Nihat YAVUZ ( Yargıtay 3. HD. Onursal Başkanı- Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi )
Aşağıda verilen örneklerin yüzlercesi ile hayatımızın her alanında karşılaşıyoruz. Kanun koyucu bu soruların cevaplarını Sözleşmedeki Haksız Şartlara ilişkin düzenlemeleri ile vermektedir. Özellikle Yeni Borçlar Kanunumuzda ayrıntılı olarak düzenlenen konu, bu maddelere göre hazırlanan doyurucu açıklamalar, karşılaştırmalı hukuk, örnek içtihatlar, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna Göre verilen örnekler, Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkındaki Kanuna ilişkin örnek içtihatlar ile zenginleştirilerek hazırlanmıştır.
Soruların cevaplarını ve çok daha fazlasını bu kitapta bulabilirsiniz;
– Genel işlem Şartlarının Geçersizliğine İlişkin Ölçütler Nelerdir?
– Faturaların Tebligat Anlamına Gelmek Üzere Abonelerin Bağımsız Bölümlerine Bırakılması Geçerli midir?
– Okunmadan İmzalanan Sözleşme Metinleri Hukuksal Etki Yaratır mı?
– Kıedi Sözleşmelerindeki Faiz Oranları Bankalarca Tek Yanlı Olarak Değiştirilebilir mi?
– Kefilin Sorumluluğu Genişletilebilir mi?
– Kelepçe Sözleşmeler Nelerdir?
– Kredi Kartının Kaybolmasında Bildirimden Sonra Dahi Müşteri Sorumlu Olabilir mi?
– Elektronik Bankacılıkta Teknik Arızalarda Bankanın Sorumluluktan Kurtulması Mümkün müdür?
– Banka Kredi Sözleşmelerinde Yer Alan Genel İşlem Şartları Geçerli midir?
Konu Başlıkları
Banka Sözleşmelerinde Haksız Şartlar
Kredi Sözleşmelerinde Haksız Şartlar
Tüketici Sözleşmelerinde Haksız Şartlar
Satım Sözleşmelerinde Haksız Şartlar
Kira Sözleşmelerinde Haksız Şartlar
Genel İşlem Şartlarında
Sigorta Genel Şartlarında
Gecikme Zammı
Vade Farkı
Sözleşmelerin Yorumu
Yabancı Para Borcu
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ KİTAP BİRİNCİ KESİM
SÖZLEŞMEDEKİ HAKSIZ ŞARTLAR BİRİNCİ ALT KESİM
GENEL İŞLEM ŞARTLARININ TANIMI, YORUMU VE DENETLENMESİ
I. GENEL İŞLEM ŞARTININ TANIMI VE YORUMU
A. Tanım
a. Yargıtay’ın Yaklaşımı
b. Çeşitli Tanımlar
c. Genel İşlem Koşullarının (Şartlarının) Ortak Özellikleri
B. Yorumda Ölçü
C. Yorum Şekli
a. Genel İşlem Şartlarının Lafzından Çıkan Yorum
b. Birden Fazla Anlama Gelmek Suretiyle Açık Olmayan Kayıtlar Bunu Hazırlayan Müteşebbis (Girişimci) Aleyhine Yorumlanır
c. Alışılmış (Mutad) Olmama Kuralı
d. Olayın Özelliklerinden Soyutlanmış (Bütünsel) Yorum Kuralı
e. Genel İşlem Şartları Metni İçinde Yer Alan ve Bireysel Anlaşma ile Çelişen Hükmün Yorumu
II. GENEL İŞLEM ŞARTLARININ DENETLENMESİ
A. Genel Olarak
a. Giriş
b. Konunun Tümünü Kapsayan Genel Bilgiler
B. Genel İşlem Şartlarının Geçersizliğine İlişkin Ölçütlerin Bir Bölümü
a. Ahlaka Aykırılık Görüşü
b. Gabin Görüşü
c. Sosyal Devlet Görüşü
d. Doğruluk ve Güven İlişkisine Dayanan Görüş
e. Edimin Tek Yönlü İrade Beyanı ile Tayin Edilmesi Halinde Bunun Adil, Objektif İyiniyet Esasına ve Hakkaniyete Uygun Olarak Yapılması Gerektiği Görüşü
f. Bu Konuda Alman Hukukunda İleri Sürülen Diğer Görüşlerin Dökümü
aa. Genel Açıklama
bb. Özel Açıklama
C. Çeşitli Ülkelerde Yorum
a. Avrupa Birliği Üyesi Bazı Ülkelerdeki ve Ülkemizdeki Yasal Düzenlemeler
b. Avrupa Birliğine Üye Bazı Ülkelerde Direktiften Önceki Yasal Düzenlemeler
c. Avrupa Birliği Üyesi Olmayan Bazı Ülkelerdeki Yasal Düzenlemeler
D. Şartların İçerikleri İtibariyle, Tarafların Menfaat Dengeleri Açısından Hakkaniyete Uygun Olup Olmadıklarını Hakim Kontrole Yetkili Değildir
E. Sonuç
III. UYGULAMADA DURUM
A. Genel İşlem Şartı Olarak Kabul Edilen (Faturaların Tebligat Anlamına Gelmek Üzere Abonelerin Bağımsız Bölümlerine Bırakılması) Hususu Geçerli midir?
