Türk Hukuk Tarihi

TÜRK HUKUK TARİHİ



Doç. Dr. Hasan Tahsin FENDOĞLU



Orta Asya Dönemi Türk Hukuku

içindekiler

BİRİNCİ KİTAP: ORTA ASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKU

GİRİŞ: HUKUK TARİHİ BİLİMİNİN KONUSU VE TANIMI  3

BİRİNCİ BÖLÜM ORTA ASYA DÖNEMİ TÜRK DEVLETLERİ

I. HUN DEVLETİ (MÖ. IV. YY.-MS 4. YY):. 7

II. GÖKTÜRK DEVLETİ (MS. 552-MS. 742):. 9

III. UYGUR DEVLETİ (745-1209): 9

IV. ORTAASYA DÖNEMİNDE TÜRKLERİN DİNİ İNANIŞLARI:  10

İKİNCİ BÖLÜM ORTA ASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKU

I. ORTA ASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKU'NDA TÜRK DEVLETLERİNİN YAPISI VE İŞLEYİŞİ: 11

A. HAKAN: 12

B. KURULTAY:. 13

C. VEZİRLER: 13

Ç. TÖRE:. 13

II. CEZA HUKUKU:. 14

III. YARGILAMA HUKUKU: :. 15

IV. AİLE HUKUKU:. 15

İKİNCİ KİTAP: İSLAM ETKİSİNDEKİ TÜRK HUKUKU

BİRİNCİ BÖLÜM

TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLMASI VE KURDUKLARI DEVLETLER

I. TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLMASI: 19

II. İSLAMİYET SONRASINDA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ:. 20

A. TOLUNOĞLU DEVLETİ (868-905): 20

B. İHŞİDİLER (935-969):. 20

C. KARAHANLILAR (940-1040):. 20

Ç.GAZNELİLER (963-1187): 22

D.EYYÜBILER (1171-1462): 23

E. MEMLÛK DEVLETÎ (1250-1517): 24

F.FATİM İLER. 26

G. SELÇUKLULAR: 26

1. Giriş: 26

a. Emeviler (40-132/660-750): 26

b. Abbasiler (750-1258): 28

2. Büyük Selçuklu Devleti:. 33

3. Anadolu Selçuklu Devleti (1074-1277):. 35

Ğ. İLHANLILAR: 36

K. OSMANLI DEVLETİ:. 37

İKİNCİ BÖLÜM İSLAM HUKUKU

I. İSLAM HUKUKU'NUN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE KISIMLARI: 39

A. İSLAM HUKUKU'NUN TANIMI:. 39

B. İSLAM HUKUKU'NUN ÖZELLİKLERİ:. 41

1. Bu Hukukun Kaynağının İlahi Oluşu: 41

2. Hukuk Mezheplerinin (Ekolleri) Doktrin İşlevi Görmesi: 42

3. İslam Hukuku'nun Dinamizmi 42

4. Yaptırımlarının İki Alana Ait Oluşu: 45

5. Kaynaklarının Özgünlüğü: 45

6.İslâm Hukukçularının Hukuk Bilimine Katkıları:. 46

7.İslam Hukukunun Diğer Hukuklar Üzerindeki Etkileri:. 46

C. İSLAM HUKUKUNUN TÜRK HUKUKU AÇISINDAN ÖNEMİ: 47

Ç. İSLAM HUKUKUNUN KISIMLARI: 47

1. Birinci Ayırım: Geniş Anlamda İslam Hukukunun 'Usul-ü Fıkıh' ve 'Füru-u Fıkıh' diye ikiye ayrılması: 47

2. İkinci Ayırım: İslam Hukuku'nun, İbadat, Münakehat (Aile Hukuku), Muamelat (Özel Hukuk) ve Ukubat (Ceza Hukuku) şeklinde üçe Ayrılması: 47

3. Üçüncü Ayırım: İslam Hukuku'nun Batı Hukuk Anlayışına Göre Sınıflandırılması: 48

a. İslam Kamu Hukuku: 48

b. İslam Özel Hukuku: 49

4. Dördüncü Ayırım: Hukukun Genel Prensipleri (Kavaid-i Külliye=

Kavaid- Fıkhiye= Temel Hukuk Kuralları): 49

D. İSLAM HUKUKU METODOLOJİSİNİN (USUL-Ü FIKH) TANIMI:. 51

1. Terim Anlamı: 51

2.Usul-ü Fıkh'ın (İslam Hukuk Metodolojisinin) Önemi: 53

3. İslam Hukuk Metodolojisinin Konusu:. 53

4. İslam Hukuk Usulcüsü (Metodolog) ile İslam hukukçusunun (Fakih, Müctehid)Çalışma Yöntemi: 53

5. İslam Hukuku Metodolojisi Biliminin Doğuşu: 54

6. İslam Hukuku Metodolojisinin Yazım Metotları: 54

E. İSLAM HUKUK BİLİMİNİN DOĞUŞU VE GEÇİRDİĞİ DEVRELER: 56

1. İslam Hukuk Biliminin Doğuşu: 56

2. İslam Hukuku'nun Geçirdiği Tarih Devreleri:. 56

a.İslam Hukuku Doğarken Çağdaşı Olan Hukuk Sistemleri:. 56

aa. Sasani (İran) Hukuku:. 57

bb. Roma Hukuku:. 57

cc. Yahudilik Hukuku (Jewish Law):. 59

dd. Hristiyanlık ve Kilise Hukuku (Canonic Law): 59

ee. Cahiliye Döneminde Hukuk:. 59

ff. İngiliz (Anglo-Sakson) Hukuku:. 60

b. İslam Hukuku'nun Oluşumu: 60

aa. Birinci Dönem: Hz. Peygamber Devrinde Hukuk (1-11/622-632): 62

bb. İkinci Dönem: Sahabe Devrinde Hukuk (11-41 /632-661):. 65

cc. Tabiiler (40-120/ 660-738) veya Emeviler Devrinde

(40-132/661-750) Hukuk:. 68

dd. Üçüncü Dönem: Müçtehit İmamlar Devri (132-335 / 750-860) 70

F. TÜRK DEVLETLERİNDE İSLAM HUKUKU:. 72

1. Karahanlılar ve Selçuklular Döneminde Hukuk: 72

2. Osmanlı Döneminde Hukukun Gelişimi: 73

G. YORUM KURALLARI:. 73

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAYNAKLAR

Ğ.ORTAASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKUNUN KAYNAKLARİ: 81

