Tıp Hukuku ve Etiği Derslerine Giriş

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Teşekkür 9
Yazar Hakkında 11
Kısaltmalar 27
Bölüm 1
TÜRKİYE'DE SİYASAL YAPI
GİRİŞ 29
1. YASAMA YETKİSİ 29
2. YÜRÜTME YETKİSİ 30
3. YARGI YETKİSİ 31
Bölüm 2
TÜRKİYE’DE BAZI YAŞAMSAL İSTATİSTİKLER,
SAĞLIK SİSTEMİ VE SAĞLIĞIN FİNANSI
1. NÜFUS, BAZI YAŞAMSAL İSTATİSTİKLER 33
2. TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİ 35
2.1. Sağlıkta Dönüşüm Projesine Duyulan İhtiyacın Gerekçeleri 35
2.1.1. Sağlık 35
2.1.2. Yönetim 36
2.1.3. Finansman 36
2.1.4. İnsan Kaynakları 36
2.1.5. Kayıt Eksikliği 37
2.2. Sağlıkta Dönüşüm ile Genel Değişiklikler 37
3. SAĞLIĞIN FİNANSI 38
4. SAĞLIK HİZMETLERİNİN YÜRÜTÜLMESİ İLE İLGİLİ BAZI ÖNEMLİ BİLGİLER 39
Bölüm 3
TIP ETİĞİ
GİRİŞ 41
1. ETİK 42
2. AHLAK 43
3. ETİK YAKLAŞIMLAR 45
3.1. Normatif Yöntem 45
3.2. Non–Normatif Yöntem 45
3.3. Metaetik 46
4. ETİK HUKUK İLİŞKİSİ 46
5. TIP ETİĞİ İLE İLGİLİ KISA TARİHÇE 48
6. TIP ETİĞİ 50
6.1. Tıp Etiği Neden Önemlidir? 51
6.2. Tıp Etiği Neden Günceldir? 52
6.2.1. Tarihsel Nedenler 52
6.2.2. Teknolojideki Gelişmeler 53
6.2.3. Demokratik Değerlerin Gelişmesi 53
7. DEONTOLOJİ 54
8. BİYOETİK 54
8.1. Biyoetik – Tıp Etiği 55
9. ETİK KURAMLAR 55
9.1. Faydacı Yaklaşım 55
9.2. Deontolojik Yaklaşım 56
9.3. Erdemler Etiği 58
9.4. Toplumcu Etik 59
9.5. Feminist Etik 59
9.6. Teolojik Etik 59
9.7. Örnek Olaylara Dayalı Etik 60
9.8. İlkecilik 60
9.8.1. Özerkliğe Saygı İlkesi 62
9.8.2. Yararlılık 62
9.8.3. Zarar Vermeme 63
9.8.4. Adalet 65
Bölüm 4
TÜRKİYE’DE HEKİMLİKTE MESLEKİ
DEONTOLOJİ İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER
GİRİŞ 67
1. TIBBİ DEONTOLOJİ NİZAMNAMESİ 68
1.1. Temel Kurallar 68
1.2. Hastanın Özel Yaşamına ve Hekim Seçme Hakkına Saygı 68
1.3. Reklam ve Aracı Kullanma ile ilgili Yasaklar 69
1.4. Hekimin Özerkliği 69
1.5. Tanı ve Tedavide Mesleki Yükümlülükler 69
1.6. Hastaya Bilgi Verme 70
1.7. Korunma ile İlgili Yükümlülükler 70
1.8. Konsültasyon 71
2. HEKİMLİK MESLEK ETİĞİ KURALLARI 71
2.1. Hekimin Görev ve Ödevleri 71
2.2. Sır Saklama Yükümlülüğü 71
2.3. Acil Müdahale 72
2.4. Hekim Mesleğini Uygularken Reklam Yapamaz 72
2.5. Meşru ve Yasak Yöntemler 72
2.6. Hekim Aracılık Edemez, Aracıdan Yararlanamaz ve Endüstri ile İlişkilerde Çıkar Sağlayamaz 72
2.7. Meslektaşlar Arasında İlişkide Saygı ve Mesleki Dayanışma 73
2.8. Yetkinlik Dışı Faaliyet Yasağı ve Konsültasyon 73
2.9. Hekim Hasta İlişkileri 73
2.10. Terminal Dönemdeki Hastalar 73
2.11. Hekimin Tedaviyi Bırakması 74
2.12. Tutuklu ve Hükümlülere Verilecek Tıbbi Yardım 74
2.13. Olağanüstü Durumlar ve Savaş 74
2.14. Uluslararası Sözleşmelere Uyma Zorunluluğu 74
2.15. Cinsel İlişki Muayeneleri 74
2.16. İnsan Üzerinde Araştırma 75
