Sözleşme Öncesi İhbar Görevi
SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİ
Doç. Dr. Zehra ŞEKER ÖĞÜZ
- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Düzenlenmesinin Amacı
- Sözleşme Öncesi Yapılan İhbarın Hukuki Niteliği
- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Düzenlenmesine İlişkin Esaslar
- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlal Edilmiş Sayılmasına Yol Açan Olgular
- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlal Edilmesinin Sonuçları
- “Özel Olarak” Caymanın Doğurduğu Sonuçlar
- Geçiş Hukukuna İlişkin Esaslar
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR CETVELİ. 15
GİRİŞ. 17
I- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Çalışma Konusu Olarak
Seçilmesinde Rol Oynayan Etkenler. 17
II- Çalışma Planı 18
§ 1- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN DÜZENLENMESİNİN AMACI 21
I- Genel Olarak. 21
II- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Öngörülmesinin Gerekçeleri 22
1) Sözleşme Öncesi İhbar Görevini "Sözleşme Özellikleri” Temelinde Değerlendiren Görüşler 22
a) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Tarafların İradelerinin
Gereği Olduğu Görüşü. 22
b) Hata Görüşü. 23
c) Garanti Sözleşmesi Görüşü. 23
d) Culpa in contrahendo esasının sözleşme öncesi ihbar
görevinin dayanağını oluşturduğu görüşü. 24
e) Sigorta Sözleşmesini Dürüstlük Kuralı Esasına Dayandıran
Görüş. 25
f) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İşlem Temeli Teşkil Ettiğini
İleri Süren Görüş. 27
g) Taraflar Arasında Denge Sağlanması Görüşü. 28
2) Sözleşme Öncesi İhbar Görevini "Sigortacılık Tekniğinin Gereği”
Olarak Kabul Eden Görüşler 28
3) Değerlendirmemiz. 31
§ 2- SÖZLEŞME ÖNCESİ YAPILAN İHBARIN HUKUKİ NİTELİĞİ. 33
I- Genel Olarak. 33
II- Görevlerin Hukuki Niteliğinin Belirlenmesi 34
1) Borç Görüşü (Verbindlichkeitstheorie) 34
2) Şart Görüşü (Voraussetzungstheorie) 35
3) Reimer Schmidt’in Normlar Sistematiğinde Görevlerin Yerinin
Belirlenmesi 36
4) Karma Teori 38
III- Görevlerin Benzer Hukuki Kurumlardan Ayrılması 40
1) Görevlerin – İstisna Hükümlerinden Ayrılması Sorunu. 41
2) Görev-Şart Ayrımı 44
IV- Sözleşme Öncesi İhbar Görevine İlişkin Düzenlemesinin Özel Hüküm
Niteliğine Sahip Bulunup Bulunmadığının Belirlenmesi 45
1) Genel Hüküm- Özel Hüküm Ayırımı 45
2) Türk Ticaret Kanununun Sözleşme Öncesi İhbar Görevini
Düzenleyen Hükmünün Özel Hüküm Niteliğine Sahip Olup
Olmadığının Belirlenmesi 46
§ 3- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN DÜZENLENMESİNE İLİŞKİN ESASLAR 50
I- Türk Ticaret Kanununda Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Düzenlenmesi 50
1) Genel Olarak. 50
2) Türk Ticaret Kanunun Sözleşme Öncesi İhbar Görevini
Düzenleyen Hükümlerinin Uygulama Alanının Belirlenmesi 50
a) Reasürans sözleşmeleri açısından. 51
b) Geçici Himaye Sağlayan Sözleşmeler Açısından ( Muvakkat sigorta kuvertürü) 53
3) Kara Sigortalarında Konunun Düzenleniş Tarzı 53
4) Deniz Sigortalarında Konunun Düzenleniş Tarzı 54
II- Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Düzenlenmesi 56
III- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Yerine Getirilmesine İlişkin
Esaslar. 58
1) Sözleşme Öncesi İhbar Görevini Yerine Getirmekle Yükümlü