a. Birinci Görüş
b. İkinci Görüş
c. Görüşümüz
B. Vakıflar Genel Müdürlüğünün Şartnameye Koydurduğu (Yetkili Mahkeme; Başmüdürlüğün, Bölge Müdürlüğünün, İl Müdürlüğünün Bulunduğu Mahkemelerdir) Şeklindeki Yetki Şartı Geçerli Sayılmamıştır
a. Uygulamada Birden Fazla Mahkeme Yetkili Kılınabilmektedir
b. Yetki Sözleşmesinin (Sadece) Bir Taraf İçin Hak Doğurması Mümkün Değildir
c. Yetki Sözleşmesi ile Kanunen Yetkili Olan Genel ve Özel Yetkili Mahkemelerin Yetkisi Kaldırılamaz
d. Kısmi Geçersizlik
e. Yargıtay Uygulamasından Örnekler
f. İsviçre Uygulaması
IV. GENEL İŞLEM ŞARTLARI İLE İLGİLİ KİMİ SORUNLARIN DÖKÜMÜ
A. Genel İşlem Şartlarının Hangi Anda Hukuksal Etki Yaratacağı Sorunu ve de Okunmadan İmzalanan Sözleşme Metinleri
a. Hukuksal Geçerlilik Anı
b. Okumadan İmzalama
c. Tarafların İmzasını Taşımayan Küpürler
B. Girişimci ile Tüketicinin Elindeki Belgelerin Değişik Olması Durumu
a. Birbirine Uygun Düşmeyen (Şartları) Taşıyan Kira Sözleşmesi Hükümleri Ne Şekilde Uygulanır?
C. Müşteri, İlişkilendirme Beyanı Vasıtasıyla Sözleşmeye Katılmakla Girişimciye Dolaylı Biçimde (Genel İşlem Şartlarını) Hazırlayabilmesi İçin Yetki Vermekte ve Böylece Sözleşmenin Bir Kısmına Katılmaktan Vazgeçmiş Sayılmaktadır
a. Giriş
b. Hukukumuzdaki Görünüm
c. Dogmatik Temeller
D. Genel İşlem Şartları Taraflar Arasında Ayrı Ayrı Ele Alınarak Görüşme ve Tartışma Konusu Yapılmışsa (Bireysel Sözleşme) Meydana Gelmiş Olur
