Basın Hukuku

Ord. Prof. Dr. Sulhi DÖNMEZLER

Prof. Dr. Köksal BAYRAKTAR

- İletişim Hukuku

- Temel Kavramlar

- Temel Özgürlükler ve Düşünce Özgürlüğü

- Basın Özgürlüğü

- Giriş

- Basın Özgürlüğünün Bugünkü Durumu

- Basın Özgürlüğü ve Uluslararası Topluluk

- Basın Özgürlüğünü Engelleyici Unsurlar

- Basın Özgürlüğünün Gerçekleşme Koşulları

- Türkiye'de Basın ve Özgürlüğü

- Türkiye'de Basın Özgürlüğünün Tarihçesi

- Türkiye'de Basın Özgürlüğünün Bugünkü Durumu

- İdari Rejim *Basılmış Eserler

- Süreli Yayınlar *Çağdaş Yayıncılıkta Görev

- Ceza Rejimi

- Ceza Rejimi Kavramı

- Basın Suçlarından Dolayı Hukuki Sorumluluk

- Basın Kanununda Yayın Sınırlamaları

- Basın Suçlarında Yargılama Usulü

İÇİNDEKİLER
ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ . III
BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ .V
DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ . VII
ÜÇÜNCÜ BASININ ÖNSÖZÜ XI
İKİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ . XIII
BİRİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ XVII
KISALTMALAR .XXXIII
BİRİNCİ BÖLÜM
İLETİŞİM HUKUKU
A- TEMEL KAVRAMLAR . 3
I. TOPLUMSAL HAYAT, HABERLERİN,
DÜŞÜNCELERİN BAŞKALARINA İLETİLMESİ. 3
1. Yüzyüze iletişim ve ikincil iletişim . 4
2. Çağımızda kitle iletişiminin önemi . 5
3. Kitle iletişiminin çağdaş toplumdaki etkileri . 6
II. KİTLE İLETİŞİM HUKUKU 9
1. Kavram . 9
2. Tarihsel gelişim. 11
3. Kitle İletişim Hukuku ve Basın Hukuku 15
B- TEMEL ÖZGÜRLÜKLER VE DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ . 18
I. TEMEL ÖZGÜRLÜKLER . 18
1. Kavram. . 18
2. Temel hak ve özgürlüklerin sınıflandırılması 19
II. DÜŞÜNCE VE DÜŞÜNCELERİ AÇIKLAMA ÖZGÜRLÜĞÜ. 20
1. Düşünce özgürlüğünün önemi ve uygulama . 20
2. Düşünce özgürlüğünün düzenlenişi 23
3. Düşünce özgürlüğünün özellikleri 27
4. Düşünce özgürlüğünde sınır sorunu . 31
XXII Basın Hukuku
İKİNCİ BÖLÜM
BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ
A- GİRİŞ 41
I. BASIN, YAYIN, İKİLİ AYIRIM . 41
1. Süreli yayıncılığın tarihçesi 43
2. Basın endüstrisinin meydana çıkışı 44
II. BASIN HUKUKU 45
1. Basın hukukunun ortaya çıkışı . 45
2. Tanım . 46
3. Özellikleri . 47
4. Basında idarî rejim ve ceza rejimi . 48
B- BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ . 49
I. TANIM 49
II. ÇEŞİTLİ ÜLKELERDEKİ TARİHSEL GELİŞİM 51
1. Fransa. . 51
a. Tarihçe 51
b. 1881 Basın Kanunu 54
aa) Gazete ve dergilerin yayını. 55
bb) Basın suçlarından dolayı sorumluluk . 55
cc) Basın suçları 56
dd) Ceza hükümleri. 57
ee) Cevap ve düzeltme hakkı 58
ff) Yargılama Usulü . 59
2. İngiltere . 60
3. Amerika Birleşik Devletleri . 74
III. BASKICI SİYASAL REJİMLERDE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ. 84
IV. SONUÇ. 90
C- BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN BUGÜNKÜ DURUMU . 93
I. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN HUKUKİ GÖRÜNÜŞÜ
VE ANAYASA HUKUKU 93
1. Basın özgürlüğü bir anayasa kurumudur. 93
2. Basın özgürlüğü ve sosyal haklar . 94
3. Kurumsal özgürlük . 97
İçindekiler XXIII
4. İletişimde teknik ve Anayasa hukuku 97
