Mecelle'nin Külli Kaideler Şerhi Telhis

Süleyman TEPE

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 5

İÇİNDEKİLER  7

GİRİŞ . 13

BOSNALI ALİ ULVİ’NİN KAVRAM MERKEZLİ MECELLE-KAVAİD ŞERHİ: TELHİS-İ

KAVÂİD-İ KÜLLİYE VE ISTILAHÂT-I FIKHİYE  13

BİRİNCİ BÖLÜM

MUHTELİF AÇILARDAN MECELLE’NİN KÜLLİ KAİDELERİ HAKKINDA

DEĞERLENDİRMELER

Özellikleri ve Önemi 18

1.1. Şer’i Delillere Dayanması. 18

1.2. Hakimlere Rehber Olması 20

1.3. Hayat ve Mantık Düsturu Olması. 21

1.4. Evrensel Nitelikte Olması ve Modern Mahkeme Kararlarında Kullanılması . 22

Mecelle’nin Külli Kaideleriyle Hüküm Verilmesi . 24

Mecelle’nin Külli Kaidelerinin Te’lif Değeri. 27

Mecelle’nin Külli Kaideleri Hakkında Yapılan Eleştiriler 30

4.1. Bazı Kaidelerin Birbirlerini Takyid ve Tahsis Etmesi. 30

4.2. Bazı Kaidelerin Birbirini Tekrar Etmesi. 32

4.3. Önemli Külli Kaidelere Yer Verilmemesi  34

4.4. Bazı Maddelerin Kaide Vasfı Taşımaması  35

4.5. Bazı Kaidelerin Tasnifinin İnsicamsız Olması 35

Mecelle’nin Küllî Kaidelerini Şerh Eden Türkçe Eserler . 36

5.1. İlk Dönemde Yazılan Mecelle Şerhleri . 36

5.1.1. Mecelle-i Ahkam-ı Adliye Kavâid-i Külliyesinin Şerhi (Şemsi

Efendi) . 36

5.1.2. Teşrihu’l-Kavaidi’l-Külliye (fi Ahkami’l-Fer‘iyyeti’l-Ameliyye)

(Abdüssettar Efendi, ö.1304/1886). 37

8 İçindekiler

5.1.3. Tafsîl li-tavdîhi'l-kavâidi'l-fıkhiyeti ve’l-usûliyyeti fî-evveli

Mecelleti'l-Ahkâmi'l-Adliyye (Süleyman Hasbi Efendi, ö.1909) . 39

5.1.4. Durerü’l-Hükkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkam (Ali Haydar Efendi,

ö.1935). 40

5.1.5. Mir‘at-ı Mecelle (Mesud Efendi, ö.1894).42

5.1.6. Mir‘atü’l-Mecelle (Ömer Hilmi Efendi, ö.1889) . 43

5.1.7. Mecelle-i Ahkam-ı Adliye’den Kavaid-i Külliye Şerhi

(Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf Bey, ö.1898) 44

5.1.8. Telhîs-i Kavâid-i Külliyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye (Ali Ulvi Bey). 46

5.1.9. Ruhu’l-Mecelle (Hacı Reşid Paşa, ö.1918)47

5.2. Diğer Şerhler  49

