Sözleşmeden Doğan Geçit İrtifakı

Dr. Öğr. Üyesi Gediz KOCABAŞ

“Sözleşmeden Doğan Geçit İrtifakı” başlığını taşıyan bu çalışma; geçit irtifakının kurulması, içeriği, hükümleri, korunması ve sona ermesini karşılaştırmalı bakış açısıyla değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Mülkiyet, mülkiyet ile irtifaklar arasındaki ilişki ve geçit irtifakının mülkiyet kısıtlamaları içindeki konumu hakkında açıklamaların yapıldığı birinci bölümden sonra buradan elde edilen izlenimle çalışmanın asıl konusunu oluşturan ikinci bölümde farklı hukuk sistemlerinde öğreti ve uygulamaya hakim olan görüşlere, görüşlerin eleştirisine, Türk hukukundaki mevcut duruma ve de lege ferenda önerilere yer verilmiştir.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA III

ÖNSÖZ VII

İÇİNDEKİLER IX

KISALTMALAR XV

GİRİŞ 1

Birinci Bölüm

İRTİFAK HAKLARININ MÜLKİYET HAKKI İLE İLİŞKİSİ VE MÜLKİYET KISITLAMALARI İÇİNDEKİ YERİ

I. İRTİFAK HAKLARININ MÜLKİYET HAKKI İLE İLİŞKİSİ 7

A. Mülkiyet Hakkı 7

1. Genel Olarak 7

2. Tanımı ve İçeriği 10

B. İlişkiyi Açıklayan Görüşler 19

1. Bölünme Görüşü 20

2. Yükleme Görüşü 21

3. Görüşlerin Değerlendirilmesi 22

II. İRTİFAK HAKLARININ MÜLKİYET KISITLAMALARI İÇİNDEKİ YERİ 26

A. Mülkiyet Kısıtlamaları 26

1. Genel Olarak 26

2. Kısıtlamanın Kaynağına Göre 32

a. Kanundan Doğan Kısıtlamalar 32

aa. Kamu Hukuku Kısıtlamaları 34

bb. Özel Hukuk Kısıtlamaları 39

aaa. Doğrudan Kısıtlamalar 43

bbb. Dolaylı Kısıtlamalar 46

b. İradi Kısıtlamalar 48

3. Kısıtlamanın Etkisine Göre 49

a. Tasarruf Kısıtlamaları 49

b. Kullanma ve Yararlanma Kısıtlamaları 50

B. Kanundan ve Hukuki İşlemden Doğan Geçit Haklarının Mülkiyet Kısıtlamaları Bakımından Değerlendirilmesi 50

1. Diğer Geçit Hakları 52

2. Zorunlu Geçit İrtifakı 55

a. Türk ve İsviçre Hukuklarında 55

b. Alman Hukukunda 61

c. Avusturya Hukukunda 66

3. Sözleşmeden Doğan Geçit İrtifakı 70

İkinci Bölüm

SÖZLEŞMEDEN DOĞAN GEÇİT İRTİFAKININ KURULMASI, İÇERİĞİ, HÜKÜMLERİ, KORUNMASI VE SONA ERMESİ

I. GEÇİT İRTİFAKININ KURULMASI 71

A. Genel Olarak 71

1. Amacı 73

2. Diğer İrtifaklar Arasındaki Yeri 77

a. Olumlu ve Olumsuz İrtifaklar Bakımından 77

b. Mülkiyet Üzerindeki Kısıtlamanın Yoğunluğu Bakımından 78

c. Eşyaya ve Kişiye Bağlı İrtifaklar Bakımından 80

B. Farklı Hukuk Sistemlerindeki Kuruluş Süreci 95

C. İrtifak Sözleşmesi 102

1. Hukuki Niteliği 102

a. Hukuki Niteliğe İlişkin Görüşler 103

aa. İsimsiz Sözleşme Görüşü 103

bb. İvazlı Olma Ölçütünü Dikkate Alan Görüşler 104

aaa. Bağışlama Görüşü 105

bbb. Satış Görüşü 105

b. Görüşlerin Değerlendirilmesi 105

2. Tarafları 111

3. Şekli 119

4. İçeriği 131

a. Yararlanan ve Yüklü Taşınmaz 132

b. İrtifak Kurma İradesi 134

c. İrtifakın İçeriği ve Kapsamı 136

d. İvaz veya İvazın Belirlenme Biçimi 138

D. İrtifak Kurma Borcunun İfası 140