5. Anayasa güvencesinin değeri . 97
6. Anayasa hukuku yönünden yerleşmiş kurallar 98
7. Yeni anayasalarda genel eğilim 100
II. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN YÜRÜRLÜKTEKİ HUKUK
YÖNÜNDEN İÇERİĞİ 105
1. Basın özgürlüğünü oluşturan haklar ve unsurlar 105
2. Düzenleme ve sınırlama kavramları 105
3. Çağdaş zamanların basın özgürlüğüne getirdiği
iki yeni unsur 106
4. Basın özgürlüğünde kişiler. 106
5. Basın özgürlüğü ile ilgili üç önemli hak . 107
a. Haberleri, düşünceleri bilmek, bunlara
ulaşmak ve bunları toplamak hakkı. 107
b. Haber, düşünce ve görüşleri yorumlamak
ve inceleyebilmek, eleştirebilmek hakkı 108
c. Haber, düşünce ve görüşleri yayınlayabilmek
ve basılmış eserleri dağıtabilmek hakkı. 109
6. Basın özgürlüğünün düzenlenmesi çerçevesinde
belirtilen sınırlamalar 110
a. Devletin iç karışıklıklara ve dış saldırılara
karşı korunması 110
b. Toplum ahlâkını koruma 111
c. Kişilerin haysiyet ve şereflerinin korunması. 111
d. Adaletin amacına uygun olarak işletilmesi ve
dağıtılması. 112
7. Basın özgürlüğünün kullanılması 112
8. Cevap ve düzeltme hakkı 113
9. Basın özgürlüğünün yeni unsurları 113
10. Olağanüstü haller ve basın özgürlüğü. 114
11. Tarafsızlık, basın özgürlüğü 114
12. Basın ve yayıma devlet yardımı ve basın özgürlüğü 115
III BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNE ETKİLİ EKONOMİK UNSURLAR 118
1. Ekonomik sınırlamalar . 118
2. Tekel eğilimi 120
3. İngiltere'deki durum . 121
4. İlân verenlerin etkileri 124
XXIV Basın Hukuku
5. Olayların nedenleri. 128
6. Basın özgürlüğü aleyhindeki ekonomik ve teknik
unsurların etkisini yok etmek için önerilen önlemler. 129
a. Birleşmiş Milletler iletişim konferanslarındaki
tartışmalar 129
b. Ekonomik unsurların basın özgürlüğünü sınırlayıcı
etkilerini yok etmek amacı ile hazırlanan taslaklar 131
c. Gazete yönetimini bir üst kurula
(Board of Trustees) bırakma eğilimi 131
d. Gazetelerde iktisadi değişiklik yapılması 131
e. Amerika Birleşik Devletleri'nde ileri sürülen öneriler.132
f. Gazete mülkiyetinin farklı niteliği 132
g. Tekelleşmenin önlenmesi gerekliliği 134
7. Anayasa Hukuku yönünden değerlendirme . 134
8. Sonuç 135
IV. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SOSYAL GÖRÜNÜŞÜ 135
1. Basın özgürlüğünde yeni görüş 135
D- BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ VE ULUSLARARASI TOPLULUK 138
I. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖZELLİĞİ VE
ULUSLARARASI GÜVENCE . 138
II. ULUSLARARASI ALANDA HUKUKÎ
ÇALIŞMALAR VE METİNLER. 140
1. Avrupa İnsan Haklarını ve Temel Hürriyetleri
Koruma Sözleşmesi. 145
2. Diğer önemli uluslararası belgeler 147
3. Özet . . 147
E- BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜ ENGELLEYİCİ UNSURLAR 149
I. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ ÜZERİNDEKİ BASKILAR 149
1. Kanunların uygulanmasından doğan baskılar. 149
2. Ekonomik baskılar 151
3. Siyasal baskılar . 153
4. İdari baskılar . 155
5. Gazetelere ve gazetecilere karşı
uygulanan şiddet eylemleri 155
F- BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN GERÇEKLEŞME KOŞULLARI 160