İKİNCİ BÖLÜM

TELHİS-İ KAVÂİD-İ KÜLLİYE VE ISTILAHÂT-I FIKHİYE

İFADE-İ MERAM .55

MADDE İLM-İ FIKIH, MESAİL-İ ŞER‘İYE-İ AMELİYEYİ BİLMEKTİR.56

MADDE BİR İŞTEN MAKSAT NE İSE HÜKÜM ONA GÖREDİR59

MADDE UKÛDDA İTİBAR MAKÂSID VE MEÂNİYEDİR, ELFÂZ VE MEBÂNİYE

DEĞİLDİR62

MADDE ŞEKK İLE YAKÎN ZÂİL OLMAZ64

MADDE BİR ŞEYİN BULUNDUĞU HAL ÜZERE KALMASI ASILDIR66

MADDE KADÎM, KIDEMİ ÜZERE TERK OLUNUR .68

MADDE ZARAR KADÎM OLMAZ.69

MADDE BERAET-İ ZİMMET ASILDIR70

MADDE SIFÂT-I ÂRIZADA ASL OLAN ADEMDİR71

MADDE BİR ZAMANDA SABİT OLAN ŞEYİN HİLAFINA DELİL OLMADIKÇA

BEKASIYLA HÜKMOLUNUR .72

MADDE BİR EMR-İ HÂDİSİN AKREB-İ EVKÂTINA İZÂFETİ ASILDIR73

MADDE KELAMDA ASL OLAN MANA-YI HAKİKİDİR74

MADDE TASRİH MUKABELESİNDE DELÂLETE İTİBAR YOKTUR 76

MADDE MEVRİD-İ NASSDA İÇTİHADA MESAĞ YOKTUR77

MADDE ALÂ HİLAFİ’L-KIYAS SABİT OLAN ŞEY, SÂİRE MAKÎSUN-ALEYH

OLAMAZ 79

MADDE İÇTİHAD İLE İÇTİHAD NAKZ OLUNMAZ .80

MADDE MEŞAKKAT TEYSİRİ CELBEDER 81

MADDE BİR İŞ DIYK OLDUKDA MÜTTESİ OLUR83

İçindekiler 9

MADDE ZARAR VE MUKABELE Bİ’Z-ZARAR YOKTUR84

MADDE ZARAR İZALE OLUNUR.85

MADDE ZARURETLER MEMNU OLAN ŞEYLERİ MÜBAH KILAR 86

MADDE ZARURETLER KENDİ MİKTARLARINCA TAKDİR OLUNUR87

MADDE BİR ÖZÜR İÇİN CAİZ OLAN ŞEY OL ÖZRÜN ZEVALİYLE BATIL OLUR88

MADDE MÂNİ ZAİL OLDUKTA MEMNU AVDET EDER89

MADDE BİR ZARAR KENDİ MİSLİYLE İZÂLE OLUNAMAZ 90

MADDE ZARAR-I ÂMMI DEF İÇİN ZARAR-I HÂS İHTİYAR OLUNUR 91

MADDE ZARAR-I EŞEDD ZARAR-I EHAFF İLE İZÂLE OLUNUR93

MADDE İKİ FESAD TEÂRUZ ETTİKTE EHAFFINI İRTİKAB İLE A‘ZAMININ

ÇARESİNE BAKILIR94

MADDE EHVEN-İ ŞERREYN İHTİYAR OLUNUR 95

MADDE DEF-İ MEFÂSİD CELB-İ MENÂFİDEN EVLÂDIR.96

MADDE ZARAR Bİ-KADERİ’L-İMKAN İZÂLE OLUNUR97

MADDE HÂCET UMUMİ OLSUN HUSUSİ OLSUN ZARURET MENZİLESİNE

TENZİL OLUNUR.98

MADDE IZTIRAR GAYRIN HAKKINI İPTAL ETMEZ99

MADDE ALMASI MEMNU OLAN ŞEYİN VERMESİ DAHİ MEMNUDUR 100

MADDE İŞLENMESİ MEMNU OLAN ŞEYİN İSTENMESİ DAHİ MEMNUDUR.101

MADDE ÂDET MUHAKKEMDİR.102