a. Tam Kabul- Global Kabul ve Alman Hukukunda Durum
b. Bireysel Sözleşmeler Genel İşlem Şartları Karşısında Daima Öncelik Taşır
E. Kredi Sözleşmelerindeki Faiz Oranları Bankalarca Tek Yanlı Olarak Değiştirilebilir mi?
a. Genel Açıklamalar
b. 4077 Sayılı Yasanın Yürürlüğe Girmesinden Önceki Durum
c. 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Yasanın Yürürlüğe Girdiği 09.09.1995 Tarihinden Sonraki Durum
F. Yeni Borçlar Kanunu’na Göre Genel İşlem Şartları
a. Tasarıdaki Düzenleme
b. Düzenlemenin Gerekçesi
c. Düzenlemenin İçerik Bakımından Değerlendirilmesi
d. Düzenlemenin Açıklanması
e. Düzenlemenin Eleştirisi
İKİNCİ ALT KESİM
I. KİMİ BATI ÜLKELERİNDE TÜKETİCİNİN ADİL OLMAYAN SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNE KARŞI KORUNMASI SORUNU
A. İngiliz Hukuku
B. Alman Hukuku
a. Tehlikeli Şartlar
b. Hakimin Takdir Hakkına Bağlı Olmaksızın Hükümsüz Sayılan Şartlar (16 Şart Çeşidi)
c. Bazı Özel Sözleşme Türleri
d. Alman Hukukunda (Borçlar Hukukunun Modernleştirilmesi Sonucunda) Ortaya Çıkan Son Durum
e. Alman Hukukunda Haksız Şartlar
C. Avrupa Birliği Tarafından Kabul Edilen Direktif Tasarısı
a. Genel Açıklamalar
b. Adil Olmayan (Gayrıadil) Sözleşme Şartının Tanımı
c. Tüketici Sözleşmelerindeki Adil Olmayan Sözleşme Şartlarına İlişkin Direktif Tasarısının Kimi Hükümleri
d. Direktif Tasarısının Geçersiz Olarak Saydığı Şartlar
D. Avrupa Konseyinin (Tüketicilerin Yaptıkları Sözleşmelerdeki Kötüye Kullanılan Şartlara ve Uygun Denetim Yöntemlerine İlişkin Karar Tasarısı)
a. Kötüye Kullanılan Şartlar
b. Bir Sözleşenin Kurulması, İptali ve Feshi ile Tarafların Genel Borçları ve Haklarına İlişkin Şartlar
c. Mal veya Hizmet Sağlayanın Sorumluluğunu Sınırlayan Şartlar
d. Tüketicinin Başvurabileceği Hukuksal Yolları Sınırlayan Şartlar
e. Mal veya Hizmetleri Sağlayan Tarafından İstenen Garantilere İlişkin Şartlar
f. Dava veya Usul Sorunlarına İlişkin Şartlar
g. Çeşitli Şartlar
E. Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Koşullar Hakkında 05 Nisan 1993 Tarihli Konsey Yönergesi
ÜÇÜNCÜ ALT KESİM
I. TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUNA GÖRE SÖZLEŞMEDEKİ HAKSIZ ŞARTLAR SORUNU (4822 SAYILI KANUN MADDE 6)
A. Genel Açıklamalar
a. Almanyada
b. İsviçrede
c. Fransada
d. Avrupa Birliği Konseyi Yönergesinde (1993/13)
B. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair 4822 Sayılı Kanunun 6. Maddesi
a. Haksız Şartların Tanımı
b. Yargısal İçerik Denetimi
c. Tüketici, Sözleşmenin İçeriğine Etki Edememelidir
d. Bir Şartın Müzakere Edilmesi, Sözleşmenin Kalan Kısmına Yasanın Uygulanmasını Engellemez
e. Bir Satıcı veya Sağlayıcı, Bir Standart Şartın Münferiden Tartışıldığını İleri Sürüyorsa, Bunu İspat Yükü Ona Aittir (Mad. 6, F. 5)
f. Hakimin, Sözleşme Koşulunun Haklı veya Haksız Olduğunu Değerlendirirken Araştıracağı Hususlar
g. Sözleşme Koşullarının Haksız Olmasının Yaptırımı
h. Sonuç
C. Yönergenin Eki (Madde 3/3)’de Anılan Haksız Koşullara Örnekler
a. Amacı veya Etkisi Aşağıdaki Gibi Olan Koşullar
b. (g), (j), (ı) Bentlerinin Kapsamı
c. (g), (j), (ı) Bentleri Şunlara Uygulanmaz