1. Talep 144

a. Hukuki Niteliği 147

aa. Hukuki Niteliğe İlişkin Görüşler 147

aaa. Sözleşme Görüşü 147

bbb. Birleşme Görüşü 147

ccc. Tek Taraflı İşlem Görüşü 148

bb. Görüşlerin Değerlendirilmesi 149

aaa. Borçlandırıcı İşlemden Ayrı Gerçekleşen Tasarruf İşlemi 149

bbb. Ayni Sözleşme 151

ccc. Şekli Başvuru 164

b. Koşula Bağlanması 165

c. Geri Alınması 173

2. Tescil 176

II. GEÇİT İRTİFAKININ İÇERİĞİ 182

A. İçeriğin Oluşturulması 182

1. Genel Olarak 182

2. Olumlu Edimin Yan Edim Yükümlülüğü Olarak Kararlaştırılması 187

a. Koşulları 187

b. Olumlu Edim ile Kurulan Bağlantının Sonuçları 192

c. Kanuni “İrtifak Tasarımına” Aykırılığın Yaptırımı 194

B. İçeriğin Belirlenmesi 198

1. Taraflar Arasındaki Uyuşmazlıklar Bakımından 199

a. İrtifak Sözleşmesinin Yorumlanması 199

b. Yorum Araçları 203

aa. Asli ve Tamamlayıcı Yorum Araçları Arasındaki İlişki 203

bb. Asli Yorum Aracı Olarak Metin 205

cc. Tamamlayıcı Yorum Araçları 208

2. İyiniyetli Üçüncü Kişinin Katılımına Bağlı Uyuşmazlıklar Bakımından 210

a. Temel Düzenlemenin Diğer İlke ve Düzenlemeler ile İlişkisi 213

aa. TMK m.1022/3 ile İlişkisi 213

bb. Açıklık ve Güvenin Korunması İlkeleri ile İlişkisi 214

cc. TMK m.786 ile İlişkisi 216

dd. TMK m.789 ile İlişkisi 217

b. İçeriği Belirleyici Kaynaklar 219

aa. Tescil 219

aaa. Hukuki Etkisine Bağlı Öncelikli Kaynak Niteliği 219

bbb. Tescilin Yorumunda Başvurulacak Araçlar 222

ccc. Doğal Aleniyet Kapsamında Tescilin Belirleyici İşlevinin Sınırlanması 223

bb. İrtifak Sözleşmesi 227

cc. Nitelikli Kullanılış Biçimi 232

aaa. Uzun Süreden Beri Devam Etme 233

bbb. Davasız Olma 235

ccc. İyiniyet 235

III. GEÇİT İRTİFAKININ HÜKÜMLERİ 240

A. Kanundan Doğan Borç İlişkisi 240

1. Kurulması ve Niteliği 240

2. Temel İlişki ile Kanuni Borç İlişkisinin Ayrılması 243

B. Kullanılış Biçimi ve Değişiklikler 245

1. Geçit İrtifakının Kullanılması 245

2. Geçit Tesislerinin Bakımı 251

a. Genel Olarak 251

b. Tesislerin Yapımı 252

c. Tesislerin Mülkiyeti 254

d. Bakım Yükümlülüğü 256

e. Tesislerin Neden Olduğu Zarardan Sorumluluk 261

3. Yararlanan Taşınmazın İhtiyaçlarının Değişmesi 266

a. Genel Olarak 266

b. Yükün Ağırlaşması Yasağı 267

c. İrtifakın Değişmezliği İlkesi 270

4. Geçit Yolunun Başka Bir Yere Aktarılması 273

a. Koşulları 276

b. Talebin İleri Sürülmesi 279

c. Geçit Yolunun Başka Bir Taşınmaza Aktarılması 281

d. Yer Değişikliği Talebinin Taraf İradeleri Doğrultusunda Düzenlenmesi 284

5. Taşınmazların Bölünmesi 288

a. Yararlanan Taşınmaz Bakımından 288

aa. İrtifakın Bölünmeden Etkilenmemesi 288

bb. Yüklü Taşınmaz Malikinin Korunması 292

b. Yüklü Taşınmaz Bakımından 294

c. Menfaat Kavramı Kapsamında Bölünmeye Bağlanan Sonuçların Değerlendirilmesi 297

aa. Karşılaştırmalı Hukukta Menfaat Kavramının Bölünme Sürecinde Üstlendiği İşlev 298

