Türk Vergi Hukukunda Anayasal Ölçüt: Mali Güç

TÜRK VERGİ HUKUKUNDA ANAYASAL ÖLÇÜT: MALİ GÜÇ



Tamer BUDAK



Tarihi süreç içerisindeki demokrasi mücadelelerinin temeline bakıldığında vergiye karşı isyanların geldiği görülmektedir. Yönetenlerin yönetilenler üzerine yüklediği ağır vergiler dolayısıyla toplumlar yönetenlere karşı gelmiştir. Temel vergileme ilkeleri ve mali güç baz alınmadan yüklenilen vergiler bildirge geleneğini başlatmış.



Bildirgelerin anayasal meşruiyet kazanmasıyla temsilsiz vergilemenin olmayacağı ve vergilemede mali güç ölçütü çerçevesinde eşitlik ilkesine uyulması gerektiği anayasalarda yerini almıştır.







TÜRK VERGİ HUKUKUNDA

ANAYASAL ÖLÇÜT:

MALİ GÜÇ

Dr. Tamer BUDAK

Zonguldak Karaelmas Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Maliye Bölümü Mali Hukuk Anabilim Dalı

Öğretim Üyesi



ÖNSÖZ ..................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER.................................................................................................... v ii

TABLO LİSTESİ.................................................................................................x iv

DENKLEM LİSTESİ ..........................................................................................xv

K ISA LTM A LA R...............................................................................................x v ii

§ 1.GİRİŞ..................................................................................................................1

I. Kavram ve Terim .............................................................................................1

A. Kavram.........................................................................................................1

B. Terim............................................................................................................2

II. Mali Gücün Yakın Kavramlardan Ayırt Edilmesi....................................5

A. Ödeme Gücünden Ayırt Edilmesi.........................................................5

B. Eşitlikten Ayırt Edilmesi .......................................................................10

C. Adaletten Ayırt Edilmesi.......................................................................12

III. Konunun Sınırlandırılması ve Plan............................................................15

Birinci Bölüm

TARİHÇE: VERGİLENDİRME İLKESİNİN

VERGİLENDİRME ÖLÇÜTÜNE

DÖNÜŞÜMÜ

§ 2.TARİHÇE........................................................................................................17

I. İktisat Doktrinlerden/ Evrensel Bildirgelere...........................................21

A. Merkantilistler ........................................................................................ 22

B. Fizyokratlar.............................................................................................. 24

C. Klasikler.................................................................................................... 26

İÇİNDEKİLERviii

1. Adam Smith’in Vergileme İlkeleri............................................... 28

2. Wagner’in Vergilendirme İlkeleri .................................................29

3. Neumark’ın Vergilendirme İlkeleri..............................................31

II. Evrensel Bildirgelerden/ Anayasalara .......................................................32

A. Magna Carta Libertatum, Haklar Dilekçesi, İngiliz İnsan

Hakları Bildirgesi/ İngiliz Hukuku ....................................................33

B. Virginia İnsan Hakları Bildirgesi, Bill of Rights/ Amerikan

Anayasası...................................................................................................37

C. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi/ Fransız

Anayasası...................................................................................................39

III. Anayasal Vergilendirme İlkesinden/ Anayasal Vergilendirme

Ölçütüne...........................................................................................................42

İkinci Bölüm

HUKUKSAL TEMELLENDİRME

“ANAYASAL VERGİLENDİRME ÖLÇÜTÜ:

MALİ GÜÇ”

§ 3.HUKUKSAL TEMELLENDİRME “ANAYASAL

VERGİLENDİRME ÖLÇÜTÜ: MALİ GÜÇ”.....................................45

I. Anayasa.............................................................................................................45

A. 1876 Anayasası........................................................................................ 46

B. 1909 Anayasası........................................................................................ 49

C. 1921 Anayasası........................................................................................ 50

D. 1924 Anayasası.........................................................................................51

E. 1961 Anayasası.........................................................................................52

F. 1971 Anayasa Değişikliği ..................................................................... 54

G. 1982 Anayasası: Vergi Ödevi/ Mali Güç ......................................... 56

1. Vergide Eşitlik: Mali Güç ...............................................................59

2. Yasallık İlkesi.................................................................................... 72

II. Anayasa Mahkemesi..................................................................................... 77ix

A. Anayasal Vergilendirme İlkeleri ile Okuma......................................79

1. Verginin Yasallığı İlkesi: Yasa Koyucunun Uymak

Zorunda Olduğu Anayasal İlkeler................................................79

