Sivil topluma yaklaşımımızı belirleyen ölçüt, demokrasiye sağlayacağı katkıdır. Kendi içinde sürekli çatışma halinde bulunan, bireyler ve gruplar bazında değişik çıkarların temsil edildiği ve çatıştığı sivil toplumun, iktidar karşısında ortak taleplerle ve dayanışma halinde üslendiğini düşünmek ve bu yoldan bir demokratikleşme projesi geliştirmek pek mümkün görünmüyor.
Amacı ve gerekçeleri ne olursa olsun devleti küçültmenin veya sınırlamanın; veya haklılığını tartışmadığımız demokrasinin genişletilmesi ve geliştirilmesi mücadelesinin yöntemi, devletin karşısına dikilmiş yekpare bir sivil toplum modeli oluşturmak değildir. Çünkü bu mümkün değildir., Özetle bu çalışmada; devlet ve toplumu birbirine tercih edilmeyecek ve birbirine indirgenemeyecek iki vazgeçilmez gerçeklik olarak sunmaya çalıştık.Çatışma, ilişkilerinin doğasında vardır. Ama işimiz çatışmanın meşruiyetini besleyecek gerekçeler üretmek değil, çatışmaya demokratik çözümler bulmak ve demokrasi için sivil topluma işlev kazandırmak olmalıdır.