II. İSLAM ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK HUKUKUNUN KAYNAKLARI: 83

A. ASLİ KAYNAKLAR (ŞER'İ DELİLLER) 84

1.Kitap:. 84

2. Sünnet: 86

a.Sünnet Çeşitleri:. 86

b.Hadîs Rivayetinde Aranan Koşullar: 87

c.Hadîste, senet-metin münasebetleri:. 88

ç.Sünnetin kaynak değeri:. 88

d.Mürsel (münkatı-kopuk) hadîs kabul edilebilir mi? 89

e.Sahîh hadîsi kabul etmek için gereken koşullar:. 89

f.Hz. Peygamber'in işlerinin kaynak değeri:. 90

g.Sünnetin İşlevi: 90

ğ.Hadîslerin Yazılması, Büyük Hadîs Koleksiyonları ve CD' ler:. 91

3. İcma: 91

4. Kıyas:. 94

a.Kıyasın Koşulları:. 97

b. Kıyasın kaynak değeri:. 98

B. İKİNCİL (TALİ) KAYNAKLAR. 98

1. İstihsan:. 98

2. Kamu Yaran:. 100

3. îstishab:. 105

4. Örf ve Adetler: 106

5. Sahabe'nin Hukuki Görüşleri:. 107

6. İlahi veya Gayri İlahi Eski Hukuk Sistemleri:. 108

7. Kötülüğe Götüren Herşeyin Kötü Sayılması (Zerayi): 109

8. İçtihad: 109

a. İctihad Ehliyetinin Şartlan: 110

b. İçtihadın Yerinde Yapılması Şartı: 110

e. İçtihadın kaynak olarak değeri: 111

ç. İçtihadın Bütünlüğü:. 111

d. Müçtehidin kısımları: 112

e. Fetva ve yargı:. 112

f.Fetva ile yargı arasındaki farklar: 113

g. Taklid ve İttiba:. 113

C. OSMANLI'DA KAYNAKLAR: 114

1. Teorik Esaslar: Medine Vesikası: 114

2. Osmanlı Kanunnnameleri:. 116

3. Kanun-i Esasi:. 117

4. Hukuk Kitapları:. 117

5. Fetva Mecmuaları: 120

6. Şer'iye Sicilleri:. 120

7. Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki Belgeler:. 121

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM HUKUK MEZHEPLERİ (HUKUK EKOLLERİ)

GİRİŞ. 123

HUKUK MEZHEPLERİ 126

A. HANEFİ MEZHEBİ 126

B.ŞAFİİ MEZHEBİ: 133

C.MALİKİ MEZHEBİ: 134

Ç.HANBELİ MEZHEBİ:. 135

D. SÜNNÎ OLMAYAN MEZHEPLER:. 136

1. Caferiye Mezhebi:. 137

1. Zeydiye: 137

E. YAŞAMAYAN İSLAM HUKUKU MEZHEPLERİ:. 138

1. Zahiriye Mezhebi:. 138

BEŞİNCİ BÖLÜM MECELLE DEKİ TEMEL (DOĞAL) HUKUK KURALLARI

I. MECELLE VE KANUNLAŞTIRMANIN NEDENLERİ:. 139

II. MECELLE ŞERHLERİ:. 140

III. MECELLE'DEKİ TEMEL KURALLAR:. 141

IV. MECELLE'DE BULUNAN KAMU HUKUKU KURALLARI: 141

A. YORUM KURALLARI:. 141

B. ZAMANAŞIMI İLE İLGİLİ MECELLE'DEKİ TEMEL KURALLAR:. 145

C. ZARURET HALİ İLE İLGİLİ MECELLE MADDELERİ: 146

Ç. İŞTİRAK HALİ İLE İLGİLİ MADDELER:. 146

D. KAMU YARARI İLE İLGİLİ MADDELER:. 147

E. ÖRF VE ADETLE İLGİLİ MADDELER: 149

F.YARGILAMA HUKUKU İLE İLGİLİ MADDELER: 150

V. MECELLE'DE BULUNAN ÖZEL HUKUKLA İLGİLİ TEMEL (DOĞAL) KURALLAR: 151

ALTINCI BÖLÜM İNSANIN ÖZGÜRLÜĞÜ KAVRAMI

I. HAK, ÖZGÜRLÜK VE HUKUK KAVRAMLARI:. 155

A.HAK KAVRAMI. 155

1. Sözlükte ve Kaynaklarda "Hak" Kavramı: 155

2. "Hakkın" Terim Anlamı: 156

B. HUKUK KAVRAMI: 157

C. DİĞER KAVRAMLAR: 158

1. Hak ve Özgürlük İlişkisi:. 158

2. Osmanlı Hukukunda İnsan Hakları Teorisi:. 160

II. TÜRK KAMU HUKUKU TARİHİNDE VE ÖZELLİKLE OSMANLI KAMU HUKUKU'NDA ÖZGÜRLÜK KAVRAMI: 161

A.GENEL OLARAK: 161

B. İNSANA BAKIŞ BİÇİMİ:. 164

C. TÜRK DEVLETLERİNDE İNSAN HAKLARI UYGULAMASI171

III. GENEL OLARAK FELSEFEDE İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ KAVRAMI. 171

A. İDEALİST ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞI:. 172

1. Aşkın Özgürlük Anlayışı: 172

2. Hristiyanlık Özgürlük Anlayışı:. 173

a. Genel Olarak:. 173

b. Hristiyanlık Mezhepleri:. 175

aa. Katolik Mezhebi: 175

bb. Ortodoks (Doğu Roma) Kilisesi: 177

cc. Protestanlık. 178

3. Akılcı Özgürlük Anlayışı: 180

4. Tine Bağlı Özgürlük 181

B. MATERYALİST ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞI. 181

 

