Tarihsel süreçte farklı tür ve uygulamalarla her zaman varlığını sürdüren vergiler, kamu idaresi için olduğu kadar bireyler için de önemli bir mali varlığı temsil etmektedir. Vergilerin bireylerin mali varlığında azalmaya neden olması bu zorunlu ödemeye mesafeli durulmasına ve zaman zaman idare ile karşı karşıya gelinmesine yol açmıştır. Vergi yükünde artış, adaletsiz vergilendirme, kamu harcamalarında savurganlık gibi nedenler zamanla toplumsal bir tepki olarak vergi isyanlarına neden olmuştur. Tarihsel perspektifte görülen vergi isyanlarının konu edindiği bu kitapta öncelikli olarak vergilerin tarihsel gelişimi, vergiye karşı davranışı belirleyen etkenler ve tepki biçimleri ile Türkiye ve yabancı devletlerde görülen vergi isyanları incelenmiştir.
İÇİNDEKİLER KİTAP HAKKINDA III ÖNSÖZ VII
BİRİNCİ BÖLÜM VERGİLERİN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. TARİHSEL SÜREÇTE VERGİLER 1 1.1.1. İlk Çağ Döneminde Vergiler 3 1.1.1.1. Sümerler 4 1.1.1.2. Mısır 5 1.1.1.3. Antik Yunan 6 1.1.1.4. Roma 7 1.1.2. Ortaçağ Döneminde Vergiler 9 1.1.2.1. Bizans İmparatorluğu 12 1.1.2.2. Osmanlı İmparatorluğu 13 1.1.3. Yakın Çağ Döneminde Vergiler 13 1.1.3.1. Merkantilizm 14 1.1.3.2. Kameralizm 17 1.1.3.3. Fizyokratlar 18 1.1.3.4. Klasik İktisadi Görüş 19 1.1.3.5. Neo-Klasik İktisadi Görüş 21 1.1.3.6. Keynesyen İktisadi Görüş 22 1.1.3.7. Monetarist Yaklaşım 24 1.1.3.8. Arz Yönlü İktisadi Görüş 25 1.1.3.9. Kamu Tercihi Teorisi ve Anayasal İktisadi Görüş 27 1.1.4. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Vergiler 29 1.1.4.1. Tanzimat Öncesi Dönemde Vergiler 31 1.1.4.1.1. Şer’i Vergiler 31 1.1.4.1.2. Örfi Vergiler 33 1.1.4.1.3. Diğer Vergiler 35 1.1.4.2. Tanzimat Sonrası Dönemde Vergiler 36
İKİNCİ BÖLÜM VERGİYE KARŞI DAVRANIŞI BELİRLEYEN ETKENLER VE TEPKİ BİÇİMLERİ 2.1. VERGİYE KARŞI DAVRANIŞLARI BELİRLEYEN ETKENLER 39 2.1.1. Kişisel Etkenler 39 2.1.1.1. Demografik Faktörler 39 2.1.1.2. Diğer Mükellefler Hakkındaki Algılamalar 42 2.1.1.3. Siyasal İktidarı Benimseme Düzeyi 42 2.1.1.4. Yönetime Duyulan Güven ve Bağlılık Düzeyi 43 2.1.1.5. Vergi Kültürü 44 2.1.1.6. Vergi Ahlakı 45 2.1.1.7. Vergi Bilinci 45 2.1.1.8. Vergi Psikolojisi 46 2.1.1.9. Vergi Algısı ve Zihniyeti 47 2.1.1.10. Vergi Uyumu 48 2.1.1.11. Vergi Yükü 49 2.1.2. Kişisel Olmayan Etkenler 50 2.1.2.1. Vergi Denetimi ve Cezaların Etkinliği 51 2.1.2.2. Kayıt Dışı Ekonomi 51 2.1.2.3. Vergi Afları 52 2.1.2.4. Vergi Sisteminin Karmaşıklığı 53 2.1.2.5. Demokrasi Düzeyi 55 2.1.2.6. Yolsuzluk ve Savurganlık Algısı 56 2.1.2.7. Vergi Adaleti 57 2.1.2.8. Vergi İdaresinin Tutum ve Davranışları 58 2.2. VERGİYE KARŞI TEPKİ BİÇİMLERİ 59 2.2.1. Mükelleflerin Pasif Tepkisi 62 2.2.1.1. Vergiden Kaçınma 63 2.2.1.2. Vergi Yansıması 64 2.2.1.3. Verginin Gelir ve İkame Etkisi 67 2.2.1.4. Vergi İnzivası 70 2.2.1.5. Vergi Planlaması 71 2.2.1.6. Vergi Borcunun Geç Ödenmesi 72 2.2.1.7. Verginin Amortismanı ve Kapitalizasyonu 73 2.2.1.8. Baskı Grupları ve Oy Kayması 75 2.2.2. Mükelleflerin Aktif Tepkisi 76 2.2.2.1. Vergi Grevi 77 2.2.2.2. Vergi Reddi 78 2.2.2.3. Vergi Kaçakçılığı 79 2.2.2.4. Vergi İsyanı 81
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TARİHSEL SÜREÇTE GÖRÜLEN VERGİ İSYANLARI 3.1. OSMANLI DEVLETİ VE TÜRKİYE CUMHURİYETİNDE VERGİ İSYANLARI 89 3.1.1. Osmanlı Dönemi Vergi İsyanları 93 3.1.1.1. Celali İsyanları 106 3.1.1.1.1. Şeyh Celal Ayaklanması 113 3.1.1.1.2. Baba Zünûn Ayaklanması 114 3.1.1.1.3. Kalender Çelebi İsyanı 115 3.1.1.1.4. Karayazıcı İsyanı 116 3.1.1.2. Patrona Halil İsyanı 119 3.1.1.3. Atçalı Kel Mehmet Efe İsyanı 126 3.1.1.4. Niş İsyanı 128 3.1.1.5. Vidin İsyanı 130 3.1.1.6. Erzurum İsyanı 132 3.1.1.7. Kastamonu İsyanı 134 3.1.1.8. Sinop İsyanı 137 3.1.1.9. Diğer isyanlar 138 3.1.2. Cumhuriyet Dönemi Vergi İsyanları 142 3.2. YABANCI DEVLETLERDE VERGİ İSYANLARI 145 3.2.1. ABD’de Vergi İsyanları 147 3.2.2. İngiltere’de Vergi İsyanları 157 3.2.3. Fransa’da Vergi İsyanları 166 3.2.4. Diğer Ülkelerde Vergi İsyanları 176 KAYNAKÇA 181