2. Vergide Eşitlik İlkesi: Herkesin Vergi Ödemesi........................81

B. Anayasal İlkelerle Okuma .....................................................................89

1. Anayasanın Başlangıç’ındaki İlkeler............................................89

2. Genel Esaslar: Cumhuriyetin Nitelikleri................................... 90

a. İnsan Haklarına Saygılı Devlet .............................................91

b. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet ...................................93

c. Demokratik Devlet................................................................... 94

d. Laik Devlet................................................................................. 94

e. Sosyal Hukuk Devleti ve Sosyal Adalet .............................. 97

3. Temel Haklar ve Ödevler............................................................. 100

Üçüncü Bölüm

MALİ GÜÇ: GÖSTERGELERİ VE

VERGİLENDİRME TEKNİĞİ ARAÇLARI

İLE ÖLÇÜMÜ

§ 4.GÖSTERGELER........................................................................................ 105

I. Mali Gücün Göstergeleri........................................................................... 106

A. Gelir ........................................................................................................ 106

B. Servet........................................................................................................111

C. Tüketim...................................................................................................114

II. Gelir/ Servet/ Tüketim: Vergilendirilecek Olay .................................116

A. Gelirden Alınan Vergiler.....................................................................117

B. Servetten Alınan Vergiler....................................................................118

C. Tüketimden Alınan Vergiler...............................................................119

§ 5.VERGİLENDİRME TEKNİĞİ ARAÇLARI İLE

ÖLÇÜMLEME........................................................................................... 122

I. Vergilendirme Tekniği Araçları............................................................... 122x

A. Muafiyet, İstisna ve İndirim ..............................................................124

1. İndirim Yöntemleri.......................................................................124

a. Gelirden İndirim Yöntemi ...................................................124

b. Vergiden İndirim Yöntemi ................................................... 125

c. Bölme (Katsayı) Yöntemi.....................................................126

2. En Az Geçim İndirimi..................................................................128

a. En Az Geçim İndirimi Yaklaşımları .................................. 130

i. Fizyolojik Asgari Yaklaşım............................................ 130

ii. Kültürel Asgari Yaklaşım............................................... 130

iii. Medeni Asgari Yaklaşım................................................ 131

B. Vergi Tarifeleri ...................................................................................... 132

1. Tek (Düz, Mütenasip) Oranlı Vergi Tarifesi........................... 133

2. Azalan Oranlı Vergi Tarifeleri.................................................... 135

a. Matrah ve Vergi Oranının Aynı Doğrultuda

Azalması ................................................................................... 135

b. Matrah Azalırken Vergi Oranının Artması...................... 136

3. Artan Oranlı Vergi Tarifeleri...................................................... 136

a. Sınıf Usulü Artan Oranlılık ................................................. 137

b. Dilim Usulü Artan Oranlılık............................................... 138

c. Gizli Artan Oranlılık............................................................. 140

d. Tersine Artan Oranlılık .........................................................141

C. Ayırma İlkesi.......................................................................................... 142

1. Gelir Kaynaklarının Sınıflandırılması ve Farklı

Oranların Uygulanması............................................................... 145

2. Sermaye Gelirlerinden Ek Vergi Alınması ............................. 145

3. Emek Gelirlerine İndirim Uygulanması.................................. 146

4. Vergi Tarifelerine Sınırlama Konulması.................................. 146

II. Vergilendirilecek Gelir/ Servet/ Tüketim: Matrah............................ 146

A. Gelirden Alınan Vergiler.................................................................... 148

B. Servetten Alınan Vergiler................................................................... 152

C. Tüketimden Alınan Vergiler.............................................................. 152xi

Dördüncü Bölüm

MALİ GÜÇ: GÖSTERGELERE DAYALI

ÖLÇÜMLEME

§ 6.ÇEŞİTLİ HUKUK SİSTEMLERİNE TOPLU BAKIŞ ................... 155

I. Amerikan Hukuku...................................................................................... 156

II. Avrupa Birliği Hukuku............................................................................... 163

A. Birlik Hukuku ....................................................................................... 163

B. Birlik Üyesi Ülkelerin Ulusal Mevzuatları......................................170

1. Alman Hukuku ...............................................................................170

2. İngiliz Hukuku................................................................................175

3. Fransız Hukuku ..............................................................................178

4. İtalyan Hukuku...............................................................................181

5. Danimarka Hukuku...................................................................... 184

III. Uzak Doğu Hukuku: Japonya - Çin ........................................................ 187

A. Japon Hukuku ....................................................................................... 187

B. Çin Hukuku........................................................................................... 190

§ 7.TÜRK VERGİ HUKUKU....................................................................... 192

I. Gelirden Alınan Vergiler........................................................................... 192

A. Gelir Vergisi Kanunu........................................................................... 192

1. Muaflık, İstisna ve İndirimler.................................................... 193

a. Tüm Gelir Türlerine Yönelik Uygulamalar..................... 194

b. Belirli Gelir Türlerine Yönelik Uygulamalar................... 201

i. Ticari Kazanç: Esnaf Muaflığı ..................................... 201

ii. Zirai Kazanç: Küçük Çiftçi Muaflığı..........................203

iii. Ücretler: İstisnalar ve İndirimler.................................206

iv. Serbest Meslek Kazançları: Meslek Kazancı

İstisnası ...............................................................................211

v. Gayrimenkul ve Haklar: Konut İstisnası ................... 212

vi. Menkul Sermaye İratları İstisnası................................ 213

vii. Eğitim ve Öğretim İşletmelerinde Kazanç İstisnası 214

2. Vergi Tarifesi....................................................................................214xii

3. Ayırma İlkesi....................................................................................217

a. Özel İndirim............................................................................ 218

b. Farklı Vergi Tarifesi Uygulaması........................................220

c. Sakatlık İndirimi .................................................................... 221

d. Sermaye Gelirlerine Ek Vergi Uygulaması.......................223

B. Kurumlar Vergisi Kanunu..................................................................224

1. Muaflık, İstisna ve İndirimler....................................................226

a. Muaflıklar ................................................................................226

b. İstisnalar................................................................................... 227

c. İndirimler................................................................................. 227