1. Maddeci Özgürlük Anlayışı:. 181

2. Bağdaştırıcı Yaklaşımların Özgürlük Anlayışı:. 181

C. ARİSTO, AKILCI ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞI VE ESKİ HUKUKUMUZ. 182

IV. TÜRK KAMU HUKUKU TARİHİNDE ÖZELLİKLE OSMANLI HUKUK

DÜŞÜNCESİNDE İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ: 187

A. CEBRİYE (FATALİZM) 188

B. KADERİYE VE MUTEZİLE 188

C. EHL-İ SÜNNET:. 190

1. Eş'arilik:. 190

2. Maturidilik:. 191

3. Selefilik: 192

4. Maturidilikle Eş'arilik Arasındaki Farklar: 192

5. Değerlendirme: 193

YEDİNCİ BÖLÜM EŞİTLİK VE GAYRİ MÜSLİMLER

I. GENEL OLARAK EŞİTLİK:. 195

II. TEORİK PRENSİPLER: 196

A. YASA ÖNÜNDE EŞİTLİK:. 196

B. FIRSAT EŞİTLİĞİ:. 199

C. YARGILAMA MAKAMI ÖNÜNDE (=MAHKEMEDE) EŞİTLİK:. 200

III. GAYRİMÜSLİM AZINLIĞIN (ZİMMİ VE MÜSTE'MENLER) DURUMU: 205

A.ZİMMİ'LİK:. 205

1. Zimmiliğin Ortaya Çıkışı: 206

2. Zimmilerin hak ve ödevleri : 207

B. MÜSTE'MENLIK 209

IV. KÖLELİK 209

SEKİZİNCİ BÖLÜM KADIN HAKLARI

I. TARİHTE KADIN:. 213

II. YAHUDİLİK VE HRISTİYANLIKTA KADIN 214

A. YAHUDİLİKTE KADIN 214

B. HRISTİYANLIKTA KADIN:. 214

III. AVRUPA'DA KADIN: 214

IV. ORTAASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKUNDA KADIN:. 215

V. İSLAM ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK HUKUKUNDA KADIN:. 215

A. KADIN VE İSLÂM HUKUKU:. 218

B. OSMANLI-TÜRK KAMU HUKUKU VE KADIN: 218

1. Teoride Seçme Hakkı: 218

2. Osmanlı Uygulamasında Seçme Hakkı: 219

3. Kadının Seçilme ve Kamu Görevi Yapma Hak ve Görevi: 219

4. Kadının Hakimlik Yapması: 223

5. Kadının Tanıklığı: 224

C.OSMANLI-TÜRK ÖZEL HUKUKU VE KADIN: 226

1. Miras Hukuku: 226

2. Poligami (Çok Kadınla Evlilik) Konusu:. 227

3. Boşanma Hukuku: 228

a.İslam Hukuku'nda: 228

b. İslam Hukukunda Adli Boşanma veya Evlenmenin Feshi: 229

e. Osmanlı-Türk Uygulamasında Boşanma: 230

4. Kadının Mülkiyet Hakkı:. 232

Ç. OSMANLI DEVLET YÖNETİMİNDE KADIN  232

DOKUZUNCU BÖLÜM ÖRFİ HUKUK

I. HUKUKUN ÖRFİ VE ŞER'İ DİYE İKİYE AYRILMASI: 239

A. "ÖRFİ HUKUK. İSLAM HUKUKUNUN OTORİTEYE TANIDIĞI İÇİ BOŞ YASAMA YETKİSİNİN KULLANILMASINDAN İBARETTİR." GÖRÜŞÜ: 239

B."ÖRFİ HUKUK, İSLAM HUKUKUNUN DIŞINDAKİ BİR HUKUKTUR." GÖRÜŞÜ: 242

III. OSMANLI'DA İCTİHAD ÖZGÜRLÜĞÜ VE RESMİ MEZHEP SORUNU: 245

A. OSMANLI'DA İCTİHAD ÖZGÜRLÜĞÜ:. 245

B. OSMANLI'DA RESMİ MEZHEP SORUNU:. 246

C.KADININ POZİTİF HUKUKLA BAĞLI OLMASI: 250

ONUNCU BÖLÜM İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI (TEORİ VE PRATİK)

I. KLASİK (KİŞİSEL) HAKLAR VE ÖDEVLER 254

A. YAŞAMA HAKKI:. 254

B. HAK ARAMA VE YASAL YARGILAMA HAKKI (YASAL VE

KİŞİSEL CEZA): 256

C. ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİNİN KORUNMASI 257

Ç. KONUT DOKUNULMAZLIĞI 258

D. İLETİŞİM SERBESTLİĞİ. 258

E.SEYAHAT VE YERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ VE HAKKI. 258

F.DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ 259

G. DÜŞÜNCE VE KANAATLARIN AÇIKLANMASI HAKKİ:. 259

K. BİLİM VE SANAT ÖZGÜRLÜĞÜ 261

L. TOPLANTI VE DERNEK KURMA HAKKI. 262

M. CEVAP HAKKI. 262

II. SİYASAL HAKLAR VE ÖDEVLER 263

A. VATANDAŞLIK HAKKI VE ÖDEVİ 263

B. SEÇME VE SEÇİLME HAKKI 264

C. KAMU HİZMETLERİNE GİRME HAKKI. 265

III. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER. 265

A. AİLENİN KORUNMASI: 265

B. ÇALIŞMA HAK VE ÖDEVİ. 266

C. SENDİKA KURMA HAKKI 266

Ç. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ VE GREV HAKKI 266

D. SOSYAL GÜVENLİK HAKKI 268

E. SAĞLIK HAKKI. 269

F.ÇEVRE HAKKI 269

G. BARIŞ HAKKİ. 271

V. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI VE KORUNMASI: 272

A HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN İNSANLARA KARŞI SINIRLANMASI 272

