Tanıkların Korunması
Ceza Muhakemesinde
Tehlike İçindeki
TANIKLARIN KORUNMASI
Türk, Alman Ve Avusturya Hukuklarında Karşılaştırmalı Olarak
Faruk TURHAN
- Tanık Koruma Tedbirleri, Devletin Tanıkları Koruma Yükümlülüğü, Uluslararası Hukuk Ve Ulusal Hukuklarda Tanıkların Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
- Ceza Muhakemesine İlişkin Tanık Konuma Tedbirleri
- Tanıkların Korunmasına İlişkin Kolluk Tedbirleri
İÇİNDEKİLER
Birinci Bölüm
TANIK KORUMA TEDBİRLERİ,
DEVLETİN TANIKLARI KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ,
ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSAL HUKUKLARDA
TANIKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER
§ 1. TANIK KORUMA TEDBİRİ KAVRAMI VE TEDBİRLERİN SINIFLANDIRILMASI, TANIĞA YÖNELİK TEHLİKELER VE DEVLETİN TANIKLARI KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 23
I. Tanık Koruma Tedbiri Kavramı ve Tanık Koruma Tedbirlerinin Sınıflandırılması 23
II. Tanığa Yönelik Tehlikeler ve Etkileri 25
A. Tanık Açıklamalarının Ceza Muhakemesindeki Önemi ve Riskleri 25
B. Şüpheli, Sanık veya Üçüncü Kişilerden Tanıklara Yönelik Tehlikeler ve Etkileri 27
1. Genel Olarak 27
2. Örgütlü Suçlarda 28
3. Terör Suçlarında 30
4. Diğer Suç Alanlarında 31
C. Tanıkların Tehdit Edilmesinin Etkileri 31
III. Tanıklık Yapma Mecburiyeti ve Devletin Tanıkları Koruma Yükümlülüğü 32
A. Ceza Muhakemesinde Tanıklık Yapma Mecburiyeti 32
B. Devletin Tanıkları Koruma Yükümlülüğü 33
§ 2. TANIKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN ULUSAL VE ULUSLARARASI ALANDAKİ ÇALIŞMALAR VE DÜZENLEMELER 35
I. Uluslararası Alandaki Çalışmalar 35
A. Avrupa Birliğinin Çalışmaları 35
B. Avrupa Konseyinin Çalışmaları 38
1. AİHS ve AİHM Kararları 38
2. Avrupa Konseyinin Kararları 38
C. BM Çerçevesindeki Çalışmalar 39
D. Uluslararası Ceza Mahkemeleri 40
1. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Statüsü 40
2. Uluslararası Yugoslavya Ceza Mahkemesi ve Uluslararası Ruanda Ceza Mahkemesi Statüleri 42
II. Tanıkların Korunmasına İlişkin Bazı Ulusal Hukuklar ile Türk Hukukundaki Gelişmeler ve Yapılan Düzenlemeler 43
A. Alman Hukukunda Yapılan Düzenlemeler 43
1. 1979 Tarihli Kanunla Yapılan Değişiklik 43
2. 1986 Suç Mağdurunun Korunması Kanunu 44
3. 1992 Tarihli Örgütlü Suçlarla Mücadele Kanunu 44
4. 1998 Tarihli Tanık Koruma Kanunu 46
5. 2001 Tarihli Tehlike İçinde Bulunan Tanıkların Korunmasına İlişkin Hükümlerin Ahenkleştirilmesi Kanunu (ZSHG) 48
B. Avusturya Hukukunda Yapılan Düzenlemeler 49
1. Avusturya Ceza Muhakemesi Kanunu 50
2. Avusturya Güvenlik Polisi Kanunu’nda (SPG) Tanıkların Korunmasına İlişkin Düzenlemeler 51
3. Avusturya İçişleri Bakanlığının Tanık Koruma Programı 52
C. Türk Hukukundaki Gelişme ve Düzenlemeler 52
1. Kaçakçılıkla Mücadele Konusunda 1918 ve 5607 Sayılı Kanunlar 53
2. 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu 54
3. 4422 Sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu 54
4. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 56
5. 5726 Sayılı Tanık Koruma Kanunu 57
a. Genel Olarak 57