İçindekiler XXV
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE'DE BASIN VE ÖZGÜRLÜĞÜ
A- TÜRKİYE'DE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TARİHÇESİ. 167
I. CUMHURİYETTEN ÖNCEKİ DÖNEM . 167
1. Matbuat Nizamnamesi 169
2. Birinci Meşrutiyet 170
3. İkinci Meşrutiyet 172
4. Matbuat Nizamnamesi . 173
5. 1909 Matbuat Kanunu 173
II. CUMHURİYET DÖNEMİ. 174
1. Basın Kanunu'na kadar. 174
2. 1931 Matbuat Kanunu. 175
III. BASIN KANUNU. 177
1. İlk şekil 177
2. Basın Kanunu'nun ilk şekline ait genel esaslar . 180
a. İdareye tanınan yetkiler . 181
b. Basın suçlarından dolayı sorumluluk . 181
aa) Süreli olmayan yayınlar aracılığı ile
işlenen suçlardan dolayı sorumluluk . 181
bb) Süreli yayınlarla işlenen suçlardan
dolayı sorumluluk . 182
c. Anonimlik hakkı 183
d. Ceza hükümleri 183
e. Yargılama usulü . 185
f. Cevap ve düzeltme hakkı 186
3. Basın Kanunundan sonra getirilen mevzuat
ve değişiklikler 187
a. 6732 Sayılı Kanunda yer alan suçlar . 188
b. 6733 Sayılı Kanunla yapılan değişiklikler. 189
aa) Sorumlu Müdür . 189
bb) Muhabir olma şartı 190
cc) Ceza hükümleri 190
c. Basın suçlarından dolayı sorumluluk . 190
d. Cevap ve düzeltme hakkı 191
XXVI Basın Hukuku
IV. 27 MAYIS 1960 TARİHİNDEN SONRAKİ DÖNEM . 191
1. Basın Kanununda yapılan değişiklikler . 192
a. Süreli yayınların yayımlanması 192
b. Mali denetim 192
c. Basın suçlarından dolayı sorumluluk 193
d. Ceza hükümleri 193
e. Yargılama usulü 194
f. Cevap ve düzeltme hakkı 194
V. YENİ BASIN KANUNU'NUN YÜRÜRLÜĞE
GİRİŞİNE KADAR UZANAN DÖNEM . 194
VI. 5187 SAYILI BASIN KANUNU 196
B- TÜRKİYE'DE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN
BUGÜNKÜ DURUMU. 206
I. TÜRKİYE'DE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ANAYASA
HUKUKU BAKIMINDAN GÖRÜNÜŞÜ 206
1. Tarihçe 206
2. 1961 Anayasasında basın özgürlüğü 207
3. 1961 Anayasası değişiklikleri. 210
4. 1982 Anayasasında basın özgürlüğü 211
II. ANAYASALARDA DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ. 213
1. 1961 Anayasasında düşünce özgürlüğü. 213
2. 1982 Anayasasında düşünce özgürlüğü. 222
III. TÜRKİYE'DE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN
HUKUKİ İÇERİĞİ . 225
1. Giriş . . 225
2. Türkiye'de basın özgürlüğünde özneler. 225
3. Basın özgürlüğü ve üç önemli hak . 225
a. Haber, olay, düşünce ve görüşleri bilmek,
bunlara ulaşmak ve bunları toplamak hakkı . 225
b. Haber, olay, düşünce ve görüşleri araştırmak,
incelemek, yorumlamak ve eleştirebilmek hakkı 231
c. Haber, düşünce ve görüşleri yayınlayabilmek ve
yayınları dağıtabilmek hakkı 244
aa) Haberin gerçek oluşu 245
bb) Kamu yararı ve toplumsal ilgi 246
İçindekiler XXVII
cc) Güncellik. 246
dd) Ölçülülük 246
ee) Olay ve haber ile yayın arasında
nedensellik bağının bulunması 248
4. Basın özgürlüğünü ve haklarını düzenleyen ve
sınırlayan önemli kanunlarla ilgili kısa açıklama 249
a. Matbaalar Kanunu . 249
b. Türk Ceza Kanunu . 249
c. Ceza Muhakemesi Kanunu. 250
aa) Kapalı duruşmaların yayını 250
bb) Küçüklerin yargılamasında
zorunlu kapalılık. 251
cc) Duruşmalarda ses ve
