Sorularla Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri
Barış Mıdık
Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri, uyuşmazlık çözüm usullerinin internet ve bilişim teknolojilerinin sunduğu olanaklar aracılığıyla daha verimli ve yenilikçi şekilde tasarlanması olarak tanımlanabilir. Söz konusu alan günümüzde hızlı bir şekilde gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Birleşik Krallık, Çin, Meksika, Brezilya, Japonya, Singapur, Avrupa Birliği, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) gibi birçok ülke ve uluslararası kuruluş konuyla ilgili somut girişimlerde bulunmakta yahut rapor, tavsiye kararı ve analiz gibi yayınlarında çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerine yer vermektedir. Bu kapsamda dünyada; müzakere, arabuluculuk, tahkim gibi alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden devlet yargılamasına kadar tüm uyuşmazlık çözüm usullerinin yeni dönemin şartlarına göre yapılandırılması hakkındaki arayışlar devam etmektedir. Buna göre çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin temel iddiası, geleneksel anlamdaki alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri ve devlet yargılaması ile elde edilen sonuçların teknoloji aracılığıyla daha hızlı, ucuz ve kolay şekilde elde edilebileceğidir. Bu önemli iddia nedeniyle çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri, üzerinde çalışılmaya değer bir alandır. Vurgulamak gerekir ki alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri gibi çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri de orta ve uzun vadede ulusal hukuk sistemlerini önemli ölçüde etkileme potansiyeli taşımaktadır. Buna karşılık bu alan ile ilgili Türkçe kaynak sayısı çok azdır. Elinizdeki çalışmayı bu nedenle kaleme aldık. Çalışmanın amacı, yeni bir alan olarak çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerine ilişkin temel düzeyde tanıtım ve açıklamayı genel okur kitlesine kısa ve özet şekilde aktarmaktır. Ayrıca yer yer çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin hukukumuz bakımından sunabileceği olanaklara da işarette bulunulmuştur.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
SORULARLA ÇEVRİM İÇİ UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ
1. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri (online dispute resolution) kavramı neyi ifade etmektedir?
2. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin ortaya çıkışını sağlayan temel faktörler nelerdir?
3. Yeni bir alan olarak çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri neden önem taşımaktadır?
4. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin tarihsel gelişimi ne şekilde gerçekleşmiştir?
5. Genel hatlarıyla çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemi türleri nelerdir?
6. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile yargılamada yapay zekadan yararlanılması arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?
7. Yargısal çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri (judicial online dispute resolution) kavramı neyi ifade etmektedir?
8. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile ülkemizde ve dünyada halihazırda devam edegelen yargılamanın dijitalleşmesi çalışmaları arasında nasıl bir ilişki vardır?
9. Çevrim içi mahkemeler ile çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri arasında nasıl bir bağ bulunmaktadır?
10. Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri (alternative dispute resolutions) ile çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?
11. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri alanında yer alan uluslararası düzenlemeler nelerdir?
12. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile medeni yargılama hukuku arasında nasıl bir ilişki vardır?
13. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri avukatlık mesleğini ne şekilde etkileyecektir?
14. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri hakimlik mesleğini ve yargı sistemini ne şekilde etkileyecektir?
15. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri hukuk eğitimini ne şekilde etkileyecektir?
16. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri hangi tür uyuşmazlıklar için uygundur?
17. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin, geleneksel yargılama yöntemlerine nazaran avantajları nelerdir?
18. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin geleneksel yargılama sistemine kıyasla dezavantajları nelerdir?
19. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri alanını da ilgilendiren bir problem olarak, "Yazılım kanundur (Code is law)." sorunu neyi ifade etmektedir?
20. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin; uyuşmazlık önleme (dispute avoidance) fonksiyonu neyi ifade etmektedir?
21. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden yargılamada yararlanılması, temel yargısal hakların ve yargılamaya hakim olan ilkelerin ihlali sonucunu doğurur mu?
22. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile elde edilen hukuki sonuçlar, geleneksel yargılamada ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinde elde edilen sonuçlar ile aynı etkiye sahip midir?
23. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile hukuk teknolojisi (legal technology) arasında nasıl bir ilişki vardır? İki kavram aynı şeyi mi ifade etmektedir?
24. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri, kişisel verilerin korunması açısından ne gibi tehlikeler doğurmaktadır?
25. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri bakımından teknolojinin ifa ettiği fonksiyona işaret eden dördüncü taraf (fourth party) kavramı neyi ifade etmektedir?
26. Hukukta tasarım (legal design) alanı ile çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri arasında nasıl bir ilişkisi vardır?
27. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin giderek gelişmesi ve yargılamaya entegre edilmesi, yargılamaya hakim olan temel hak ve ilkelerin yeniden tanımlanması veya yorumlanmasını gerekirebilir mi?
28. Devlet yargısı bünyesinde kurulan/kurulacak çevrim içi uyuşmazlık çözüm sistemlerinde, karar verme süreçlerime yardımcı olmak üzere algoritmik sistemlerin kullanılması ne gibi sakıncalara yol açabilir?
29. Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin yargılamada kullanılması, internete erişimin temel bir insan hakkı ve kamu hizmeti olarak değerlendirilmesini gerektirir mi?
30. Dijital eşitsizlik (digital divide) kavramı ne anlama gelmektedir? Çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemleri ile ilişkisi nedir?
31. Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri alanında faaliyete geçen ilk somut girişimlerden birisi konumundaki Sanal Yargıç Projesi (Virtual Magistrate Project) nasıl ortaya çıkmıştır?
32. Kullanıcı sayısı bakımından önde gelen uluslararası elektronik ticaret sitelerinden birisi konumundaki E-Bay'in uyuşmazlık çözüm sistemi nasıl faaliyet göstermektedir?
33. Bir çevrim içi uyuşmazlık çözüm sistemi olan Smartsettle nedir? Nasıl faaliyet göstermektedir?
34. Bir çevrim içi uyuşmazlık çözüm sistemi olan Cybersettle nedir? Nasıl faaliyet göstermektedir?
35. Singapur'da kurulan Motorlu Taşıt Kazaları Çevrim İçi Tahmin Sistemi (Motor Accidents Claim Online) sistemi nedir? Nasıl çalışmaktadır?
36. Kanada'da kurulan ve yargısal nitelikli çevrim içi uyuşmazlık çözüm sistemlerinden birisi olan Medeni Uyuşmazlık Çözüm Komisyonu (Civil Resolution Tribunal) nedir? Nasıl faaliyet göstermektedir?
37. İngiltere'de kurulması planlanan ve çevrim içi uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden yargı sisteminde yararlanmayı hedefleyen çevrim içi mahkeme (online court) sistemi nedir?
38. İngiltere'de faaliyet gösteren Trafik Cezası İnceleme Komisyonu (Traffic Penalty Tribunal) nedir? Nasıl faaliyet göstermektedir?
39. Çin'de çevrim içi mahkemelerle ilgili yaşanan gelişmeler nelerdir?
40. Avrupa Birliği Çevrim İçi Uyuşmazlık Çözüm Platformu (EU Online Dispute Resolution Platform) nedir? Bu sistemden Türkiye adına çıkarılabilecek dersler nelerdir?
YARARLANILAN KAYNAKLAR
