİNAT . 358
TAMAMLAYICI MERASİM İÇİN YATIRILACAK TEMİNAT . 359
III. ESAS DAVA AÇILDIKTAN SONRA İHTİYATİ HACİZ TALEP EDİLMESİ
DURUMUNDA TEMİNAT YÜKÜMLÜLÜĞÜ. 362
5. TANIMA-TENFİZ 363
İHTİYATİ HACİZ (ARREST) KARARLARININ İCRASI ÜZERİNE BİR DÜŞÜNCE 364
TTK UYARINCA TENFİZ MAHKEMESİNİN YETKİSİ. 369
16 İçindekiler
TTK’nın 1360. Maddesiyle MÖHUK’un 51. Maddesi Arasındaki İlişki .370
Tenfiz Mahkemesinin Yetkisine İlişkin TTK’nın 1360. Maddesinin
Değerlendirilmesi371
III. 1999 HACİZ SÖZLEŞMESİ’NİN 7/5. MADDESİNİN MÖHUK’TAKİ ASLİ TENFİZ
ŞARTLARIYLA İLİŞKİSİ373
1999 Haciz Sözleşmesi’ndeki Düzenleme373
1999 Haciz Sözleşmesi’nin MÖHUK Karşısındaki Durumu 375
Değerlendirmelerimiz .375
İHTİYATİ HACİZ KARARINI VEREN MAHKEMENİN ESAS DAVA HAKKINDAKİ
YETKİSİ378
SONUÇ.385
KAYNAKÇA.397
