Türk Hukukunda Franchise-Alanın, Franchise Sözleşmesi Sonrası İçin Rekabet Yasağı Anlaşmasıyla Sınırlandırılması

Dr. Tayfun TUNA

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR LİSTESİ XIII

I. GİRİŞ 1

A. Konunun Önemi 1

B. Problemin Tespiti ve Çalışmanın Amacı 4

C. Konunun Sınırlandırılması 5

II. FRANCHISE SÖZLEŞMESİ . 7

A. Franchise Sözleşmesine İlişkin Bilgiler 7

1. Franchise Sözleşmesinin Tanımı 7

2. Franchise Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 11

3. Franchise Sözleşmesinin Şekli . 13

4. Franchise Sözleşmesinin Ön Sözleşme Seviyesinde Kalması ve Rekabet Yasağı Anlaşmasına Etkisi 17

5. Franchıse Sözleşmesinin Türleri 19

a. Üretim Franchisingi . 19

b. Dağıtım (Ürün) Franchisingi . 20

c. Hizmet Franchisingi . 20

6. Franchise Sözleşmesinin Karakteristik Unsurları 21

a. Karşılıklı ve Sürekli Borç İlişkisi Doğurması 21

b. Sözleşmenin Çerçeve Sözleşme Niteliğinde Olması . 21

c. Franchise-Verenin ve Franchise-Alanın Kendi Adına İş Yapması (Bağımsız Olması) 22

d. Franchise Sisteminin Organizasyon İlişkisi Kurması 23

e. Dikey İş birliği Tesis Etmesi . 24

f. Franchise Sistemine Dahil Olması Karşılığında Franchise-Alanın Ücret Ödeme Borcu Altına Girmesi 25

7. Franchise Sözleşmsie Sonrası Dönem İçin Anlaşmayla Kararlaştırılan Rekabet Yasaklarının Getiriliş Sebepleri . 26

B. Tarafların Borçları. 28

1. Franchıse-Verenin Borçları 28

a. Sözleşme Öncesi Bilgi Verme Borcu 28

b. Maddi Olmayan Malları Kullandırma Borcu . 29

c. Franchise-Alanın İmtiyaz Alanına Saygı Gösterme, Bu Alanda Başka Franchise Vermeme Borcu . 34

d. Sözleşmeye Konu Mal veya Hizmet Sunumu İçin Gerekli Araçlara Erişimin Sağlanması ya da Temin Edilmesi Borcu 36

2. Franchise-Alanın Borçları 37

a. Franchise Sözleşmesine Konu Malları, Gerekli Araç ve Gereçleri Franchise Verenden veya Onun Göstereceği Yerden Temin Etme Borcu 37

b. Franchise Sözleşmesine Konu Mal ve Hizmetin Sürümünün Artırmak İçin Gerekli Çabayı Gösterme Borcu . 39

c. Franchise Verenin Menfaatlerini Koruma ve Sadakat Borcu 41

i. Rekabet Etmeme Borcu . 41

ii. Sır Saklama Borcu . 41

d. Bilgi ve Hesap Verme Borcu . 42

e. Franchise-Verene Ait Maddi Olmayan Malları Kullanma Borcu 43

f. Franchise-Verenin İş Organizasyonuna Uygun Hareket Etme, Talimatlarına Uyma Borcu 43

g. Ücret Ödeme Borcu . 44

III. REKABET YASAĞI ANLAŞMASI 45

A. Genel Olarak Sözleşmesi Sonrası İçin Kararlaştırılan Rekabet Yasakları . 45

1. Genel Olarak Rekabet Yasağı Kavramı . 45

2. Rekabet Yasağı Anlaşmaları ve Hukuki Nitelikleri . 46

a. Genel Olarak Rekabet Yasağı Anlaşmaları . 46

b. Rekabet Yasağı Anlaşmalarının Hukuki Niteliği 47

c. Rekabet Yasağı Anlaşmalarının Yorumlanması, Değiştirilmesi ve Tamamlanması 48

B. Rekabet Yasağının Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü Açısından Değerlendirilmesi 52

1. Rekabet Yasağının Çalışma Özgürlüğü Açısından Değerlendirilmesi . 52

2. Rekabet Yasağının Sözleşme Özgürlüğü Açısından Değerlendirilmesi . 54

3. Rekabet Yasağı Getiren Düzenlemelere Anayasanın Doğrudan Uygulanıp Uygulanamayacağı 59

a. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğünün Anayasa ve Ulusüstü Belgelerdeki Sınırları . 59

b. Rekabet Yasaklarına Anayasanın Doğrudan Uygulanıp Uygulanamayacağı; Anayasanın Yatay Etkisi Meselesi 61

