Sınırötesi Anayasalcılık Bağlamında Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi( Türkiye Çözümlemesi )
Dr. Ceren DOĞRU
İÇİNDEKİLER
TAKDİM......................................................................................................vii
ÖNSÖZ .........................................................................................................ix
İÇİNDEKİLER ............................................................................................xi
TABLOLAR..............................................................................................xvii
KISALTMALAR .......................................................................................xix
GİRİŞ .............................................................................................................1
BÖLÜM I
ANAYASAYA AYKIRI ANAYASA
DEĞİŞİKLİKLERİNİN KAVRAMSAL AÇIDAN
İNCELENMESİ VE LİTERATÜR TARAMASI
1.1. GENEL OLARAK...............................................................................5
1.2. ANAYASA TÜRLERİ VE ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ
KAVRAMI..........................................................................................8
1.3. ANAYASA DEĞİŞTİRME MODELLERİ.......................................12
1.4. ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNDE KURUCU İKTİDAR VE
HALK EGEMENLİĞİ SORUNU .....................................................14
1.4.1. Kurucu İktidar Kavramının Değerlendirilmesi........................15
1.4.2. Kurucu İktidar - Anayasalcılık İlişkisinin
Değerlendirilmesi ....................................................................20
1.5. ANAYASAYA AYKIRI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ
KAVRAMI........................................................................................24
1.5.1. Kavramsal Çerçevenin Çözümlenmesi....................................24
1.5.2. Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinin Yargısal
Denetimi..................................................................................28
1.5.3. Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinin Yargısal
Denetiminin Demokrasi Açısından Değerlendirilmesi............31
1.5.4. Anayasa Mahkemelerinin Anayasa Değişikliklerinin
Denetlenmesinde Farklı Uygulama Örnekleri.........................34
1.5.4.1. Amerikan Anayasa Yargısı Modeli ve Avrupa Anayasa
Yargısı Modeli ...........................................................34
1.5.4.2. Anayasa Mahkemelerinin Anayasa Değişikliklerinin
Denetlenmesinde Farklı Ülke Örnekleri ....................36
1.6. ANAYASAYA AYKIRI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ İLE
İLGİLİ LİTERATÜR TARAMASI ..................................................42
xii
1.6.1. Literatürde Yer Alan Farklı Perspektifler................................42
1.7. TÜRKİYE’ DE ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNE İLİŞKİN
ANAYASALARDAKİ DÜZENLEMELERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ..................................................................48
1.7.1. 1876 Anayasası’ndaki (Kanun-i Esasi) Düzenlemeler............48
1.7.2. 1924 Anayasası’ndaki Düzenlemeler ......................................49
1.7.3. 1961 Anayasası’ndaki Düzenlemeler ......................................52
1.7.4. 1982 Anayasası’ndaki Düzenlemeler ......................................55
1.8. TÜRKİYE’DE ANAYASA YARGISININ ORTAYA ÇIKIŞI VE
GELİŞİMİ..........................................................................................58
1.8.1. 1961 Anayasası Öncesi Dönem Üzerinde
Değerlendirmeler....................................................................58
1.8.2. 1961 Anayasası Sonrası Dönem Üzerinde
Değerlendirmeler....................................................................61
BÖLÜM II
SINIRÖTESİ ANAYASALCILIK
2.1. SINIRÖTESİ ANAYASALCILIĞIN KAVRAMSAL OLARAK
İNCELENMESİ.................................................................................64
2.1.1. Sınırötesi Anasayalcılık Kavramı............................................64
2.1.2. Sınırötesi Anayasalcılık ile Doğal Haklar Kuramı İlişkisi ......67
2.1.3. Uluslararası Anayasa Üstü (Supra Constitutional)
Doktrini ...................................................................................69
2.2. SINIRÖTESİ ANAYASALCILIĞIN BİLEŞENLERİ......................72
2.2.1. Sınırötesi Anayasalar ve Anayasa Benzeri Düzenlemeler
(Quasi-Constitutional Arrangements) .....................................73
2.2.2. Sınırötesi Yargı Diyaloğu ve Referansları...............................75
2.2.3. Ulusal Anayasaların Küresel Düzeyde Benzeşmesi ................76
2.3. SINIRÖTESİ ANAYASALCILIK BENZERİ ULUSLARARASI
ANAYASALCILIK GÖRÜŞLERİ ...................................................78
2.3.1. Ulusüstü Anayasalcılık Yaklaşımı...........................................79
2.3.2.Toplumsal Anayasalcılık Yaklaşımı.........................................81
2.3.3. Yeni Anayasalcılık Yaklaşımı .................................................82
2.4. ULUSLARARASI HUKUK STANDARTLARI TEMELİNDE
SINIRÖTESİ ANAYASALCILIĞIN İNCELENMESİ....................83
2.4.1. İnsan Hakları Standartları ve Sınırötesi Anayasalcılık İlişkisi 86
2.4.1.1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında İnsan
Hakları ve Sınırötesi Anayasalcılık İlişkisi................87
2.4.1.2. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında İnsan
Hakları ve Sınırötesi Anayasalcılık İlişkisi................89
xiii
2.4.1.3. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Açısından İnsan
Hakları ve Sınırötesi Anayasalcılık İlişkisi................91
2.4.2. Demokrasi, Hukuk Devleti ve Sınırötesi Anayasalcılık
İlişkisi......................................................................................92