b. Tanık Koruma Kanunu ile Terörle Mücadele Kanunu Arasındaki İlişki 58
c. Tanık Koruma Kanunu’nun Anayasaya Aykırılığı İddiası 60
d. Yönetmelikler 62
e. TKK’da Düzenlenmiş Olan Başlıca Tanık Koruma Tedbirleri 63
İkinci Bölüm
CEZA MUHAKEMESİNE İLİŞKİN TANIK KORUMA TEDBİRLERİ
§ 3. SORUŞTURMA EVRESİNDE TANIKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN TEDBİRLER 65
I. Tanık Dinleme Sırasında Şüpheli Hazır Bulundurulmayarak Tanıkların Korunması 66
A. Tanığın Kolluk ve Savcılık Tarafından Dinlenmesi Sırasında Korunması 66
B. Tanığın Hâkim Tarafından Dinlenmesi ve Şüphelinin Dinleme Sırasında Bulundurulmaması 67
II. Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme Yetkisi Sınırlandırılarak Tanıkların Korunması 69
A. Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme Yetkisi 69
B. Tanığın Korunması Amacıyla Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme ve Dosya Hakkında Şüpheliye Bilgi Verme Yetkisinin Sınırlandırılması 69
1. Müdafiin Soruşturma Dosyasından Öğrendiği Bilgileri Şüpheliye Vermesinin Yasaklanması 70
2. Müdafiin Soruşturma Dosyasını İnceleme Yetkisinin Sınırlandırılması 70
III. Soruşturma Aşamasında Tanığın Kimlik ve İkamet Bilgilerinin Gizlenmesi Suretiyle Korunması 74
IV. Tanık Dinlemenin, Hazır Bulunma Hakkına Sahip Bulunanlar Olmadan Gerçekleştirilmesi ve Dinleme Sırasında Ses ve Görüntü Nakli Yapılması 77
§ 4. KOVUŞTURMA EVRESİNDE TANIKLARIN KORUNMASINI SAĞLAYAN TEDBİRLER VE SANIĞIN ADİL YARGILANMA HAKKI 81
I. Dolaylı Olarak Tanıkların Korunmasını Sağlayan Tedbirler 82
A. Duruşmanın Kamuya Kapalı Yapılması 82
1. Kamuya Açıklık İlkesi ve Tanığın Tehlikeye Maruz Kalması 82
2. Tanığı Korumak İçin Duruşmanın Kamuya Kapalı Yapılması 82
3. Duruşmanın Kapalı Yapılmasının Tanığı Koruma Açısından Etkisi 84
4. Duruşmanın Kapalı Yapılması ve AİHS 85
B. Sanığın Duruşma Salonundan Çıkarılması 85
1. Sanığın Duruşmada Hazır Bulunma Hakkı ve Yükümlülüğü 85
2. Tanığın Dinlenmesi Sırasında Sanığın Duruşma Salonu Dışına Çıkarılması 86
a. Tanığın Gerçeği Söyleyebilmesi İçin Sanığın Dışarı Çıkarılması 86
b. Tanığı Korumak İçin Sanığın Dışarı Çıkarılması 86
3. Sanığın Duruşma Salonundan Çıkarılması ve AİHS 87
C. Müdafiin Duruşma Salonundan Çıkarılması 89
D. Duruşma Disiplini Tedbirleriyle Tanığın Korunması 89
E. Duruşmanın Organizasyonu Yoluyla Tanığın Korunması 91
F. Duruşma veya Davanın Güvenli Bir Yere Nakli Yoluyla Tanıkların Korunması 92
1. Tanık Dinlemenin Mahkeme Salonunda Yapılmasının Tanığı Tehlikeye Maruz Bırakabilmesi 92
2. Duruşmanın Güvenli Bir Yerde Yapılması 92
3. Tanığın Güvenliğini Sağlamak İçin Davanın Nakli 94
G. Şüpheli veya Sanığın Tutuklanması Yoluyla Tanığın Korunması 95
II. Doğrudan Doğruya Tanıkların Korunmasına Yönelik Tedbirler 95
A. Nitelik ve Kapsamı 95
B. Tanığın Kimlik ve Adres Bilgilerinin Gizli Tutulması 96
1. Türk Hukukunda 96
a. Koşulları 97
aa. CMK’ya Göre Tanığın Kimliğinin Gizli Tutulmasının Koşulları 97
bb. TKK’ya Göre Kimlik ve Adres Bilgilerinin Gizli Tutulmasının Koşulları 97