C. Rekabet Yasağının Kaynağı Açısından Değerlendirilmesi . 68

1. Kaynağını Kanundan veya Sözleşmeden Alması Açısından . 68

a. Genel Olarak 68

b. Kanuni Yükümlülük Açısından . 68

c. Sözleşmesel Yükümlülük Açısından . 69

2. Doğrudan – Dolaylı Rekabet Yasağı Açısından 70

a. Doğrudan Rekabet Yasakları . 70

b. Dolaylı Rekabet Yasakları . 71

3. Bağımlılık İlişkisi Açısından 71

a. Bir Başka Sözleşmeye Bağlı Olmadan Akdedilen Rekabet Yasağı Anlaşmaları 71

b. Bir Başka Sözleşmeye Bağlı Olarak Akdedilen Rekabet Yasağı Anlaşmaları 73

D. Rekabet Yasağını Düzenleyen Hükümlerin Özellikleri 74

1. Emredici Hüküm Olmamaları; Yedek Hukuk Kuralları Olmaları 74

2. Dar Yorum Kuralı 77

E. Sözleşme Sonrası İçin Kararlaştırılan Rekabet Yasaklarının Öngörülme Nedenleri 79

F. AB Hukuku ve Anglo – Amerikan Hukuk Sisteminde (Common Law) Sözleşme Sonrası İçin Rekabet Yasağı Anlaşması 81

1. AB Hukuku Referans Metinlerinde Sözleşme Sonrasında Rekabet Yasağı Anlaşmalarının Uygulaması . 81

a. AB Mevzuatındaki Düzenlemeler ve Bunun Türkiye’deki Yansımaları 81

b. Temel Sözleşmenin Devamı Süresince Rekabet Yasağı Anlaşmaları ile Getirilen Rekabet Etmeme Yükümlülükleri83

c. Rekabet Yasağı Anlaşmanın Sona Ermesinden Sonra Getirilen Rekabet Etmeme Yükümlülükleri 84

d. Franchise Sözleşmesine İlişkin AB Sözleşmeler Hukukundaki Bağlayıcı Olmayan Düzenlemeler ve Diğer Çalışmalar 86

2. Anglo – Amerikan Hukuk Sisteminde (Common Law) Sözleşme Sonrasında Rekabet Yasağı Anlaşması 87

a. ABD Uygulaması . 87

i. Rekabet Yasağı Anlaşmalarına Uygulanan Hukuk Kuralları . 87

ii. Rekabet Yasağı Anlaşmalarının Uygulanabilirliği . 90

b. İngiltere Uygulaması 97

i. Rekabet Yasağı Anlaşmalarına Uygulanacak Hukuk Kuralları 97

ii. Rekabet Yasağı Anlaşmalarının Uygulanabilirliği . 99

IV. FRANCHİSE SÖZLEŞMESİ SONRASI İÇİN REKABET YASAĞI ANLAŞMASINA EMSAL ALINABİLECEK MEVZUAT HÜKÜMLERİ 101

A. Emsal Alınabilecek Mevzuat Hükümlerine Genel Bir Bakış . 101

B. Rekabet Hukukuna İlişkin Düzenlemeler . 102

1. 2002/2 Sayılı Grup Muafiyeti Tebliği 102

2. RKHK m. 4 Açısından Değerlendirme 104

3. RKHK m. 6 Açısından Değerlendirilmesi . 106

4. RKHK m. 7 Açısından Değerlendirilmesi . 107

C. Acentenin Rekabet Yasağı Anlaşmasına İlişkin TTK m. 123 108

1. Genel Olarak 108

2. Acenteye İlişkin Rekabet Yasağı Anlaşmasının Sınırları ve TTK m. 123/1’in Franchise Sözleşmesi Tarafları Açısından Değerlendirilmesi . 109

3. Müvekkilin Rekabet Yasağı Anlaşmasından Vazgeçmesi ve Buna İlişkin TTK m. 123/2’nin Franchise-Veren Açısından Değerlendirilmesi . 116

4. Acentelik Sözleşmesinin Kusura Bağlı Olarak Feshi Neticesinde Rekabet Yasağı Anlaşmasının Sonlandırılması ve Buna İlişkin TTK m. 123/3’ün Franchise Sözleşmesi Tarafları Açısından Değerlendirilmesi . 123

5. Rekabet Yasağı Anlaşmasının Kanuni Ölçü Norm Çerçevesinde Acentenin Aleyhine Olduğu Ölçüde Geçersiz Olması ve Buna İlişkin TTK m. 123/4’ün Franchise-Alan Açısından Değerlendirilmesi 125