DÖRDÜNCÜ ALT KESİM
I. TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDEKİ HAKSIZ ŞARTLAR HAKKINDA YÖNETMELİK
İÇTİHATLAR
İKİNCİ KESİM
GARANTİ, KEFALET VE KELEPÇELEME SÖZLEŞMELERİ İLE İLGİLİ
BANKALAR VE YARGITAY UYGULAMASINDAN ÖRNEKLER
I. GARANTİ SÖZLEŞMESİ İLE KEFALET SÖZLEŞMESİNİN NİTELİKLERİ VE FARKLARI/GERÇEK KİŞİLER TARAFINDAN VERİLEN GARANTİLERİN DAHA ZİYADE KEFALET OLARAK GÖRÜNMELERİ
A. Garanti Sözleşmesinin Sorumluluk Sınırı
a. Her İki Sözleşmenin Temel Amaçları
b. Her İki Sözleşme Arasındaki Farklar
c. Her İki Sözleşmeyi Birbirinden Ayıran Kıstaslar
d. Garanti Sözleşmesinin Sorumluluk Sınırı
aa. Belirsizliğin Garantisi Olmaz
bb. Süresiz Garanti Sözleşmelerinde Asıl Borçlunun Kredi Limitinin Sonradan Yükseltilmesi Halinde Garanti Verenin Başlangıçtaki İradesinin Yükseltilen Limiti de Kayıtsız Şartsız Kapsamına Aldığı Anlamına Gelmez
cc. Garanti Edenin, Limit Artışlarından Sorumlu Tutulabilmesinin Koşulları
dd. Muaccel Hale Gelen Borcun, Alacaklı Banka Tarafından Uzun Süre Takip Edilmemesi Nedeniyle Sürüncemede Kalmasından Dolayı Artması Halinde Garanti Edenin Meydana Gelen Artıştan Sorumlu Tutulamayacağı İse Açıktır
ee. Limit Aşımının da Garanti Edildiği Durumlarda Limit Ne Miktara Kadar Aşıldığı Takdirde Garanti Edenin Sorumlu Tutulacağı Sorunu
ff. Garanti Verenin Muvafakatı Olmadan Esas Akdi İlişkideki Koşulların Borçlu Aleyhine Ağırlaştırılması veya Borçlunun Yeni Yükümlülükler Üstlenmesi Garanti Edilen Riskin Kapsamı Dışında Kalır
e. Sonuç
f. Yukarıda Özeti Sunulan Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı Aynen Aşağıya Alınmıştır
II. KEFİLİN SORUMLULUĞUNUN GENİŞLETİLMESİ YA DA KEFİLİN KENDİSİNE TANINAN HAKLARDAN BAŞTAN İTİBAREN FERAGATI
A. Genel Olarak
B. Kefili Korumak İçin Getirilen Düzenlemeler (Giş) Yoluyla Birer Birer Bertaraf Edilmektedir. Şöyleki
C. Yargıtay Uygulamasından Örnek
D. Eleştiri
a. Kefalet Sözleşmesi Yönünden
b. Garanti Sözleşmesi Yönünden
c. Olayın Tahvil Nazariyesi (Kuramı) Açısından İrdelenmesi
d. Olayın Garanti Sözleşmesine Hangi Hükümlerin Uygulanacağı Sorunu Açısından İrdelenmesi
III. KELEPÇE SÖZLEŞMELERİNE ÖRNEKLER
IV. HER TÜRLÜ BORÇ İLİŞKİSİNDEN DOĞMUŞ VE DOĞACAK TÜM ALACAKLARIN GARANTİ EDİLMESİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME KAYDI GEÇERSİZDİR
A. Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt
B. Kefalet mi, Garanti Sözleşmesi mi?
C. Para Borcu İçin Garanti Verilebilir mi?
D. Belirsizliğin Garantisi Olmaz
E. Yargıtay Uygulamasından Örnekler
ÜÇÜNCÜ KESİM
I. KREDİ BORÇLARINDA MUACCELİYET ŞARTI
A. Kredi Sözleşmelerinin Hukuksal Mahiyeti
a. Mahiyeti
b. Uygulanacak Hükümler
c. Genel İşlem Şartlarının Geçerliliği
d. Bankalar Üst Düzeyde (Kredi- Güven) Kuruluşlarıdır
e. TTK. Mad. 1266/F-2’nin Kıyasen Uygulanması
f. Bir Bankanın Kendi Taahhüt Ettiği Normal Bankacılık İşlemlerinin, Bankacılık ve Hukuk Kurullarına Uygun Olarak, Yerine Getirilmemesi Halinde Özellikle Asli Yükümlülüklerinin İfa Edilmemesi Halinde Bu Eylemden Doğacak Müşterilerin Zararlarından Sorumlu Olmayacağını Belirten Her Sözleşme Şartı, Açıkça MK. 2/f-1,