2. Vergi Tarifesi...................................................................................228

3. Ayırma İlkesi................................................................................... 229

II. Servetten Alınan Vergiler.......................................................................... 229

A. Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu...................................................... 229

1. Muaflık, İstisna ve İndirimler ...................................................230

a. Muafiyet....................................................................................230

2. Vergi Tarifesi................................................................................... 232

3. Ayırma İlkesi...................................................................................234

B. Emlak Vergisi Kanunu.........................................................................235

1. Muaflık, İstisna ve İndirimler....................................................236

a. Muaflıklar ................................................................................236

b. İstisnalar................................................................................... 239

2. Vergi Tarifesi...................................................................................240

3. Ayırma İlkesi...................................................................................240

III. Tüketimden Alınan Vergiler..................................................................... 241

A. Katma Değer Vergisi Kanunu............................................................ 241

1. Muaflık, İstisna ve İndirimler....................................................242

a. Muaflıklar ................................................................................242

i. Maliyete Dayalı Muafiyetler.........................................242

ii. Kültür ve Eğitim Amaçlı Muafiyet..............................244

iii. Sosyal Amaçlı Muafiyet .................................................244xiii

iv. Askeri Amaçlı Muafiyet.................................................245

v. Diğer Muafiyetler ...........................................................246

b. İstisnalar...................................................................................248

i. İhracat İstisnası................................................................249

ii. Taşımacılık İstisnası .......................................................249

iii. Diplomatik İstisnalar .....................................................250

iv. İthalat İstisnası ................................................................ 251

v. Diğer İstisnalar ................................................................ 252

2. Vergi Tarifesi................................................................................... 257

3. Ayırma İlkesi...................................................................................258

B. Özel Tüketim Vergisi Kanunu .......................................................... 259

1. Muaflık, İstisna ve İndirimler ................................................... 261

a. İhracat İstisnası ...................................................................... 261

b. Diplomatik İstisna ................................................................. 261

c. Diğer İstisnalar ....................................................................... 262

2. Vergi Tarifesi...................................................................................263

3. Ayırma İlkesi...................................................................................265

§ 8.SONUÇ......................................................................................................... 267

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 281Tablo 1. Tek Oranlı Vergi Tarifesi ................................................................. 132

Tablo 2. Sınıf Usulü Artan Oranlılık............................................................ 136

Tablo 3. Dilim Usulü Artan Oranlılık I ....................................................... 137

Tablo 4. Dilim Usulü Artan Oranlık II ........................................................ 137

Tablo 5. Gizli Artan Oranlı Vergi Tarifesi................................................... 138

Tablo 6. ABD Kişisel Gelir Vergisi Tarifesi................................................. 159

Tablo 7. ABD Kurumlar Vergisi Tarifesi........................................................161

Tablo 8. Almanya Gelir Vergisi Tarifesi.........................................................171

Tablo 9. İngiliz Gelir Vergisi Tarifesi.............................................................174

Tablo 10. İngiliz Vergi Hukukunda En Az Geçim İndirimi......................174

Tablo 11. İngiliz Kurumlar Vergisi Tarifesi...................................................175

Tablo 12. Fransız Gelir Vergisi Tarifesi........................................................178

Tablo 13. Fransız Kurumlar Vergisi Tarifesi............................................... 179

Tablo 14. İtalyan Gelir Vergisi Tarifesi..........................................................181

Tablo 15. Japon Gelir Vergisi Tarifesi............................................................ 186

Tablo 16. Maaş ve Ücretler İçin Aylık Gelir Vergisi Tarifesi.................... 189

Tablo 17. Diğer Gelirler İçin Çin Yıllık Gelir Vergisi Tarifesi................. 189

Tablo 18. Gelir Vergisi Tarifesi........................................................................ 215

Tablo 19. Kar Dağıtımındaki Vergi Yükü ....................................................222

Tablo 20. MTV I Sayılı Tarife (2010)...........................................................230

Tablo 21. MTV II Sayılı Tarife (2010) ......................................................... 231

Tablo 22. MTV IV Sayılı Tarife (2010)....................................................... 232

TABLO LİSTESİSayfa No

Denklem 1. Gelirden İndirim Yönteminin Hesaplanması...................122

Denklem 2. Décote Sistemi.........................................................................123

Denklem 3. Gelirden İndirim Yöntemi ve Décote Sistemi Farkı........124

Denklem 4. Bölme (Katsayı) Yöntemi Hesabı.......................................125

Denklem 5. Katsayı Yönteminde Toplam Vergi Miktarı......................125

DENKLEM LİSTESİ