2. Önceki Hukukta Hak ve Özgürlüklerin İnsanlara Karşı Sınırlanması: 274

B. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DEVLET GÜCÜNE KARŞI KORUNMASI .275

C. DİRENME: 276

ONBİRİNCİ BÖLÜM MUHALEFET HAKKI

1. TEORİK ESASLAR:. 281

A. MUHALEFET KAVRAMININ ETİMOLOJİSİ VE TERMİNOLOJİSİ: 281

B. MEZHEPLER AÇISINDAN MUHALEFET KAVRAMI:. 283

1. Pasif Muhalefet Yanlıları (Tez): 284

2. Haricilerin Muhalefet Anlayışı (Huruc-Çıkış Ekolü) (Antitez): 285

3. Ortak Yarar Ekolü:. 285

C. AZINLIKLAR VE MUHALEFET: 286

1. Mekke'nin Fethinden Önce: 286

2. Mekke'nin Fethinden Sonra:. 286

Ç.İÇTİHAT VE YASAMA MECLİSİNDE MUHALEFET HAKKI: 287

D. LİDERLİK MODELLERİ AÇISINDAN MUHALEFET:. 287

1. Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi:. 288

2. Şia'nın İmamet Modeli:. 290

3.Saltanat Modeli: 291

II. OSMANLI UYGULAMASI: 292

A. GENEL OLARAK: 292

B. OSMANLI DEVLETİNDE MUHALEFET GRUPLARI: 295

Siyasi Muhalefet:. 295

a. Makro Açıdan (Resmi Mezhebe Muhalefet Eden Gruplar) :. 295

b. Mikro Açıdan Osmanlı'da Muhalefet Grupları: (iktidar Olmak İçin Muhalefet): 296

aa. Saray:. 296

bb. Padişah Şehzadeleri: 296

cc. Padişah Aileleri:. 297

dd. Jön Türkler-İttihat ve Terakki:. 297

ee. Baskı Grubu olarak Muhalefet:(Osmanlı'ya Karşı Muhalefet Olarak

Azınlıklar):. 297

ff. Sosyal Sınıflar ve Muhalefet: 298

2. Siyasi Olmayan Muhalefet (Hanefilik ve Muhalefet): 299

ONİKlNCİ BÖLÜM YASAMA VE YÜRÜTME

I. YASAMA: 303

A. TEORİK ESASLAR: 303

1. İlk Dönem Uygulaması:. 305

2. Şura Meclisinin (Legislature) Oluşum Biçimi ve Özellikleri:. 306

3. Şura Meclisi- Hükümdar İlişkileri: 307

B. OSMANLI UYGULAMASI (DİVAN-I HÜMAYUN VE TANZİMAT DÖNEMİNDE KURULAN MECLİSLER): 309

II. YÜRÜTME:. 311

A. TOTALİTERIZM, DEMOKRASİ VE TEORİK ESASLAR:. 311

B. OSMANLI UYGULAMASI: 314

D. SEÇİM: 317

1. Teorik Esaslar:. 317

aa. Çoğunluğun görüşü:. 318

bb. Medine'li Ensar'ın görüşü:. 319

cc. Hz. Ali'nin Görüşü: 319

2. Mezheplerin Yaklaşımı:. 320

3. Padişahın Seçilmesi: 322

4. Padişahın Özellikleri:. 324

5. Padişahın Görevleri ve Yetkileri:. 325

a. Sultan'ın Sınırlı Yasama Fonksiyonu: 325

b. Sultan'ın Yürütme Fonksiyonu:. 325

c. Sultanın Yargı Fonksiyonu:. 326

6. Padişahın Sorumluluğu ve Baskı Grupları:. 327

7. Osmanlılarda Kardeş Katli: 328

8. Osmanlı'nın Duraklama ve Yıkılış Nedenleri . 331

ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI FONKSİYONU

I. HUN, UYGUR VE GÖKTÜRK DEVLETLERİNDE YARGI FONKSİYONU: 333

II. GENEL ESASLAR:. 334

.111. İSLAM YARGI TARİHİ:. 342

3. Emeviler Döneminde Yargı Fonksiyonu (40-132/660-750):. 348

4. Abbasiler Dönemi'nde Yargı Fonksiyon ve Bağımsızlığı(750-1258):. 348

IV. KADIDA ARANAN KOŞULLAR: 349

1. Kadıda aranan adalet koşulu: 350

2. Hakimde aranan hukuk bilgisi koşulu: 352

V. YARGI BAĞIMSIZLIĞININ KORUNMASI. 353

A. YARGI BAĞIMSIZLIĞININ YASAMAYA KARŞI KORUNMASI: 353

B. YARGI BAĞIMSIZLIĞININ YARGIYA KARŞI KORUNMASI:. 355

C. YARGİ BAĞIMSIZLIĞININ ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE KARŞI KORUNMASI: 356

1. GENEL OLARAK:. 356

2. YARGILAMANIN HERKESE AÇİK OLMASI (ALENİLİĞİ):. 35.8

3. ADALETİN ZAMANINDA DAĞITILMASI:. 359

a. Teoride: 359

b. Osmanlı uygulamasında:. 360

5. TUTUKLAMANIN ÖNLEM (TEDBİR) OLMASI:. 360

6. İSPAT ARAÇLARINDA YARGI FONKSİYON VE BAĞIMSIZLIĞINA İLİŞKİN ESASLAR: 361

a. Hukuki Emniyet: 361

b. Kamu Davası: 362

c. Kanıt (delil) getirme, karine ve mantık. 363

ç. İsbat yükü:. 363

VI. YARGININ DENETİMİ 365

A. DENETİM MEKANİZMALARI:. 366

1. Yargının Kamuoyu Tarafından Denetimi: 367

2. Yargının Müşahitler (Şühudü'l-Hal) Tarafından Denetimi:. 367

3. Yargının Merkezi İdare ve Muhtesib (ombdusman) Tarafından Denetimi: 367

a. Yargının Merkezi İdare Tarafından Denetimi:. 367

b. Yargının Muhtesib (Ombdusman, Kamu Denetçisi) Tarafından Denetimi:. 369

4. Osmanlı Öncesinde Yargı'mn Yargı Tarafından Denetimi:. 371

5. İslam Hukuku'nda Yargının Divan-ı Mezalim Tarafından Denetimi:. 374

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM OSMANLI'DA YARGI FONKSİYONU (KLASİK DÖNEM)