görüntü alınamaması 251
dd) Yayınların toplatılması . 252
d. Basın Kanunu . 254
e. Seçimlerin Temel Hükümleri ve
Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun 256
f. Küçükleri Muzır Neşriyattan
Koruma Kanunu . 257
g. Sıkıyönetim Kanunu 257
h. Terörle Mücadele Kanunu 258
ı. Olağanüstü Hal Kanunu . 259
i. Basın Mesleğinde Çalışanlarla
Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin
Tanzimi Hakkında Kanun 260
j. Türk Harflerinin Kabul ve
Tatbiki Hakkında Kanun 261
5. Basının gereksinimlerinin sağlanması . 261
6. Basına eşit işlem . 262
IV. TÜRKİYE'DE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN
EKONOMİK GÖRÜNÜŞÜ 262
1. Türk basınının yapısı 262
2. Türkiye'de ekonomik görünüş 264
3. İşverenlerle düşünce işçileri arasındaki ilişkiler. 264
4. İlân konusu ve Türk basını 266
V. TÜRKİYE'DE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SOSYAL YÖNÜ 272
XXVIII Basın Hukuku
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İDARÎ REJİM
A- BASILMIŞ ESERLER. 277
I. BASILMIŞ ESER. 277
1. Kavram . 277
2. Basın Kanununa göre basılmış eser 278
a. Yazı, resim veya benzerleri ile
haber ajansı yayınlarının varlığı 279
b. Yayının basılmış, çoğaltılmış olması 281
aa) Yazı ya da resmin basılması, çoğaltılması 281
bb) Yazı ya da resmin yayımlanması . 283
3. Afişler . 283
a. Fransa'da afiş yayımı ile ilgili durum . 285
b. Mevzuatımızda afiş yayımı ile ilgili durum 286
4. Yazı, resim veya benzerlerinin basılması ve çoğaltılması 290
5. Basımevi sahibinin teslim yükümlülüğü. 291
II. YAYIM. . 296
1. Kavram, Tanım 296
a. Yayım ile kamu arasındaki bağ 297
aa) Nitelikleri gereği genel olan yerler 297
bb) Tahsisleri itibariyle genel olan yerler 297
cc) Tesadüfen, geçici olarak genel olan yerler 297
b. Yayının sunulması 298
aa) Gösterilme 298
bb) Asılma . 298
cc) Dağıtılma 298
dd) Satılma . 299
ee) Satışa sunulma . 300
ff) Dinletilme 300
gg) Basılmış eserlerin dağıtımı yönünden sorunlar 300
B- SÜRELİ YAYINLAR 309
I. SÜRELİ YAYIN . 309
1. Süreli yayın kavramı. 309
2. Süreli yayın, tanımı ve nitelikleri 309
İçindekiler XXIX
3. Basın Kanununa göre süreli yayın çeşitleri . 311
4. Süreli yayın serbestliği . 312
a. İzin (ruhsat) sistemi 313
b. Mali güvence (Kefalet akçası) sistemi 313
c. Bildirim sistemi 314
II. TÜRK MEVZUATINA GÖRE SÜRELİ
YAYIN ÇIKARMA SERBESTLİĞİ 315
1. Anayasamızda süreli yayın çıkarma serbestliği. 315
2. Yürürlükteki mevzuata göre süreli yayın
çıkarmak hakkı 316
a. Bildirim (Beyanname) 316
aa) Süreli yayının adı, mahiyeti, hangi
aralıklarla yayımlanacağı, yönetim yeri 317
bb) Sahibinin ve varsa kanunî
temsilcisinin, sorumlu müdürün ad
ve soyadları, uyruk ve ikametgâhları. 317
cc) Yayın türü 318
b. Bildirim ile ilgili suçlar 320
3. Süreli yayının idaresi; süreli yayın sahibi . 321
4. Mevzuatımıza göre süreli yayın mülkiyeti. 322
5. Gazete sahibinin gazete yönetimi ile ilgisi. 325
6. Sorumlu müdür. 327
7. Tarihçe 330
8. Kamu Kurum ve Kuruluşları tarafından
çıkartılan süreli yayınlar . 331
III. YABANCI BASIN REJİMİ 332
1. Yabancıların Türkiye'de süreli yayın çıkarması 333