Olan Kişiler 58
a) Sigorta Ettiren. 58
b) Sigorta Sözleşmesinin Tarafı Olmayan İlgililerin İhbar Yükümlüsü Olmasının Teorik Temelleri 59
2) Türk Ticaret Kanununda Konunun Düzenleniş Biçimi 60
a) Kara Sigortalarında. 60
b) Deniz Sigortalarında. 60
3) Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Konunun Düzenleniş Biçimi 61
a) Genel Olarak. 61
b) TTK(t).m.1412. Madde Uyarınca İhbar Yükümlüsü Sayılan Kişiler 63
aa) Sigortalı Kavramı 63
bb) Sigortalının İhbarda Bulunma Yükümlülüğünün Söz Konusu
Olmadığı Haller 65
i) Sigortalının Kim Olduğunun Bilinmemesi 65
ii) Sigortalının Sözleşme Yapıldığı Hususunda Bilgisinin
Olmaması 66
cc) Lehdar 67
dd) Temsilci 69
i) Temsilcinin İhbar Yükümlüsü Olarak Kabul Edilmesinin
ve İhbarın Temsilci Tarafından Yapılmasının Teorik
Temelleri 69
ii) Yetkisiz Temsil İhtimalinde Sözleşme Öncesi İhbar
Görevinin Yerine Getirilmesi 71
c) TTK(t).m.1412 Hükmünde Sayılmayan Kişilerin İhbar Yükümlüsü Sayılıp Sayılmayacağı Sorunu 73
aa) Riziko Şahsı 73
bb) Ulak. 74
cc) Broker 75
d) TTK(t).m.1412 Hükmünün Diğer Görevler Bakımından Uygulanıp Uygulanmayacağının Belirlenmesi 78
III. Sözleşme Öncesi İhbar Görevine İlişkin Bildirimin Muhatabı 78
1) Sigortacıya yapılan bildirim... 78
a) Genel Olarak. 78
b) Müşterek Sigortanın Varlığı Halinde. 79
2) Aracılara Yapılan Bildirim... 80
a) Acente kavramı 80
b) Acentelere yapılan bildirim... 82
c) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Acenteye Yapılmasının
Hukuki Sonuçları 83
d) Aracı acentelere yapılan bildirim... 84
aa) Genel Olarak. 84
bb) Göz- Kulak Kararı 85
cc) Görüşümüz. 87
e) Brokerlere Yapılan Bildirim... 88
III- Bildirimin Yapılması Gereken Zaman. 88
1) Genel Olarak. 88
2) İhbarda Bulunulmasından Sonraki Safhada Ortaya Çıkan
Önemli Halleri Bildirme Yükümlülüğü-İhbarda Bulunulmasını
Takip Eden Safhada Bildirimde Bulunma Yükümlülüğü- 89
a) Türk Ticaret Kanunundaki Durumun Tespiti 89
b) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Düzenleme. 90
3) Sözleşme Öncesi İhbar Görevine İlişkin Hükümlerin Uygulama
Alanı Bulduğu Diğer Haller 92
a) Sözleşme Koşullarının Değiştirilmesi ve Sözleşmenin
Süresinin Uzatılması 92
b)Sözleşmenin Yeniden Prim Ödenen Sigorta Haline Gelmesi 94
IV- İhbarın İçeriği-İhbarın Konusunun Belirlenmesi- 95
1) Genel Olarak. 95
2) Önemli Husus ( Önemli Hal) Kavramının İçeriğinin Belirlenmesi 97
3) Bir Halin Önemli Olup Olmadığının Belirlenmesinin Esasları 98
a) Objektif Esasa Göre Değerlendirme Yapılması Gerektiğini
İleri Süren Görüş. 98
b) Sübjektif Esasa Göre Değerlendirme Yapılması Gerektiğini
İleri Süren Görüş. 99
c) Görüşümüz. 100
d) İspat Sorunu. 101
4) Sigorta Ettirenin "Bildiği veya Bilmesi Gereken” Hususları
Bildirilmesinin Zorunlu Olması 101
V- Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin Yerine Getirilmesi Yöntemleri 102
1) Beyan Yöntemi 102
2) Liste Yöntemi 103
3) Karma Yöntem... 103
4) Türk Ticaret Kanundaki Düzenleme. 104
a) Kara Sigortaları Bakımından. 104
b) Deniz Sigortaları Bakımından. 104
5) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Düzenleme. 105
§ 4- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN İHLAL EDİLMİŞ SAYILMASINA YOL AÇANOLGULAR 108
I) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlali Halleri 108