I. KADI: 378

A. ASKERİ SINIF, İLMİYE SINIFI VE YARGI SINIFI: 378

B. KADININ TANIMI, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ: 380

1. Tanımı:. 380

2. Yeri ve Önemi: 380

3. Kadı Stajyerliği:. 381

4. Kadı Atanması: 382

5. Kadılık Süresi:. 387

6. Kadı ve Hakim:. 388

7. Kadının Sınırlanması: 389

a. Yer İtibariyle Sınırlanma: 389

b. Konu İtibariyle Sınırlanması:. 389

aa. Teorik Esaslar: 389

bb. Osmanlı Uygulamasında:. 390

8. Osmanlı kadısı hukuk ve ceza davalarına bakar:. 391

9. Kadının Halk Yığınları İle İlişkisi: 392

10. Kadı'nın Devlet Yönetimi ile İlişkisi:. 392

a. Teorik Esaslar:. 392

b. Osmanlı Uygulaması: 395

11. Kadılık Çeşitleri: 401

12. Kadının Maaşı:. 402

13. İstanbul (Başkent) Kadısı:. 405

14. Kadının Emri Altında Çalışanlar:. 406

a. Naib:. 406

b. Müşahitler veya Şühudü'l-hal:. 408

15. Yargılama Yeri:. 409

16. Kadının Görevden Azli:. 409

a. Teorik Esaslar:. 409

b. Osmanlı Uygulaması: 412

C. NİŞANCI: -413

Ç. KAZASKER:. 413

1. Mahiyeti:. 413

2. Kazaskerin Görevleri: 414

3. Kazaskerin Yetkileri:. 415

4. Kazaskerlik ve Yargı Bağımsızlığı 416

D. ŞEYHÜLİSLAM: 416

E. DİVAN-I HÜMAYUN VE DİĞER DİVANLAR: 417

1. Divan-ı Hümayun:. 417

2. Yargı Kuvveti İçerisinde Diğer Divanlar: 419

a. Cuma Divanı:. 419

b. Çarşamba Divanı: 420

c. Ayak Divanı 420

ç. Eyalet Valisinin Divanı:. 420

F.SADRAZAM 421

G. PADİŞAH: 423

Ğ.OSMANLI'DA KADI KARARLARININ TEMYİZ EDİLMESİ: 424

K. SONUÇ: 425

ONBEŞİNCİ BÖLÜM CEZA HUKUKU

I. GİRİŞ:. 427

TEORİ VE UYGULAMADA CEZA HUKUKUNUN YERİ. 427

İSLÂM CEZA HUKUKUNUN TÜRK CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ:. 429

İSLÂM CEZA HUKUKUNUN TARİHÇESİ:. 430

SELÇUKLU VE OSMANLI CEZA HUKUKUNUN TARİHÇESİ:. 431

CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 433

1. Kitap:. 433

2. Sünnet: 433

3. İcma: 433

4. Kıyas: 434

5. Kanunnameler:. 434

E. İSLÂM CEZA HUKUKUNUN PRENSİPLERİ: 435

1.Toplumun yararını Korumak:. 435

2. Suç ve Ceza Arasında Eşitlik: 436

3. Cezanın Caydırıcılığı: 436

4. Ceza, Suçlunun Kişiliğini İhmal Etmeden, Suçun Zararından Toplumu Korumalıdır: 437

5. İn Dupıo Pro Reo (Şüpheden Sanık Yararlanır) Prensibi:. 437

II. SUÇ (CERİME. CÜRÜM):. 438

A. SUÇUN TAinİMİ VE UNSURLARI: 438

1. Suçun (cerime) Tanımı: 438

2. Suçun Unsurları (Erkanü'l-Cerime): 439

a. Kanunilik (meşruiyet, legality) İlkesi: 439

aa. Zaman Açısından Yürürlük:. 440

bb. Yer Açısından Yürürlük:. 440

b. Suçun Maddi Unsuru:. 441

aa. Teşebbüs (Şüru' fi'l-cerime):. 441

bb. Suça İştirak:. 442

c. Manevi Unsur: 442

aa. Kanunu Bilmemek Mazeret Sayılabilir: 442

bb. Hukuka Uygunluk Sebepleri: 442

cc. Meşru (yasal) savunma ve Izdırar (Zaruret) Hali: 443

dd. İkrah (Zorlanma): 443

ee. Görevin İfası:. 443

ff. Isnad Yeteneğini Kaldıran Haller:. 443

III. CEZA (UKUBE):. 444

A. CEZANIN AMACI: 444

B. CEZALARIN SINIFLANDIRILMASI:. 445

C. SUÇ VE CEZALARIN İÇTİMAİ:. 446

I). CEZANIN KİŞİSELLİĞİ:. 446

D. CEZANIN YERİNE GETİRİLMESİ:. 447

E. CEZADA EŞİTLİK (CEZALARIN GENELLİĞİ): 447

F.CEZANIN DÜŞMESİ:. 448

G. SUÇ VE CEZA ZAMANAŞIMI:. 449

ONALTINCI BÖLÜM CEZA ÖZEL KISMI

I. HADDİ GEREKTİREN SUÇLAR VE CEZALARI: 451

A. HIRSIZLIK SUÇU VE CEZASI:. 451

B. YOL KESMEK VE EŞKIYALIK SUÇ VE CEZASI: 453

C. ZİNA SUÇ VE CEZASI: 454

Ç. İFFET ÜZERİNE İFTİRA (KAZF) SUÇ VE CEZASI:. 456

D. ŞARAP İÇME SUÇ VE CEZASI (HADD-I ŞIRB):. 456

E. DİNDEN DÖNME (İRTİDAD) SUÇ VE CEZASI: 457

F.DEVLETE KARŞI İSYAN VE İHTİLAL (BAĞY) SUÇU VE CEZASI: 458

II. ŞAHSA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR VE CEZALARI (KISASI GEREKTİREN VE GEREKTİRMEYEN SUÇLAR VE CEZALARI. YARALAMA VE UZUV TATİLİ SUÇ VE CEZALARI = CİNAYETLER): 459