bb. Türk Hukukunda Mevcut Düzenlemelerin Yorumundan Ulaşılan Sonuç 310

IV. GEÇİT İRTİFAKININ KORUNMASI 314

A. Genel Olarak 314

1. Farklı Hukuk Sistemlerinde Koruma Rejiminin Görünümü 314

2. Birden Çok Temele Dayalı Koruma Rejiminin Değerlendirilmesi 324

B. Ayni Hakka Dayalı Koruma 325

1. El Atmanın Önlenmesi Davası 325

a. Uygulama Alanı 325

b. Amacı 331

c. Koşulları 336

d. Davacı Sıfatı 346

e. Davalı Sıfatı 351

f. Yetkili ve Görevli Mahkeme 354

2. İstihkak Davası 356

a. Uygulama Alanı ve Amacı 356

aa. El Atmanın Önlenmesi Davası ile Karşılaştırılması 359

bb. Tapu Sicilinin Düzeltilmesi Davası ile Karşılaştırılması 361

b. Koşulları 364

c. Davacı Sıfatı 368

d. Davalı Sıfatı 371

3. Tapu Sicilinin Düzeltilmesi Davası 374

a. Uygulama Alanı ve Amacı 374

aa. Tapu Sicilinin İşlevi 375

aaa. Ayni Hakları Açıklama 375

bbb. Açıklama İşlevine Bağlanan Etkiler 378

aaaa. Olumsuz Etki 378

bbbb. Olumlu Etki 380

cccc. İspat Etkisi 385

bb. Sicile Yüklenen İşlev Doğrultusunda Düzeltme Davasının Önemi 389

cc. Ayni Hakka Dayalı Koruyucu Davalar Arasında Düzeltme Davasının Önceliği 393

b. Niteliği ve Koşulları 395

c. Davacı Sıfatı 407

d. Davalı Sıfatı 411

C. Zilyetliğe Dayalı Koruma 412

1. Taşınmazlar Alanında Zilyetlik Hükümlerinin Uygulanması 412

2. Eşya Zilyetliği ve Hak Zilyetliği Ayrımı 418

a. Hak Zilyetliğinin Farklı Hukuk Sistemlerindeki Görünümü 418

b. Hak Zilyetliğinin Geçit İrtifakında Uygulanması 424

3. Koruma Rejimi 429

a. Amacı 429

b. Koşulları 432

c. Uygulama Alanının Sınırlanması 443

aa. Genel Olarak 443

bb. Zilyet Olmayan Üçüncü Kişilerin Müdahaleleri 444

cc. Geçit İrtifakı Sahibi ve Yüklü Taşınmaz Maliki Arasındaki İlişki 451

d. İçeriği 454

aa. Savunma Hakkı 454

aaa. Pasif Savunma 459

bbb. Aktif Savunma 461

ccc. Savunma Hakkının Nitelik ve Nicelik Bakımından Sınırı 465

bb. Salt Zilyetliği Koruyucu Davalar 468

aaa. Gasptan Doğan İade Davası 469

bbb. Saldırı Durumunda Açılacak Davalar 480

ccc. Dava Hakkının Ortadan Kalkması 487

aaaa. Hak Düşürücü Süre 487

bbbb. Maddi Hak Durumuna İlişkin Mahkeme Hükmü 491

D. Komşuluk Hukukuna Dayalı Koruma 495

1. Uygulama Alanı ve Geçit İrtifakı Sahibinin Komşu Sıfatı 495

2. Koşulları  506

a. Taşkın Kullanım 508

b. Zarar veya Zarar Tehlikesi 520

c. Uygun Nedensellik Bağı 520

3. İçeriği 522

a. Eski Hâle Getirme (Son Verme) Davası 522

b. Tehlikenin Giderilmesi (Önleme) Davası  523

c. Tazminat Davası 525

d. Zamanaşımı 531

4. Denkleştirme Talebi 537

a. Karşılaştırmalı Hukuk Bakımından 540

b. Koşulları 551

aa. Yerel Âdete Uygunluk 554

bb. Kaçınılmazlık 556

cc. Zarar 558

E. Genel Tespit Davasına Dayalı Koruma 562

1. Davanın Amacı, Konusu ve Koşullarına Göre Sınırlanmış Uygulama Alanı 562

2. Tespit Davası Açılmasının Diğer Koruyucu Davalara Etkisi 567

3. Tespit Hükmünün Sonuçları 568

F. İdari Koruma 568

1. Uygulama Alanı ve Koşulları 568

2. Usul 574

a. Başvuru 574

b. Soruşturma 576

c. Karar 577

3. Önleme (Men) Kararı 579

a. İnfazı 579

b. Sonuçları 580

V. GEÇİT İRTİFAKININ SONA ERMESİ 583

A. Sona Erme Sebepleri 583

1. Terkin 585

a. Geçit İrtifakı Sahibinin Genel Terkin Talebi 585

aa. Diğer İlgililerin Rızası 591

bb. Yolsuz Terkin 595

cc. Vazgeçme Açıklaması ve Terkin Talebi Ayrımı 597

b. Hak Sahipliği ve Yüklü Taşınmaz Maliki Sıfatlarının Birleşmesi 599

aa. Birleşmenin Etkisi 599

bb. Malik Lehine İrtifak 603

2. Sicil Dışında Gerçekleşen Sebepler 607

a. Taşınmazların Yok Olması 607

b. Mahkeme Kararı 611

aa. Yararlanan Taşınmazın Menfaati 614

bb. Menfaatin Ortadan Kalkması 617

cc. Menfaatin Aşırı Azalması 624

c. Vazgeçme 629

aa. Geniş Anlamda Geçit İrtifakından Vazgeçme 629

bb. Yararlanan Taşınmaz Mülkiyetinden Vazgeçme (Terk) 632

B. Sona Erme Süreci ve Sonuçları 642

C. Zamanaşımına İlişkin Değerlendirmeler 649

SONUÇ 661

KAYNAKÇA 683