1) Sigorta Ettirenin Hiç Bildirimde Bulunmaması, Eksik veya
Yanlış Bilgi Vermesi 108
a) Beyan Yönteminde Görevin İhlali 108
b) Liste Yönteminin Kullanılması Halinde. 109
aa) Genel Olarak. 109
bb) Listede Yer Alan Soruların Yorumlanması Sorunu. 110
2) İhbarda Bulunulması Sırasında Acentelerin Rolü. 112
a) Acentenin Sigorta Ettiren Tarafından Yapılan İhbarı Yazılı
Hale Getirmesi 112
b) Acentenin Sigorta Ettireni Yanlış Yönlendirmesi 113
c) İspat Sorunları 114
II- İhbar Görevinin İhlal Edilmiş Sayılması İçin Kusur ve Nedensellik Bağının Gerekli Olup Olmadığı Sorunu 114
1) Genel Olarak. 114
2) Türk Ticaret Kanunundaki Düzenleme Bakımından Kusur
ve Nedensellik Bağının Gerekli Olup Olmadığı 117
a)Türk Ticaret Kanununda Konunun Düzenleniş Biçimi 117
aa) Kara Sigortalarında. 117
bb) Deniz Sigortalarında Konunun Düzenleniş Biçimi 118
b) Yargıtay’ın Yaklaşımı 119
aa) Yargıtay’ın Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlalinde
Kusurun Gerekli Olup Olmadığına İlişkin Tutumu. 119
bb) Yargıtay’ın Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlalinde
Nedensellik Bağının Gerekli Olup Olmadığına İlişkin Tutumu. 121
3) Tasarıda Konunun Düzenlenmesi 123
§ 4- SÖZLEŞME ÖNCESİ İHBAR GÖREVİNİN İHLAL EDİLMESİNİN SONUÇLARI 127
I) Genel Olarak. 127
II) Sigortacının Sözleşmeyi Sona Erdirilmesi Hakkının Hukuki Dayanaklarının Belirlenmesi 127
III- Sözleşmeden Cayma. 128
1) Cayma Hakkının Kullanılması 128
a) Türk Ticaret Kanununda Konunun Düzenlenmesi 128
b) Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Konunun Düzenlenmesi 129
2) Cayma Hakkının Kullanılabileceği Süre. 129
a) Kara Sigortalarında. 129
b) Deniz Sigortalarında. 130
c) Yargıtay’ın TTK.m.1290’da Yer Almayan Süre Sınırlaması
Öngörmesi 130
d) Tasarıda Konunun Düzenleniş Tarzı 132
e) Sürenin İşlemesine Yol Açan Olgu " Sözleşme Öncesi
İhbar Görevinin İhlal Edildiğinin” Öğrenilmesi 133
aa) Genel Olarak İhlalin Öğrenilmiş Sayılması 133
bb) Üçüncü Kişilerin İhlali Öğrenmesinin Etkisi 134
cc) Sürenin Başlamasına İlişkin İspat Sorunları 134
3) Sigortacının Sözleşmeden Cayma Kararını Bildirme Yükümlülüğü. 135
a) Genel Olarak. 135
b) Cayma Beyanında Cayma Gerekçesinin Yer Almasının Zorunlu
Olup Olmadığının Belirlenmesi 136
c) Cayma Beyanının Yöneltilmesi Gereken Kişi 138
d) Cayma Beyanı Şekli 138
4) Cayma Hakkının Ortadan Kalktığı Haller 140
a) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlal Edildiğinin Sigortacı
Tarafından Bilinmesi 140
aa) Genel Olarak. 140
bb) Sigortacının bilgi sahibi olduğunun kabul edilebilmesinin
koşulları 141
cc) Sözleşme Öncesi İhbar Görevinin İhlal Edildiği Hususunda
Bilgi Sahibi Olan Üçüncü Kişilerin Etkisi 143
b) Sigortacının Sözleşmeyi Sona Erdirme Hakkının Kanun
Hükmü veya Sözleşme Yolu İle Sınırlandırılması 145
c) Sigortacının Sözleşmeyi Sona Erdirme Hakkından Feragat
Etmesi 147
d) İhlale Sigortacının Yol Açması 148
e) Sigortacının "Rizikoyu Değerlendirme” Yükümlülüğünü
İhlal Etmesi 150
aa) Genel Olarak. 150
bb) Sigortacının Rizikoyu Değerlendirme Yükümlülüğü Altında
Olduğunu Öngören Alman Mahkeme Kararlarının
Dayandığı Esaslar 151
cc) Sigortacının Rizikoyu Değerlendirme Yükümlülüğü Altında
Olduğunu Kabul Eden Görüşler 152