Adam Öldürme Suçu ve Cezası (Cinayet Ala'n-Nefs=Katl) 459

a. Kasden Adam Öldürmek (el-Katlü'l-Amd):. 460

b. Kasda Benzer Alam Öldürme (El-Katl Şibhu'l-amd): 461

c. Hataen Adam Öldürme (Hataen Kati): 461

ç.Hata ile Adam Öldürmeye Benzeyen Adam Öldürme Suçu (Hata Mecrasına Cari Kati): 461

d. Adam Ölümüne Neden Olmak (Tesebbüben Kati):. 461

2. Yaralama (Cerh) ve Sakatlama (Cinayet fı ma Dune'n-nefs): 462

3. Cinayet Konusunda Bazı Özel Durumlar 463

a. Kasame:. 463

b. Cenine Karşı İşlenen Suçlar (Iskat-ı Cenin):. 464

c. Duvarın yıkılması nedeniyle adam ölmesi (Cinayet-i Hait): 464

C. ÜÇ SUÇA VERİLEN CEZANIN SINIRLANDIRILMASI:. 464

1. Kısas Cezasının Sınırlandırılması:. 464

2. Bu üç cezanın sınırlandırılmasında getirilen bazı hukuki önlemler şöyle sıralanabilir: 465

3. El Kesme İçin Aranan Bazı Hukuki Kayıtlar:. 467

4. Kasden Müessir Fiil Suçunda Kısas Cezasının Uygulanması İçin

Gereken Bazı Kayıtlar: 468

5. İsbat Konusunda Getirilen Sınırlamalar:. 468

IV. TA/İR SUÇ VE CEZALARI: 471

A. TAZİR, HAD VE KISAS İLE BİRLEŞEBİLİR: 472

B. TAZİR'DE BİREYSEL HAK VE KAMU HAKKI: 472

C. TAZİR, HAD VE KISAS ARASINDAKİ FARKLAR: 472

1. Erteleme (Tecil) Açısından:. 472

2. Hakimin takdir hakkı açısından:. 473

Ç. TAZİR SUÇ VE CEZALARININ ÇEŞİTLERİ: 473

ON YEDİNCİ BÖLÜM KÖLELİK KURUMU

I. KÖLELİK TARİHİ: 477

A. KÖLELİK NEDENLERİ (İSLÂM ÖNCESİ): 479

B. TARİH BOYUNCA DOĞU TOPLUMLARINDA KÖLELİK. 481

C. TARİH BOYUNCA BATI TOPLUMLARINDA KÖLELİK. 484

Ç.ESKİ BÜYÜK DİNLERDE KÖLELİK:. 488

1. Yahudilikte Kölelik: 488

2. Hristiyanlık'ta Kölelik: 489

II. OSMANLI'DA KÖLELİĞİN GEÇ KALDIRILMASININ NEDENLERİ: 490

A.YEDİNCİ YÜZYIL DÜNYASINDAKİ DEVLETLERİN (ARAPLAR

VE KOMŞULARININ) SOSYAL VE EKONOMİK GÖRÜŞLERİ: 491

B. SAVAŞ ESİRLERİ HAKKINDAKİ DÜNYA KONJONKTÜRÜ VE POLİTİK NEDEN DÜŞÜNÜLEREK KARAR VERİLMESİ: 491

C. İÇ ÖZGÜRLÜK, ZAMANLAMA VE BİREYSEL NEDEN:. 492

Ç. DİĞER DEVLETLERİ SAVAŞTAN CAYDIRMA NEDENİ: 493

D. FAZLA KAN DÖKÜLMESİNİ ÖNLEME NEDENİ:. 494

E. İSLAMLAŞTIRMA SİYASETİ: 494

IV. KÖLELİĞİN KALDIRILMASI:. 495

ONSEKİZİNCİ BÖLÜM KÖLE HUKUKU (TEORİK ESASLAR)

I. GİRİŞ 497

II. İSLAM HUKUKUNDA MEŞRU SAVAŞ KAVRAMI: 498

III. TEORİDE KÖLELİĞİN KAYNAĞI OLARAK TUTSAKLIK STATÜSÜ: 502

IV. TUTSAKLIK (ESARET) ESNASINDA YAPILACAK İŞLEM: 504

V. TUTSAKLIKTAN KÖLELİK STATÜSÜNE GEÇİŞ:. 508

A. GİRİŞ VE KAVRAMLAR: 508

B. DÜŞMANDAN ALINAN TUTSAKLAR: 509

1. Erkek Esirler:. 509

a. Savaş Esirlerinin Öldürülmesi. 510

b. Tutsakları Köle Statüsüne Koymak:. 512

c. Esirlerin Karşılıksız Olarak Serbest Bırakılması (Menn): 514

ç. Esirlerin Bir Bedel Karşılığı Serbest Bırakılması (Fidye, Fidau'l-Esra):514

2. Esir Olarak Alınan Kadın ve Çocuklar (Sebaya): 514

a. Savaş Esirlerinden Kadın ve Çocuk Olanların Öldürülmesi:. 514

b. Savaş tutsağı olan kadın ve çocukların cariye ve köle statüsüne sokulması: 516

c. Kadın ve Çocukların Karşılıksız Olarak Serbest Bırakılması (el-Menn): 518

ç. Kadın ve Çocukların Mal veya esir (fidye) karşılığında serbest bırakılması: 518