b. Tanığın Kimliğinin Gizli Tutulması Açısından CMK Md.58 ile TKK Hükümlerinin Karşılaştırılması 98
c. TKK Hükümlerinin CMK Md. 58/2 Hükmünü Yürürlükten Kaldırıp Kaldırmadığı Sorunu 100
d. Tanığın Tanıklık Ettiği Olayları Hangi Sebeple Öğrenmiş Olduğunu Açıklaması ve Tanığın Güvenilirliğine İlişkin Sorular 101
e. Gizli Soruşturmacı ve İhbarcının Kimliğinin Gizli Tutulması 101
f. Kimlik ve Adres Bilgilerinin Gizli Tutulmasına İlişkin Kararın Verilmesi ve Yerine Getirilmesi Usulü 104
2. Alman Hukukunda 106
a. İkamet Adresinin Gizli Tutulması 106
aa. İkamet Adresi Yerine Görev Yeri Adresinin Verilebilmesi 106
bb. İkamet Adresi Yerine İş veya Görev Yeri Adresi ya da Tebligatın Yapılabileceği Başka Bir Adresin Verilebilmesi 107
cc. Duruşmada İkamet Adresinin Beyan Edilmemesi 108
b. Tanığa Ait Bütün Kişisel Bilgilerin Gizli Tutulabilmesi 108
aa. Kapsam ve Koşulları 108
bb. Tanığın Kimliğine Ait Bilgilerin Gizliliğinin Sağlanması 109
cc. Tanığa Tanıklık Ettiği Olayları Hangi Sıfatla Öğrendiğinin Sorulması 110
dd. Tanığın Güvenilirliği ile İlgili Soruların Sorulması 110
3. Avusturya Hukukunda 111
a. İkamet Adresi Yerine Başka Bir Yerin Adresinin Verilmesi 111
b. Tanığın Kimliğine Ait Bütün Bilgilerin Gizli Tutulması (Anonim Tanıklık) 111
4. Kimliğin Gizlenmesinin Tanığa Sağladığı Koruma ve Kimliği Gizlenen Tanık Beyanının Delil Olarak Değeri 113
a. Sağladığı Koruma 113
b. Beyanın Delil Olarak Değeri 113
C. Tanığın Kimliğinin Gizli Tutulmasına İlişkin Türk, Alman ve Avusturya Hukukundaki Düzenlemelerin Karşılaştırılması 116
D. Tanığın Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Dinlenmesi 118
1. Genel Olarak 118
2. Kapsamı, Koşulları ve Usulü 121
a. Alman Hukukunda 121
aa. Tanığı Korumak İçin Video Konferans Yoluyla Dinleme 122
bb. Duruşma Salonunda Dinlenmesi Mümkün Olmayan Tanıkların Video Konferans Yoluyla Dinlenmesi 123
cc. Video Konferans Yoluyla Tanık Dinlemenin Usulü 124
dd. Dinleme Sırasında Ses ve Görüntü Kaydı Yapılması 124
b. Avusturya Hukukunda 125
aa. Avusturya CMK § 250 Fık. 3 Uyarınca Tanık Dinleme 125
bb. Avusturya CMK § 247a Uyarınca Video Konferans Yoluyla Tanık Dinleme 126
c. Türk Hukukunda 127
3. Türk, Alman ve Avusturya Hukuklarındaki Usulün Karşılaştırılması 129
4. Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Tanık Dinlemenin Sağladığı Koruma ve Bu Yolla Dinlenen Tanık Beyanının Delil Olarak Değeri 129
a. Sağladığı Koruma 129
b. Delil Olarak Değeri ve İspat Gücü 130
E. Tanığın Tanınması Engellenecek Şekilde Dinlenmesi: Ses ve Görüntünün Değiştirilmesi ve Fizikî Görünümün Engellenmesi 133
1. Nitelik ve Kapsamı 133
2. Tanığın Duruşma Salonunda Dinlenmesi Sırasında Tanınmasını Engelleyecek Şekilde Ses ve Görüntüsünün Değiştirilmesi 134
a. Tanığın Dış Görünüşünün Değiştirilmesi veya Görülmesinin Engellenmesi 134
b. Tanığın Sesinin Değiştirilmesi 135
3. Tanığın Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Dinlenmesi Sırasında Tanınmasını Engelleyecek Şekilde Ses ve Görüntüsünün Değiştirilmesi 135
4. Türk Hukukundaki Düzenleme 136
5. Alman Hukukundaki Düzenleme 139
