Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi
6098 SAYILI YENİ TÜRK BORÇLAR KANUNU'NA GÖRE SÖZLEŞMELERİN FESHİ
Dr. Pınar ALTINOK ORMANCI
- Sürekli Borç İlişkisi Kavram ve Çeşitli Sözleşme Tiplerinin Bu Çerçevede Değerlendirilmesi
- Haklı Sebeple Feshin Şartları ve Uygulama Alanı
- Haklı Sebeple Feshin Sonuçları ve Haklı Sebep Örnekleri
BİRİNCİ BÖLÜM
SÜREKLİ BORÇ İLİŞKİSİ KAVRAMI VE ÇEŞİTLİ SÖZLEŞME TİPLERİNİN BU ÇERÇEVEDE DEĞERLENDİRİLMESİ
§ 1. Sürekli Borç İlişkisi Kavramı
I. Sürekli borç ilişkisinin tanımı
II. Borç ilişkilerinin zamanla olan ilişkilerine göre sınıflandırılması
A) Klasik sınıflandırma
1) Ani edimli sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
2) Sürekli edimli sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
3) Art arda ifalı (dönemli edimli) sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
B) Klasik sınıflandırmaların değerlendirilmesi ve önerilen sınıflandırma
1) Genel olarak
2) Venturi – Zen-Ruffinen tarafından önerilen sınıflandırma
a) Ani edimli sözleşmeler
b) Diğer sözleşmeler
aa) Geniş anlamda sürekli borç ilişkileri
i) Dar anlamda sürekli borç ilişkileri
ii) Art arda ifalı sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
(1) Art arda teslimli sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
(2) Çerçeve sözleşmelerden doğan borç ilişkileri 26
bb) Geniş anlamda sürekli sözleşme benzeri borç ilişkileri
i) Taksitli/kısım kısım ifa edilen sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
ii) Dar anlamda sürekli borç ilişkilerine benzer borç ilişkileri
3) Benimsediğimiz sınıflandırma
a) Ani edimli sözleşmeler
b) Diğer sözleşmeler
aa) Geniş anlamda sürekli borç ilişkileri
i) Dar (gerçek) anlamda sürekli borç ilişkileri
ii) Art arda ifalı sözleşmelerden doğan borç ilişkileri
bb) Sürekli sözleşme benzeri borç ilişkileri
§ 2. Borç Doğuran Çeşitli Sözleşme Tiplerinin Zamanla Olan İlişkisi Açısından Değerlendirilmesi
I. Temlik borcu doğuran sözleşmeler
A) Satım sözleşmesi
B) Trampa ve bağışlama sözleşmeleri
C) Tek satıcılık sözleşmesi
II. İş görme sözleşmeleri
A) Taraflar arasında bağımlılık ilişkisi yaratmayan (bağımsız) iş görme sözleşmeleri
1) Sonuç meydana getirme yükümlülüğü içeren iş görme sözleşmeleri
a) Eser sözleşmesi
b) Bakım sözleşmeleri
c) Yayım (neşir) sözleşmeleri
2) Özen yükümlülüğü içeren iş görme sözleşmeleri
a) Vekalet sözleşmesi
b) Acentelik sözleşmesi
B) Taraflar arasında bağımlılık ilişkisi yaratan iş görme sözleşmeleri
III. Kullandırma borcu doğuran sözleşmeler
A) Adi kira ve hasılat kirası
B) Ödünç sözleşmeleri
1) Ariyet (kullanım ödüncü) sözleşmesi
2) Karz (tüketim ödüncü) sözleşmesi
C) Lisans sözleşmesi
D) Franchise sözleşmesi
E) Finansal kiralama (leasing) sözleşmesi
IV. Muhafaza sözleşmeleri
A) Vedia sözleşmesi
B) Ardiye sözleşmesi
V. Teminat sözleşmeleri
A) Kefalet sözleşmesi
B) Garanti sözleşmesi
VI. Sonuçları şans ve tesadüfe bağlı sözleşmeler
A) Hayat boyu gelir (kaydı hayatla irat) sözleşmesi
B) Ölünceye kadar bakma sözleşmesi
VII. Adi ortaklık (Adi şirket) sözleşmesi
İKİNCİ BÖLÜM
HAKLI SEBEPLE FESHİN ŞARTLARI VE UYGULAMA ALANI
§ 3. Haklı Sebeple Feshin Sürekli Borç İlişkileri Açısından Önemi
I. Haklı sebeple feshin sürekli sözleşmelerin sona ermesindeki yeri
A) Sürekli borç ilişkilerinin sona erme biçimleri
1) Sürekli borç ilişkilerinin kendiliğinden sona ermesi (doğrudan sona erme)
a) Sürenin sona ermesi
b) Diğer kendiliğinden sona erme halleri
aa) Ölüm
bb)Fiil ehliyetinin kaybı veya sınırlanması
cc) Ödemeden acz ve iflas
2) Sürekli borç ilişkilerinin bir hukuki işlemle sona ermesi (dolaylı sona erme)
a) Olağan fesih
b) Olağanüstü fesih
B) Haklı sebeple feshin diğer sona erme sebepleri karşısında yeri
II. Haklı sebeple feshin tüm sürekli borç ilişkilerinde geçerliliği sorunu
A) Sürekli borç ilişkilerinde yasal sona erdirme nedeni olarak haklı sebeple fesih
1) Adi kira sözleşmesi
2) Hasılat kirası sözleşmesi
3) Hizmet sözleşmesi
4) Ölünceye kadar bakma sözleşmesi
5) Adi şirket sözleşmesi
6) Finansal kiralama sözleşmesi
B) Haklı sebeple feshin tüm sürekli borç ilişkilerinde genel olağanüstü sona erdirme nedeni olarak kabulü