3. İhtiyar, kör, yatalak ve ruhbanlar (Acezeler):. 519

C. MÜSLÜMANIN DÜŞMANA ESİR OLMASI (=EL-İSTİ'SAR; DAR ÜL HARBDE MÜSLÜMAN ESİR): 519

Ç. İSLAM HUKUKUNUN KÖLEYE YAPILACAK İŞLEMLER KONUSUNDAKİ ÖZGÜNLÜĞÜ 520

VI. ÖNCEKİ ÖZEL HUKUK VE KAMU HUKUKU AÇISINDAN KÖLENİN DURUMU 523

A. GENEL OLARAK. 523

B. EŞYA HUKUKU:. 530

1. Birinci Grup: .530

2. İkinci Grup:. 531

ONDOKUZUNCU BÖLÜM DEVŞİRME SİSTEMİ VE ORTAKÇI KULLAR

I. OSMANLI SİSTEMİ İÇERİSİNDE DEVŞİRME:. 533

A. DEVLETE AİT KÖLELER. ÇEŞİTLERİ VE PENÇİK KAVRAMI:. 534

1. Devlete Ait Köleler ve Pençik Kavramı:. 534

2. Osmanlı'da Devlete Ait Kölelerin Sınıflandırılması: 536

B. DEVŞİRMELER:. 537

1. Köle ve Devşirme Sistemi: 539

2. Köle ve Devşirme Sisteminin Bozulması:. 540

3. Köle ve Devşirme Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Tarafları: 541

C. HAREM: ' 542

C. ŞAHISLARA AİT KÖLELER:. 542

II. ORTAKÇI KULLAR (KÖLE İŞLETMELERİNDE ÇALIŞAN TOPRAĞA YERLEŞTİRİLMİŞ BAĞIMSIZ ÇİFTÇİLER) 543

A. ORTAKÇI KUL KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ: 543

1. Ortakçı Kullar:. 543

2. Ortakçılar (Reaya-ı Ziraat-Sazan):. 543

B. ORTAKÇI KULLAR VE SERVAJ REJİMİ (TOPRAĞA BAĞLI KÖLELİK): .545

C. OSMANLI DEVLETİNDE 904/1498 YILINDAKİ ORTAKÇI KUL SAYISI:548

Ç. ORTAKÇI KULLARA AİT KANUNNAMELER: 549

1. Fatih Dönemi Kanunnameleri:. 549

2. II.Bayezid Dönemi Kanunnameleri:. 550

B. KULLUKLARIN DAĞILIŞ TARZI: 551

1. İstanbul Haslar Kazasmdaki Ortakçı Kullar (Kaza-i Hasha-i İstanbul= Havass-ı Konstantiniyye): 551

2. Marmara Hasları Kazası (Kaza-i Hasha-i Marmara):. 553

jEMA-1 553

ŞEMA-2. 554

YİRMİNCİ BÖLÜM TOPRAK MÜLKİYETİ

I. ÖNEMİ: 555

II. TARİHSEL KÖKENLER:. 557

A. İLK DÖNEM: 557

B. EMEVİLER DÖNEMİ VE TOPRAK HUKUKU TEORİSİNİN SİVİL HUKUKÇULAR TARAFINDAN TESBİTİ: 558

C.ABBASİLER DÖNEMİ:. 559

Ç.SELÇUKLU DÖNEMİ: 559

D. OSMANLİ DÖNEMİ:. 560

1. Miri Arazi ve Tımar Sistemi:. 560

a. Tanımı: 560

b. Miri arazinin işletim Sistemi Olarak Dirlik (Tımar):. 561

c. Tımar Çeşitleri:. 562

ç.Dirlik Sistemi ile Feodalitenin Farklı Tarafları:. 562

d. Tımar Sisteminin Hukuki Rejimi:- 563

e. İkta ve Tımarla İlişkisi: 563

f.İktanın Şartları 564

g. Tımar Sisteminin Bozulması: 564

ğ. Miri Arazinin İntikalinin İslam Miras Hukukuna (Feraiz) Aykırı olup Olmadığı Sorunu: 565