2. Yabancı yayınların Türkiye'ye getirilmesi,
dağıtılması ve satılması 334
C- ÇAĞDAŞ YAYINCILIKTA GÖREV . 337
I. HABER AKTARILMASI VE TOPLUM . 337
II. GÖREVLER 338
III. YALAN HABER YAYINLAMAMA. 342
1. Kavram . 342
2. Türk Hukukunda durum 344
XXX Basın Hukuku
IV. ÖZEL HAYATI AÇIKLAMAMA 347
1. Kavram . 347
a. Kişinin gizli – özel hayatı 348
b. Kişinin özel hayatı . 349
c. Kişinin kamusal hayatı 349
2. Türk hukukunda durum 354
V. YARGILAMA VE BASIN 355
VI. CEVAP VE DÜZELTME HAKKI . 365
1. Kavram . 365
2. Karşılaştırmalı hukukta cevap hakkı 368
VII. TÜRK HUKUKUNDA CEVAP HAKKI 370
1. Tarihçe 370
2. 1961 ve 1982 Anayasalarında
Cevap ve Düzeltme Hakkı. 372
3. Basın Kanununa göre Cevap ve Düzeltme Hakkı. 374
a. Kimler cevap hakkına sahiptir? 376
b. Cevap hakkı kimlere karşı kullanılır? 379
c. Cevap hakkının kullanılma koşulları. 380
d. Cevabın içermesi gereken koşullar 384
e. Cevabın biçim bakımından
içermesi gereken koşullar. 385
aa) Cevabın genişliği 385
bb) Yayımdan itibaren iki ayın geçmemesi 386
cc) Cevap ilgilinin imzasını taşımalıdır 386
f. Sorumlu müdürün yükümlülükleri . 390
aa) Tam olarak yayımlama yükümlülüğü 390
bb) Cevabın üç gün içinde yayımlanması 391
cc) Cevabın aynı punto, aynı sahife ve
sütunda yayımlanması 391
4. Düzeltme Hakkı . 392
5. Basın Kanununa göre Cevap Hakkının Yaptırımı 393
6. Milletlerarası alanda Cevap Hakkı . 400
VIII.SÜRELİ YAYINLARDA BASIN İŞÇİLERİ. 400
1. Basın Örgütlenmeleri, Basın Kuruluşları 402
2. Basında oto-kontrol (Özdenetim-İçdenetim) . 406
İçindekiler XXXI
a. Gönüllü, rızaya dayanan kuruluşlar 407
b. Kanuna dayanan ve kanunî yetkileri
kullanan, kanunun gösterdiği yaptırımları
uygulayan kuruluşlar 409
3. Basın İşçilerinin Sosyal Hakları 416
4. Gazetecinin meslek sırrı saklama hakkı 421
IX. BASINDA İLÂN REJİMİ. 428
BEŞİNCİ BÖLÜM
CEZA REJİMİ
A- CEZA REJİMİ KAVRAMI 437
I. BASIN SUÇU 439
1. Kavram . 439
2. Basın suçu, basın yolu ile işlenen suç unsurları . 442
3. Basın suçlarının unsurları 443
II. BASIN SUÇUNDA SORUMLULUK. 446
1. Kavram. . 446
2. Basın suçlarından dolayı sorumlulukta
uygulanan sistemler 447
a. Birlikte sorumluluk sistemi . 447
b. Basamaklı (sıralı) sorumluluk sistemi 447
c. İhmal nedeniyle sorumluluk sistemi 448
III. MEVZUATIMIZDA BASIN SUÇLARINDAN
DOLAYI SORUMLULUK . 448
1. Süresiz yayınlarla işlenen
suçlardan dolayı sorumluluk 448
2. Süreli yayınlarla işlenen
suçlardan dolayı sorumluluk 453
B- BASIN SUÇLARINDAN DOLAYI HUKUKİ SORUMLULUK . 461
C- BASIN KANUNUNDA YAYIN SINIRLAMALARI 468
D- BASIN SUÇLARINDA YARGILAMA USULÜ 473
I. GENEL BİLGİLER 473
II. YARGILAMA USULÜ 474
XXXII Basın Hukuku
1. Yargılama Mercileri. 474
a. Görevli Mahkeme 474
b. Yetkili Mahkeme. 475
c. Yargılama usulü yönünden istisnaî esaslar . 476
aa) Basın yoluyla işlenen suçlarda
davanın açılma süresi. 476
bb) Şikayete bağlı suçlarda dava açma süresi 478
cc) İzin veya karar alınması gereken
suçlarda dava açma süresi . 478
dd) Koğuşturma. 479
ee) Tebligat . 480
III. YAPTIRIM 480
YARARLANILAN KAYNAKLAR 481
KAVRAM DİZİNİ 495
YAZAR DİZİNİ . 503
MADDE DİZİNİ. . 505