6. Acentelik Sözleşmesinin Sona Erdirilmesine İlişkin TTK m. 123/2 ve TTK m. 121/1’in Hükümlerinin Birlikte

Değerlendirilmesi, Hükmün Franchise Sözleşmesine Uygunluğu 127

D. İşçinin Rekabet Yasağı Anlaşmasına İlişkin TBK m. 444 Vd. . 131

E. Emsal Alınabilecek Mevzuat Hükümlerinin Franchise Sözleşmesine Uygunluk Açısından Değerlendilmesi . 138

F. Emsal Alınabilecek Mevzuat Hükümlerinin Tatbiki 140

V. FRANCHISE-ALANIN, FRANCHISE SÖZLEŞMESİ SONRASI İÇİN REKABET YASAĞI ANLAŞMASIYLA SINIRLANDIRILMASI . 143

A. Franchise-Alan İçin Sözleşme Sonrası İçin Rekabet Yasağı Getiren Anlaşmanın Esasları . 143

1. Anlaşmanın Hukuki Niteliği 143

2. Anlaşmanın Geçerlilik Şartları . 146

a. Anlaşmanın Şekli . 146

b. Anlaşmanın Yapıldığı An 149

c. Anlaşmanın Kapsamı . 151

i. Genel Olarak . 151

ii. Anlaşmanın İçeriğine İlişkin Sınırlamalar 156

(a) Konu Bakımından Sınırlamalar 156

(b) Yer Bakımından Sınırlamalar . 158

(c) Süre Bakımından Sınırlamalar 160

iii. TBK m. 444/2 ve 447/1’deki Düzenleme Açısından Değerlendirme . 163

iv. TBK m. 445’teki Düzenleme Açısından Değerlendirme165

3. Anlaşma Taraflarının Borçları . 167

a. Franchise-Alanın Borcu . 167

b. Franchise-Verenin Borcu . 168

i. Bekleme Tazminatı . 168

ii. Tazminat Miktarının Tayini 168

4. Anlaşmanın İhlali . 170

a. Anlaşmanın İmkânsızlık, Temerrüt ve Ödemezlik Defi Açısından Değerlendirilmesi . 170

i. Rekabet Etmeme Ediminin İhlalinin İfa İmkansızlığı mı, yoksa Temerrüt mü Yaratacağı Meselesi 170

ii. Ödemezlik Defi Açısından Değerlendirme . 177

b. Franchise-Alanın Anlaşmayı İhlali 182

i. Genel Olarak . 182

ii. Aynen İfa ve/veya Tazminat Talebine Muhatap Olma . 185

iii. Franchise-Verenin Anlaşmayı Fesih Etmesi . 194

iv. Ceza Koşulu 204

c. Franchise-Verenin Anlaşmayı İhlali 220

5. Zamanaşımı 222

B. Rekabet Yasağı Anlaşmasının Sona Ermesi . 223

1. Franchise-Verenin Anlaşmadan Vazgeçmesi. 223

2. Anlaşmanın Süresinin Dolması 225

3. Tarafların Anlaşması (İkale Sözleşmesi/Bozma Sözleşmesi). 227

4. Franchise Sözleşmesinin Taraflardan Birinin Kusuru Sebebiyle Fesih Edilmesi ve Buna Dayalı Olarak TTK m. 123’e Kıyasen Rekabet Yasağı Anlaşmasının Feshi 229

5. Anlaşmanın Feshi . 231

6. Franchise-Verenin Anlaşmayı Sürdürmesinde Önemli Bir Menfaatinin Kalmaması . 236

7. Taraflardan Birinin Ölümü veya Tüzel Kişiliğe Haizse Tüzelkişiliğinin Sona Ermesi, Ehliyetini Kaybetmesi ve İflası 237

a. Taraflardan Birinin Ölümü veya Tüzel Kişiliğe Haizse Tüzelkişiliğinin Sona Ermesi . 237

b. Taraflardan Birinin Ehliyetini Kaybetmesi 242

c. Taraflardan Birinin İflası . 243

8. Alacaklı ve Borçlu Sıfatının Birleşmesi . 247

C. Rekabet Yasağı Anlaşmasına İlişkin Bazı Özel Durumlar . 249

1. İşletmenin Devrinin Rekabet Yasağı Anlaşmasına Etkisi 249

2. Franchise Sözleşmesinin Geçersizliğinin Rekabet Yasağı Anlaşmasına Etkisi . 253

3. Rekabet Yasağı Anlaşmasının Franchise-alanın Denkleştirme Talebine ve Bekleme Tazminatına Etkisi 260

D. Yargı Uygulaması Da Dikkate Alınarak Sözleşme Sonrası İçin Rekabet Yasağı Anlaşmasının Uygulanabilirliği 261

1. Franchise-Alanın, Frachise Sözleşmesi Sonrası İçin Rekabet Yasağı Anlaşmasıyla Sınırlandırılabilmesinin Uygulanabilirliği 261

2. Yargının Konuya Bakışı . 264

a. Sözleşme Sonrası İçin Kararlaştırılan Rekabet Yasağı Anlaşması Açısından . 264

i. Kararlaştırılan Doğrudan Rekabet Yasağı 264

ii. Rekabet Yasağı Anlaşmasının Dolanılması 269

b. Kanuni Düzenlemelerin veya Başka Amaçlarla Akdedilmiş Sözleşmelerin Doğurduğu Dolaylı Rekabet Yasağı Açısından . 272

c. Görevli Mahkeme 275

VI. SONUÇ VE ÖNERİLER 277

VII. KAYNAKÇA . 283

ÖZGEÇMİŞ 300