MADDE NÂSIN İSTİMALİ BİR HÜCCETTİR Kİ ONUNLA AMEL VACİP OLUR 104

MADDE ÂDETEN MÜMTENİ OLAN ŞEY HAKİKATEN MÜMTENİ GİBİDİR.105

MADDE EZMÂNIN TEGAYYÜRÜ İLE AHKÂMIN TEGAYYÜRÜ İNKAR OLUNAMAZ .106

MADDE ÂDETİN DELALETİYLE MANA-YI HAKİKİ TERK OLUNUR 107

MADDE ÂDET ANCAK MUTTARİD VEYAHUT GÂLİP OLDUKDA MUTEBER OLUR108

MADDE İTİBAR GÂLİB-İ ŞÂYİADIR NADİRE DEĞİLDİR .109

MADDE ÖRFEN MARUF OLAN ŞEY ŞART KILINMIŞ GİBİDİR.110

MADDE BEYNE’T-TÜCCAR MARUF OLAN ŞEY BEYNLERİNDE ŞART KILINMIŞ

GİBİDİR.111

MADDE ÖRF İLE TAYİN NASS İLE TAYİN GİBİDİR.112

MADDE MÂNİ VE MUKTEZİ TEARUZ ETTİKTE MÂNİ TAKDİM OLUNUR113

MADDE VÜCÛDDA BİR ŞEYE TÂBİ OLAN HÜKÜMDE DAHİ ONA TÂBİ OLUR.114

MADDE TÂBİ OLAN ŞEYE AYRICA HÜKÜM VERİLEMEZ115

MADDE BİR ŞEYE MÂLİK OLAN KİMSE ONUN ZARURİYÂTINDAN OLAN ŞEYE

DE MÂLİK OLUR .116

10 İçindekiler

MADDE ASIL SÂKIT OLDUKTA FER‘ DAHİ SÂKIT OLUR .117

MADDE SÂKIT OLAN ŞEY AVDET ETMEZ 118

MADDE BİR ŞEY BÂTIL OLDUKDA ONUN ZIMNINDAKİ ŞEY DAHİ BÂTIL OLUR .119

MADDE ASLIN İFASI KÂBİL OLMADIĞI HALDE BEDELİ İFA OLUNUR120

MADDE BİZZAT TECVİZ OLUNMAYAN ŞEY Bİ’T-TAB‘ TECVİZ OLUNABİLİR121

MADDE İBTİDAEN TECVİZ OLUNMAYAN ŞEY BEKÂEN TECVİZ OLUNABİLİR.122

MADDE BEKÂ İBTİDÂDAN ESHELDİR 123

MADDE TEBERRU ANCAK KABZ İLE TAMAM OLUR .124

MADDE RAİYYE YANİ TEBEA ÜZERİNE TASARRUF MASLAHATA MENUTTUR.125

MADDE VELAYET-İ HASSA VELAYET-İ ÂMMEDEN AKVÂDIR126

MADDE BİR KELAMIN İMÂLİ İHMALİNDEN EVLÂDIR.127

MADDE MANA-YI HAKİKİ MÜTEAZZİR OLDUKDA MECAZA GİDİLİR128

MADDE BİR KELAMIN İMÂLİ MÜMKÜN OLMAZSA İHMAL OLUNUR129

MADDE MÜTECEZZİ OLMAYAN BİR ŞEYİN BAZISINI ZİKRETMEK KÜLLÜNÜ

ZİKİR GİBİDİR130

MADDE MUTLAK ITLAKI ÜZERE CARİ OLUR; EĞER NASSAN VEYA DELALETEN

TAKYİD DELİLİ BULUNMAZSA131

MADDE HÂZIRDAKİ VASIF LAĞV VE GAİPTEKİ VASIF MUTEBERDİR132

MADDE SUAL CEVAPTA İADE OLUNMUŞ ADDOLUNUR133

MADDE SÂKİTE BİR SÖZ İSNAD OLUNMAZ, LAKİN MA‘RAZ-I HÂCETTE SÜKUT

BEYANDIR 134

MADDE BİR ŞEYİN UMUR-I BÂTINADA DELİLİ OL ŞEY MAKAMINA KÂİM OLUR.135

MADDE MÜKÂTEBE MUHÂTABA GİBİDİR136