1) Mevcut yasal düzenlemenin değerlendirilmesi
2) Haklı sebeple feshin uygulama alanının içtihatlarla genişletilmesi
a) Haklı sebeple feshin uygulama alanının bazı münferit sözleşmelere genişletilmesi
b) Genel ilkenin benimsenmesi
3) Haklı sebeple feshin hukuki dayanağı
4) Haklı sebeple feshin özellikleri
a) Emredicilik
b) Ultima ratio
III. Art arda ifalı ve sürekli borç ilişkisi benzeri sözleşmelerde haklı sebeple fesih
A) Art arda ifalı sözleşmelerde haklı sebeple fesih imkanı
B) Sürekli borç ilişkisi benzeri sözleşmelerde haklı sebeple fesih imkanı
§ 4. Haklı Sebeple Feshin İçeriğe İlişkin Şartı: Haklı Sebebin Varlığı
I. Haklı sebep kavramı
A) Yasal düzenlemelerde haklı sebep
B) Haklı sebebin tanımı
1) Haklı sebebin doktinde yapılan tanımı ve hakimin takdir yetkisi
2) Hakimin takdir yetkisinin sınırları
a) Haklı sebeple fesih düzenlemeleriyle getirilen sınırlamalar
b) Ahde vefa ilkesinden kaynaklanan sınırlamalar
II. Haklı sebebin belirli bir ağırlık taşıması gerekliliği
A) Objektif ağırlık
1) Mutlak ağırlık
2) Nisbi ağırlık
a) İhtarın içeriği
b) İhtarın şekli
c) Sebebin nisbi ağırlığına rağmen ihtar aranmayan haller
3) Objektif ağırlığın tespitinde yol gösterici kriterler
a) Kişisel özelliklerin önem taşıdığı (intuitus personae) bir sözleşmenin varlığı
b) Sözleşmenin süresi
c) Taraflar arasında özel bir güven ilişkisinin varlığı
d) Sözleşmenin ivazsız olması
B) Sübjektif ağırlık
III. Kusurun haklı sebep üzerindeki etkisi
A) Fesih muhatabının kusuru
B) Fesheden tarafın kusuru
IV. Sebebin ortaya çıktığı an
A) Sözleşmenin kurulmasından önce ortaya çıkan sebepler
B) Sözleşmenin feshinden sonra ortaya çıkan sebepler
1) Genel olarak
2) Adi şirket sözleşmesindeki özel durum
§ 5. Haklı Sebeple Feshin Etkisini Doğurması İçin Aranan Şart: Fesih Hakkının Kullanılması
I. Kavram ve hukuki niteliği
II. Fesih hakkının kullanılmasına hakim olan ilkeler
A) Açıklık
B) Gerekçelendirme zorunluluğu
C) Geri alınamama
D) Şarta bağlanamama
E) Hak düşürücü süreye tâbi olma
III. Fesih hakkının kullanılma şekli
A) Kural
B) İstisna
§ 6. Haklı Sebeple Fesih ile Sözleşme İlişkisini Sona Erdiren Diğer Sebeplerin Kesişmesi Halinde Başvurulacak Yol
I. Sürekli borç ilişkilerinde borçlu temerrüdü ve haklı sebeple fesih arasındaki ilişki
A) Borçlu temerrüdüne dayalı sözleşmeden dönme ve haklı sebeple fesih
B) Borçlu temerrüdü nedeniyle aynen ifadan vazgeçerek müspet zararın tazmini talebi ve haklı sebeple fesih
II. Sürekli borç ilişkilerinde işlem temelinin çökmesi ile haklı sebep teşkil eden haller arasındaki İlişki
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HAKLI SEBEPLE FESHİN SONUÇLARI VE HAKLI SEBEP ÖRNEKLERİ
§ 7. Sözleşmenin Sona Ermesi
I. Haklı sebebin mevcudiyeti halinde fesih
A) Kural: Feshin muhataba varmasıyla sözleşmenin sona ermesi
B) İstisnalar
1) Adi kira ve hasılat kirası sözleşmeleri
2) Adi şirket sözleşmesi
II. Gerçekte haklı sebep teşkil etmeyen nedenlere dayanarak fesih (haksız fesih)
A) Kural
B) İstisnalar
C) Haksız feshin geçerliliği istisnasının diğer sözleşmelere uygulanabilirliği sorunu
D) Haklı neden olmaksızın yapılan feshin olağan feshe tahvili sorunu
E) Haklı neden olmaksızın yapılan feshin başka bir olağanüstü feshe tahvili sorunu
8. Tazminat Yükümlülüğü
I. Haklın sebebin mevcudiyeti halinde tazminat yükümlülüğü
A) Haklı sebebin sözleşme ihlalinden kaynaklandığı haller
B) Sözleşme ihlali dışında bir sebebin haklı sebep teşkil etmesi
II. Gerçekte haklı sebep teşkil etmeyen nedenlere dayanarak fesih (haksız fesih) halinde tazminat yükümlülüğü
A) Haksız feshin geçerli sonuç doğurduğu haller
B) Haksız feshin geçerli sonuç doğurmadığı haller
§ 9. Çeşitli Sözleşme Tiplerinde Haklı Sebep Teşkil Eden Haller
I. Adi kira ve hasılat kirası sözleşmelerinde haklı sebep örnekleri
II. Adi şirket sözleşmesinde haklı sebep örnekleri
III. Ölünceye kadar bakma sözleşmesinde haklı sebep örnekleri
IV. Acentelik sözleşmesinde haklı sebep örnekleri
V. Tek satıcılık sözleşmesinde haklı sebep örnekleri
VI. Hizmet sözleşmesinde haklı sebep örnekleri
SONUÇ