2.4.3. İyi Yönetişim Standartları ve Sınırötesi Anayasalcılık İlişkisi98
2.5. ULUSLARARASI EKONOMİ VE TİCARET İLE SINIRÖTESİ
ANAYASALCILIK İLİŞKİSİ.........................................................101
2.6. SINIRÖTESİ ANAYASALCILIĞIN KARŞILAŞTIĞI
GÜÇLÜKLER VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ .....................................106
2.6.1. Sınırötesi Anayasalcılığa Farklı Perspektiflerden Bakış .......106
2.6.2. Sınırötesi Anayasalcılığın Karşılaştığı Güçlükler..................109
2.6.3. Sınırötesi Anayasalcılığı Güçlendirmek İçin Öneriler...........112
2.7. GENEL DEĞERLENDİRME .........................................................113
BÖLÜM III
TÜRKİYE’DE ANAYASAYA AYKIRI ANAYASA
DEĞİŞİKLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE SINIRÖTESİ
ANAYASALCILIK BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1. TÜRKİYE’DE ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN YARGISAL
DENETİMİ......................................................................................116
3.1.1. 1961 Anayasasında Anayasaya Aykırı Anayasa
Değişikliklerinin Yargısal Denetimi......................................116
3.1.1.1. 1971 Değişikliklerinden Önce Anayasa Mahkemesi
Kararlarının İncelenmesi..........................................117
3.1.1.2. 1971 Değişikliklerinden Sonra Anayasa Mahkemesi
Kararlarının İncelenmesi..........................................118
3.1.2. 1982 Anayasasında Anayasaya Aykırı Anayasa
Değişikliklerinin Yargısal Denetimi......................................123
3.1.2.1. 1982 Anayasasında Anayasa Değişikliklerinin Yargısal
Denetiminin Kapsamı ..............................................124
3.1.2.1.1. Teklif Çoğunluğu .....................................124
3.1.2.1.2. Oylama Çoğunluğu ..................................125
3.1.2.1.3. İvedilikle Görüşme Yasağı.......................126
3.1.2.1.4. Diğer Hususların Değerlendirilmesi ........127
3.1.2.2. Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetim
Yolları ......................................................................128
3.1.2.2.1. İptal Davası (Soyut Norm Denetimi).......128
3.1.2.2.2. İtiraz Yolu (Somut Norm Denetimi)........129
xiv
3.1.2.3. 1982 Anayasası Döneminde Anayasa Mahkemesi’nin
Anayasa Değişikliklerinin Denetimine İlişkin
Kararlarının Değerlendirilmesi ................................130
3.2. ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLEMEZ HÜKÜMLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ................................................................132
3.2.1. Genel Olarak Normatif Maddi Sınırlamaların
Değerlendirilmesi ..................................................................133
3.2.2. 1961 Anayasasında Değiştirilemez Hükümlerinin
Değerlendirilmesi ..................................................................134
3.2.3. 1982 Anayasasında Değiştirilemez Hükümlerinin
Değerlendirilmesi ..................................................................135
3.3. Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinde Ölçü Normlar
Tanımı..............................................................................................136
3.4. ANAYASA MAHKEMESİ’NİN ANAYASAYA AYKIRI
ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ BAKIMINDAN AKTİVİST
TUTUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ VE YARGISAL
AKTİVİZM TARTIŞMALARI.......................................................138
3.4.1. Yargısal Aktivizm Kavramının İncelenmesi .........................139
3.4.2. Yargısal Aktivizm ve Demokrasi İlişkisinin İncelenmesi .....140
3.4.3. Türk Anayasa Mahkemesi’nin Aktivist Tutumunun
Değerlendirilmesi ..................................................................141
3.5. TÜRKİYE’DE ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN
DENETLENMESİNİN SINIRÖTESİ ANAYASALCILIK
AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ.........................................143
3.5.1. Türk Anayasa Mahkemesi’nin Oluşturduğu Doktrinin
Sınırötesi Anayasalcılık Açısından İncelenmesi ...................143
3.5.1.1. Federal Almanya Anayasa Mahkemesi Örneği........144
3.5.1.2. Hindistan Yüksek Mahkemesi Örneği......................145
3.5.1.3. Türk Anayasa Mahkemesi’nin Laiklik Doktrini ......146
3.5.2. Sınırötesi Anayasalcılığın Demokratik Hukuk Devleti İlkesi
Açısından Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinin
Değerlendirilmesi ..................................................................147
3.5.2.1. 1961 Anayasa Döneminde Cumhuriyet Rejimi
Bağlamında Değerlendirilmesi ................................149
3.5.2.2. 1982 Anayasası Döneminde Cumhuriyet Rejimi
Bağlamında Değerlendirilmesi ................................153
3.5.3. Sınırötesi Anayasalcılığın İnsan Hakları İlkeleri Açısından
Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinin
Değerlendirilmesi ..................................................................154
3.5.3.1. 1961 Anayasası Döneminde Anayasa Değişikliklerinin
Yargısal Denetimi Bağlamında Değerlendirilmesi ..155
xv
3.5.3.2. 1982 Anayasa Döneminde Anayasa Değişikliklerinin
Yargısal Denetimi Bağlamında Değerlendirilmesi ..157
3.5.3.2.1. Uluslararası Belgeler Kapsamında
Değerlendirilmesi ....................................157
3.5.3.2.2. Anayasa Mahkemesinin Anayasaya Aykırı
Anayasa Değişikliğine İlişkin Kararları
Kapsamında Değerlendirilmesi ...............159
3.6. GENEL DEĞERLENDİRME .........................................................162
SONUÇ ......................................................................................................165
KAYNAKÇA.............................................................................................169