MADDE DİLSİZİN İŞARET-İ MAHUDESİ LİSAN İLE BEYAN GİBİDİR137

MADDE TERCÜMANIN KAVLİ HER HUSUSTA KABUL OLUNUR .138

MADDE HATASI ZAHİR OLAN ZANNA İTİBAR YOKTUR.139

MADDE SENEDE MÜSTENİD OLAN İHTİMAL İLE HÜCCET YOKTUR.140

MADDE TEVEHHÜME İTİBAR YOKTUR .141

MADDE BURHAN İLE SABİT OLAN ŞEY AYÂNEN SABİT GİBİDİR.142

MADDE BEYYİNE MÜDDEİ İÇİN VE YEMİN MÜNKİR ÜZERİNEDİR.143

MADDE BEYYİNE HİLAF-I ZAHİRİ İSPAT İÇİN VE YEMİN ASLI İBKA İÇİNDİR144

MADDE BEYYİNE HÜCCET-İ MÜTEADDİYE VE İKRAR HÜCCET-İ KÂSIRADIR145

MADDE KİŞİ İKRARIYLA İLZAM OLUNUR.146

MADDE TENAKUZ İLE HÜCCET KALMAZ.147

MADDE ASLI SABİT OLMADIĞI HALDE FER‘İN SABİT OLDUĞU VARDIR 148

İçindekiler 11

MADDE ŞARTIN SÜBÛTU İNDİNDE ONA MUALLAK OLAN ŞEYİN SÜBÛTU

LAZIM GELİR.149

MADDE Bİ-KADERİ’L- İMKAN ŞARTA RİAYET OLUNMAK LAZIM GELİR .151

MADDE VAADLER SUVER-İ TA‘LİKİ İKTİSA İLE LAZIM OLUR .152

MADDE BİR ŞEYİN NEF‘İ DAMÂNI MUKABELESİNDEDİR .153

MADDE ÜCRET İLE DAMÂN CEM OLMAZ.154

MADDE MEFSEDET MENFAAT MUKABELESİNDEDİR.155

MADDE KÜLFET NİMETE VE NİMET KÜLFETE GÖREDİR 156

MADDE BİR FİİLİN HÜKMÜ FAİLİNE MUZAF KILINIR VE MÜCBİR OLMADIKÇA

AMİRİNE MUZAF KILINMAZ 157

MADDE MÜBAŞİR YANİ BİZZAT FAİL İLE MÜTESEBBİB MÜÇTEMİ OLDUKDA

HÜKÜM OL FAİLE MUZAF KILINIR.158

MADDE CEVÂZ-I ŞER‘Î DAMÂNA MÜNAFİDİR159

MADDE MÜBAŞİR MÜTEAMMİD OLMASA DA DÂMİN OLUR.160

MADDE MÜTESEBBİB MÜTEAMMİD OLMADIKÇA DÂMİN OLMAZ161

MADDE HAYVANATIN KENDİLİĞİNDEN OLARAK CİNAYET VE MAZARRATI

HEDERDİR.162

MADDE GAYRIN MALINDA TASARRUFLA EMRETMEK BATILDIR.163

MADDE BİR KİMSENİN MÜLKÜNDE ONUN İZNİ OLMAKSIZIN ÂHAR BİR

KİMSENİN TASARRUF ETMESİ CAİZ DEĞİLDİR164

MADDE BİLÂ-SEBEB-İ MEŞRU BİRİNİN MALINI BİR KİMSENİN AHZ EYLEMESİ

CAİZ OLMAZ.165

MADDE BİR ŞEYDE SEBEB-İ TEMELLÜKÜN TEBEDDÜLÜ OL ŞEYİN TEBEDDÜLÜ

MAKAMINA KAİM OLUR .166

MADDE KİM Kİ BİR ŞEYİ VAKTİNDEN EVVEL İSTİCAL EYLERSE MAHRUMİYETLE

MUATEB OLUR.167

MADDE HER KİM Kİ KENDİ TARAFINDAN TAMAM OLAN ŞEYİ NAKZA SA‘Y

EDERSE SA‘Yİ MERDUDDUR168

KAVRAM DİZİNİ . 169