6. Avusturya Hukukundaki Düzenleme 140
F. Kimliği Gizlenen, Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Dinlenen veya Ses ve Görüntüsü Değiştirilen Tanık Beyanının Sanığın Mahkûmiyetinde Dikkate Alınması ve Sanığın Adil Yargılanma Hakkı 141
1. Kimliği Gizlenen Tanık Beyanının AİHM İçtihatları Açısından Değerlendirilmesi 141
a. AİHS md. 6 fık. 1, 3/d ve AİHM’nin Konuyla İlgili Kararları 141
aa. Kostovski/Hollanda Kararı 142
bb. Windisch/Avusturya Kararı 144
cc. Lüdi/İsviçre Kararı 146
dd. Doorson/Hollanda Kararı 147
ee. Van Mechelen vd./Hollanda Kararı 151
ff. Kok/Hollanda Kararı 154
gg. Visser/Hollanda Kararı 158
hh. Birutis vd./Litvanya Kararı 160
b. Kimliği Gizlenen Tanık Beyanının Delil Olarak Hükümde Kullanılmasıyla İlgili AİHM’nin Ortaya Koyduğu Kriterler 161
c. AİHM Kararları Işığında CMK ve TKK’nın İlgili Hükümlerinin Değerlendirilmesi 166
d. AİHM Kararları Işığında Alman ve Avusturya Hukuklarındaki Düzenleme ve Uygulamanın Değerlendirilmesi 169
2. Tanığın Ses ve Görüntü Nakli Yoluyla Dinlenmesinin AİHM İçtihatları Açısından Değerlendirilmesi 171
a. Tanığın Kimliğinin Gizli Tutulmamış Olması Halinde 171
b. Tanığın Kimliğinin Gizli Tutulmuş Olması Halinde 173
3. Tanığın Ses ve Görüntüsü Değiştirilerek veya Fizikî Görünümü Engellenerek Dinlenmesinin AİHM İçtihatları Açısından Değerlendirilmesi 173
III. Tanığın, Duruşmada Dinlenmesinden Vazgeçilerek veya Tanığa Çekinme Hakkı Tanınarak Korunması 179
A. Tanığın Dinlenilmesinden Vazgeçilmesi 179
B. Tanıklıktan Çekinme Hakkı Tanınması 180
Üçüncü Bölüm
TANIKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN KOLLUK TEDBİRLERİ
§ 5. TANIKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN KOLLUK TEDBİRLERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE KOŞULLARI 183
I. Tedbirlerin Hukuki Niteliği, Ortaya Çıkışı ve Hukuki Temeli 183
A. Tedbirlerin Hukuki Niteliği 183
B. Tanık Koruma Programı Kavramı ve Kavramın Ortaya Çıkışı 184
C. Tedbirlerin Hukuki Temeli 185
II. Tanık Koruma Tedbirlerine Başvurulabilmesinin Koşulları 186
A. Koruma Tedbiri Uygulanabilecek Suçlar Açısından 186
B. Koruma Tedbiri Kapsamına Alınabilecek Kişiler Açısından 188
1. Tanıklar 188
2. Suç Mağdurları 190
3. Soruşturması veya Kovuşturması Yapılan Suça İştirak Edenler 191
4. Tanıklığı Söz Konusu Olan Kişinin Eşi, Yakın Hısımları, Nişanlısı ve Yakın İlişki İçerisinde Olduğu Kişiler 191
5. Tanık Koruma Biriminde Görev Yapan Personel, TKK Kapsamına Giren Suçlara Ait İstihbaratta, Soruşturmada veya Kovuşturmada Görev Alan Gizli Soruşturmacı, Muhbir ve Kolluk ile Diğer Kamu Görevlileri ile Bunların Yakınları 193
6. Değerlendirme 195
C. Tehlikenin Ağırlığı Açısından 195
1. Tanık Koruma Tedbirine Başvurulmasını Gerektiren Haklar 196
2. Tehlikenin Ağırlığı 197
D. Ölçülülük İlkesi Açısından 198
E. Koruma Tedbirine Rıza Gösterilmesi Açısından 198
§ 6. TANIKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN BAŞLICA KOLLUK TEDBİRLERİ 199
I. Fizikî Koruma Sağlanması 200
A. Tanımı ve Kapsamı 200
B. Fizikî Koruma Tedbirinin Yerine Getirilmesi 201