dd) Sigortacının Rizikoyu Değerlendirme Yükümlülüğü
Olmadığını Kabul Eden Görüşler 153
ee) Görüşümüz. 154
ff) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Durum... 156
IV) Sözleşmenin İptal Yoluyla Sona Erdirilmesi 156
1) Genel Olarak. 156
2) Hile Hükümlerinin Uygulama Alanı Bulma Koşulları 157
a) Hile eylemi 158
b) Üçüncü Kişinin Hilesi 159
c) Hilenin Sonuç Doğurması 160
d) İspat Sorunları 160
3) Hilenin Hükümleri 161
a) Sözleşmenin İptal Yoluyla Sona Erdirilmesi 161
b) Hile Sebebiyle Uğranılan Zararın Tazmini 163
c) Sigortacının İptal Hakkının Ortadan Kalkması 163
aa) Sürenin Sona Ermesi 163
bb) Sözleşmeye İcazet Verilmesi 164
V) Sözleşmenin Tadil Edilmesi 164
1) Türk Ticaret Kanunundaki Düzenleme. 164
a) Sigortacının İndirim Yapma Hakkı 166
b) Sözleşmenin Sona Erdirilmesi 167
2) Tasarıda Konunun Düzenlenmesi 168
§ 6- " ÖZEL OLARAK” CAYMANIN DOĞURDUĞU SONUÇLAR.. 170
I- Sözleşmeden Caymanın Sonuçları 170
1)Türk Ticaret Kanununa Göre Caymanın Anlamının Belirlenmesi 170
a) Genel Olarak. 170
b) Görüşümüz. 172
2) Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Caymanın Etkilerinin
Belirlenmesi 175
3) Caymanın Kural Olarak Sözleşmeyi Tamamen Sona Erdirmesi 176
4) Sözleşme İlişkisinin Çözülmesi-İade Yükümlülüğü- 177
a) Genel Olarak. 177
b) Sigorta Sözleşmesinde Cayma Beyanı Üzerine Doğan İade
Yükümlülüğünün İçeriği 178
aa) Sigortacının İade Yükümlülüğünün İçeriği 178
i)Türk Ticaret Kanunundaki Düzenleme. 179
ii) Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Konunun Düzenlenmesi 179
bb) Sigorta Ettirenin İade Yükümlülüğünün İçeriğinin
Belirlenmesi 180
cc) Türk Ticaret Kanunu Tasarısındaki Durum... 182
II- Sözleşmenin Sona Erdirilmesinin Sigorta Himayesi Üzerine Etkisi
-Ya Hep Ya Hiç İlkesi- 182
1) Genel Olarak. 182
2)Ya Hep Ya Hiç İlkesinin Hukuki Temeli 183
3) Ya Hep Ya Hiç İlkesine Yönelik Yaklaşımlar 184
a) Ya Hep Ya Hiç İlkesini Savunan Görüşler 185
aa) Sigortacının menfaatini esas alan görüş. 185
bb)Tehlike Birliğinin menfaatini esas alan görüş. 185
cc) Prensibin Uygulanmasının Hukuken Kesin ve Pratik Çözümler Doğurması 185
b) Ya Hep Ya Hiç İlkesine Karşı Çıkan Görüşler 186
aa) Ya hep ya hiç ilkesinin uygun olmayan ölçüde sertlik
içerdiğini ileri süren görüşler 186
bb) Ya hep ya hiç ilkesinin cezai niteliğinin özel hukuka
yabancı olması 186
cc) Ya hep ya hiç ilkesinin sosyal devlet kavramına yabancı
olması 187
c) Ya hep ya hiç ilkesinin uygulama alanının daraltılmasına
ilişkin görüşler ve bu görüşlerin pozitif hukuka yansımasının
örneği olarak Yeni Alman Sigorta Sözleşmeleri Kanununda
getirilen esaslar 187
d)Türk Hukukuna İlişkin Değerlendirmemiz. 190
e) Türk Ticaret Kanununu Tasarısında Ya Hep Ya Hiç
İlkesinin Düzenlenmesi 191
§7- GEÇİŞ HUKUKUNA İLİŞKİN ESASLAR.. 193
I- Genel Olarak. 193
II- Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü Ve Uygulama Şekli Hakkında
Kanun Tasarısında Öngörülen Genel Esaslar. 194
III- Beklenen Haklara ve Kazanılmış Haklara İlişkin Esaslar. 197
IV- Sigorta Hukukuna İlişkin Geçiş Hükümleri 199
1) Genel Olarak. 199
2) Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Sözleşme Öncesi
İhbar Yükümlülüğüne İlişkin Getirdiği Düzenlemelerin
Uygulanmasına İlişkin Esaslar 201
SONUÇ.. 203
KAYNAKÇA.. 207