k. Maden Mülkiyeti:. 567

2.Vakıf Arazi:. 567

3.Kamu Yararına Ayrılmış Arazi (Arazi-i Metrüke): 569

4. Mülk Arazi (Memlüke Arazi):. 570

5. Ölü Topraklar (Mevat Arazi): 571

a. Genel Olarak: , 571

b. İhya Dışında Özel Mülkiyetin Oluşumu: 572

c. Özel Mülkiyet Sayılabilen Topraklar:. 572

YİRMİBİRİNCİ BÖLÜM KİŞİNİN HUKUKU

I. EHLİYET KAVRAMI ⁵⁷⁴

EHLİYET TANIMI. ⁵⁷⁴

EHLİYETİN ÇEŞİTLERİ 574

1. Hak (Vücub) Ehliyeti:. ⁵⁷⁴

a. Hak (Vücub) Ehliyetinin Dayanağı Olan İnsanlık: 575

b. Hak (Vücub) Ehliyetinin Çeşitleri: 575

2. Fiil (Eda) Ehliyeti:. 575

II. KISITLILIK: 577

A. KISITLILIĞIN SİSTEMATİĞİ: 577

B. KISITLILIĞIN ANLAMI 579

C. KISITLILIĞIN DERECELERİ 581

Ç. KISITLILIĞIN ÇEŞİTLERİ 581

1. Doğrudan Kısıtlı Olanlar: 581

2. Mahkeme Kararı ile Kısıtlananlar:. 581

D. KISITLILIĞIN NEDENLERİ:. 582

E. İNSAN HAYATININ ÇAĞLARI 583

1. Cenin Devresi:. 583

2. Çocukluk Devresi: 584

3. Temyiz Devresi: 587

a. Mümeyyiz Çocuğun (Küçüğün) Sözlü Tasarrufları: 587

aa. Mutlak Yararlı Tasarrufları: 587

bb. Mutlak Zararlı Tasarrufları: 588

cc. Mümeyyiz Küçüğün ivazlı Tasarrufları (Fayda veya Zararına

Olabilecek Hukuki Muamele ve Tasarrufları):. 588

dd. Medeni Eda Ehliyeti ve Dini Eda Ehliyeti:. 589

ee.Mümeyyiz (Sezgin) Küçüğün Haksız Fiilleri:. 589

4. Erginlik (Büluğ) Devresi: 590

5. Rü şd (Olgunluk) Devresi: 592

a. Kavram:. 592

b. Rüşdün Önemi:. 593

c. Rüşd Teorileri. 593

ç. Rüşt Yaşının Mevzuatla Sınırlandırılması: 594

6. Evlenme Ehliyeti: 595

a. Hukuk-ı Aile Kararnamesi'nden Önce: 595

b. Hukuki Aile Kararnamesi'nden Sonra: 596

H. EHLİYET ARIZALARI 597

1. Kavram ve Çeşitleri: 597

2. Gel Olarak Ehliyet Arızaları: 597

III. KISITLILAR: 598

A. BORÇLULAR 599

1. Kavram: 599

2. İflas Edenin Kısıtlanması:. 600

3. Gerçek İflas ve Hileli İflas:. : 601

a. Gerçek iflas görüşü:. 601

b. Hileli İflas ve Haksız Temerrüd Hali:. 602

4. Borçlunun Hapsi ve İcra Ceza Hukuku: 603

5. Kısıtlama Kararının Kapsamı: 604

6. Kısıtlı Müflis ile Defih Arasındaki Farklar:. 604

7. Kısıtlamanın Diğer Hükümleri: 605

8. İhtiyati Haciz: . 605

AKIL HASTALARI 605

1. Kavram:. 605

2. Çeşitleri: 606

c. Hükmü: 606

aa. Geçici Akıl Hastalığının Hükmü: 606

bb. Sürekli Akıl Hastalığının Hükmü: 607

C. BUNAKLAR 608

Ç.SEFİH. 609

1. Sefihin Kısıtlanmasında Dayanılan Kuralların İrdelenmesi:. 610

2. Sefihin Hükmü:. 613

D. ÖLÜM HAS TALIĞI. 614

E. SARHOŞLUK. 616

1. Kavram ve Çeşitleri:. 616

2. Dayanılan Kurallar ve İrdelenmesi: 617

F.KAMUYA ZARARLI KİŞİLERİN KISITLANMASI: 617

G. KÖLELER 618

IV. VELAYET (KISITLILARIN HUKUKİ TEMSİLİ). 619

A. VELAYET KAVRAMI. 619

B. VELAYETİN ÇEŞİTLERİ. 619

C. VELİ VE ÖZELLİKLERİ. 620

V. KISITLILIĞIN SONA ERMESİ. 621

A. KISITLIYA İZİN VERİLMESİ. 621

1. Köleye izin verilmesi:. 621

2. Mümeyyiz Küçüğe İzin Verilmesi: 622

B. KISITLILIĞIN KALKMASI 624

YİRMİİKİNCİ BÖLÜM

MÜLKİYET

Ğ.GENEL OLARAK: 625

A. YAHUDİLİK VE HRİSTİYANLIKTA MÜLKİYET 628

1. Yahudilik'te Mülkiyet:. 628

2. Hristiyanlıkta Mülkiyet: 628

B. MÜLKİYET HAKKININ DAYANDIĞI TEORİLER: 630

1. Emek Teorisi: 630

2. Faydacı Teori 630

3. İbn Haldun'un Görüşü:. 630

4. Zimmet veya İ -sanlık Teorisi:. 631

C.MAL VE MÜLKİYET KAVRAMLARI:. 633

1. Mal Kavramı ve Türleri: 633

2. Mülkiyet Kavramı ve Türleri:. . 634

3. Mülkiyetin Amaçları: 636

II. KAMU MÜLKİYETİ VE ÖZEL MÜLKİYET:. 637

A. GENEL OLARAK KAMU MÜLKİYETİ:. 637

B. TOPLUM İÇİN ZARURİ OLAN İHTİYAÇ MADDELERİ (SU, OT VE

ATEŞ GİBİ): 638

1. Su:. 639

2. Otlak: 639

3. Ateş: 640

C. ÖZEL MÜLKİYET:. 640

Ç. ÖZEL MÜLKİYET VE KAMU MÜLKİYETİNİN RİRİBİRİNF. DÖNÜŞÜMÜ: 642

III. MÜLKİYETİN SINIRLANMASI: -.643

IV. MÜLKİYETİN KULLANILMASINDA TEORİLER: 645

A. MUTLAK HAK TEORİSİ:. 645

B. OBJEKTİF TEORİ:. 645

C. SÜBJEKTİF TEORİ:. 647

V. SOSYAL FONKSİYON- MÜLKİYET İLİŞKİLERİ: 648

A. YOKSULLARA YARDIM VE MÜLKİYET HAKKI:. 648

B. ZARURET VE MÜLKİYET HAKKI: 649

VI. MÜLKİYET HAKKININ SONA ERMESİ. 650

ÜÇÜNCÜ KİTAP: TANZİMAT SONRASI TÜRK HUKUKU

I. OSMANLI'DA GELİŞİMİN SEYRİ: 651

II. TANZİMAT SONRASINDAKİ GELİŞİM SEYRİ: 653

III. TANZİMAT SONRASINDA OSMANLI'DA YARGI'NIN GELİŞİMİ: 657

IV. TANZİMAT SONRASINDA MAHKEME ÇEŞİTLERİ 659

A. KADI MAHKEMELERİ 659

B. TİCARET MAHKEMELERİ 659

C. NİZAMİYE MAHKEMELERİ: 660

Ç. CEMAAT MAHKEMELERİ:. 660

D. KONSOLOSLUK MAHKEMELERİ: 661

E. YARGI AÇISINDAN TANZİMAT DÖNEMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ:661

V.1876 ANAYASASI: 662

VI. HUKUK FAKÜLTELERİNİN AÇILMASI: 665

VII. TANZİMAT DÖNEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ:. 666

KİTABA EK: ÖRNEK SORULAR 669

BİBLİYOGRAFYA 677

YAZARIN BİLİMSEL ÇALIŞMALARI. 701