II. Kimliğin Gizli Tutulması İçin Belge ve Kayıtların Değiştirilmesi 202
A. Belge ve Kayıtların Değiştirilmesi ve Yenisinin Düzenlenmesi 202
B. Resmi Kurumlara ve Üçüncü Kişilere Karşı Taleplerin Güvence Altına Alınması, Sosyal Güvenlik Haklarının Korunması 204
C. Koruma Tedbiri Uygulananlara Karşı Üçüncü Kişilerin Taleplerinin Güvence Altına Alınması 205
III. Geçimini Sağlaması İçin Maddi Yardım Yapılması 206
IV. İş Yeri ve Eğitim-Öğretim Kurumunun Değiştirilmesi 208
V. Başka Bir Yerleşim Yerinde Yaşamasının Temini 208
VI. Başka Bir Ülkeye Yerleştirme 209
VII. Fizyolojik Görünümün Değiştirilmesi 211
VIII. Tutuklu veya Hükümlü Tanıkların Durumlarına Uygun Tutukevine veya İnfaz Kurumuna Yerleştirilmesi 211
IX. Tedbirlerin Değerlendirilmesi 213
§ 7. TANIK KORUMA TEDBİRLERİNDE GİZLİLİĞİNİN SAĞLANMASI, KORUMA TEDBİRİNE KARAR VERME YETKİSİ, KARARLARIN YERİNE GETİRİLMESİ VE TANIK KORUMA BİRİMLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ 214
I. Tanık Koruma Tedbirlerinin Gizliliği ve Gizliliğin Sağlanması 214
II. Tanık Koruma Tedbirine Karar Verme Yetkisi, Kararın Yerine Getirilmesi, Süresi ve Sona Erdirilmesi 217
A. Cumhuriyet Savcısı ve Mahkemenin Yetkisi 218
B. Tanık Koruma Kurulu’nun Yetkisi 218
1. Fizikî Koruma Tedbirine Karar Verme Yetkisi 218
2. Diğer Koruma Tedbirlerinde Yetki 219
C. Koruma Tedbiri Kararının Verilmesinde Göz Önünde Bulundurulacak Hususlar 221
D. Koruma Tedbiri Kararında Bulunması Gereken Hususlar 221
E. Koruma Tedbiri Kararının Yerine Getirilmesi 222
F. Koruma Tedbirinin Süresi ve Değiştirilmesi 223
G. Koruma Tedbirinin Sona Erdirilmesi 224
1. Tanığın Hareketleri Nedeniyle Tedbirin Sona Erdirilmesi 224
2. Koruma Sebeplerinin Ortadan Kalkması veya Kişinin İsteği Üzerine Tedbirin Sona Erdirilmesi 225
3. Koruma Tedbirinin Kaldırılması Kararı ve Kararın Uygulanması 225
III. Tanık Koruma Biriminin Örgütlenmesi 226
A. Tanık Koruma Birimleri 226
B. Tanık Koruma Kurulu 228
1. Kuruluş Gerekçesi 228
2. Kurul’un Yapısı ve Çalışma Şekli 229
3. Kurul’un Görev ve Yetkileri 229
§ 6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER 230
I. Tanık Koruma Tedbirleri ve Sınıflandırılması, Devletin Tanıkları Koruma Yükümlülüğü, Tanıkların Korunmasına İlişkin Uluslararası ve Ulusal Düzenlemelerle İlgili Olarak 230
II. Tanıkların Korunmasına İlişkin Ceza Muhakemesi Tedbirleri ile İlgili Olarak 232
III. Tanıkların Kolluk Tedbirleri ile Korunması ile İlgili Olarak 241
EKLER
I. Kanunlar ve Uluslararası Sözleşmeler 245
A. Alman Ceza Muhakemesi Kanunu’ndan 245
B. Gesetz zur Harmonisierung des Schuzes gefaehrdeter Zeugen (Zeugenschutz-Harmonisierungsgesetz = ZSHG) 2001 (Tehlike İçindeki Tanıkların Korunmasına İlişkin Hükümlerin Ahenkleştirilmesi Kanunu/Almanya) 250
C. Avusturya Ceza Muhakemesi Kanunu’ndan 257
II. Uluslararası Sözleşmeler 260
A. Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü 260
B. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi 262
C. 2003 Tarihli Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi 262
Yararlanılan Kaynaklar 265
Kavramlar Dizini 271