3. KONSÜLTASYON 75
4. HEKİMİN HASTAYA TEDAVİ VERMEYİ REDDETMESİ VE BIRAKMASI 77
4.1. Hekim Hastaya Tedavi Vermeyi Reddedebilir mi? 77
4.2. Hekimin Kişisel veya Mesleki Nedenler ile Hastaya Tedavi Etmeyi Reddetmesi 78
4.3. Şiddet, Tehdit ve Saldırı Tehlikesinde Hekimin Hastaya Tedavi Vermeyi Reddetmesi 79
4.3.1. Sağlık Çalışanına Yönelik Şiddet ve Özel Düzenlemeler 79
4.4. Hekim Hastanın Tedavisini Üstlendikten Sonra Hastayı Bırakabilir mi? 81
4.5. Konsültasyon Uygulamalarında Hastaya Tedavi Vermenin Reddi 82
Bölüm 5
TIP HUKUKU VE TIP MEVZUATI
GİRİŞ 83
1. SAĞLIK MEVZUATI 83
2. SAĞLIK HUKUKU 84
3. TIP HUKUKU 84
4. TÜRKİYE’DE TIP HUKUKUNUN KAYNAKLARI 85
4.1. Anayasa 85
4.2. Uluslararası Sözleşmeler 85
4.2.1. Biyoetik Sözleşmesi 86
4.3. Özel Hukuk 87
4.4. Ceza Hukuku 87
4.5. Türk Hukuk Doktrini 88
Bölüm 6
SAĞLIK HAKKI VE SAĞLIK HİZMETLERİ
GİRİŞ 89
1. SAĞLIK HAKKI 89
2. SAĞLIK HİZMETLERİ 92
2.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri 93
2.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri 93
2.2.1. Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri 93
2.2.2. İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri 94
2.2.3. Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetleri 94
3. REHABİLİTE EDİCİ SAĞLIK HİZMETLERİ 94
4. SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ HİZMETLERİ 94
5. TÜRKİYE’DE TEŞHİS VE TEDAVİ HİZMETİ SUNAN KURUM VE KURULUŞLAR 95
Bölüm 7
BİRİNCİ BASAMAK
SAĞLIK HİZMETLERİ
GİRİŞ 97
1. AİLE HEKİMLİĞİ HİZMETLERİ 97
1.1. Aile Hekimliği Birimi 97
1.2. Aile Hekimliği Birimine Kayıt ve Hastaların Kayıtlı Olduğu Aile Hekimini Değiştirmesi 98
1.3. Gezici ve Yerinde Sağlık Hizmetlerinin Sunulması 98
1.4. Aile Hekimi Kendisine Kayıtlı Bireylere Sağlık Hizmeti Vermeyi Reddedebilir mi? 99
1.5. Başka Bir ile Giden Bireylerin Aile Hekimliği Hizmetlerinden Yararlanması 99
1.6. Bireyin Sürekli İkamet Ettiği Bölge Dışında Bir Yerde Kalması Halinde Aile Hekimliği Hizmetinden Yararlanması 100
1.7. Aile Hekiminin Görevleri 100
1.8. Aile Sağlığı Çalışanının Görevleri 100
1.9. Aile Hekimliği Hizmetlerinde Ücretler 100
2. TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZLERİ 101
Bölüm 8
TÜRKİYE'DE HEKİMLİK MESLEĞİNİ
YÜRÜTME YETKİSİ VE UZMANLIK EĞİTİMİ
GİRİŞ 103
1. TÜRKİYE’DE HEKİMLİK MESLEĞİNİ YÜRÜTMENİN ŞARTLARI 103
1.1. Vatandaşlık Durumu 103
1.2. Tıp Fakültesi Diplomasına Sahip Bulunmak 104
1.3. Tabip Odasına Kayıtlı Bulunmak 105
1.4. Hekimlik Mesleğini Yürütmeğe Geçici veya Sürekli Engeli Bulunmamak 105
2. TIPTA UZMANLIK VE YANDAL UZMANLIK 106
2.1. Tıpta Uzmanlık Kurulu 106
2.2. Uzmanlık Eğitimi 106
3. YAN DAL UZMANLIK 108
Bölüm 9
TIBBİ GİRİŞİM
GİRİŞ 109
1. TIBBİ GİRİŞİM 109
1.1. Yetki 110
1.1.1. Tedavi Etme Yetkisi 110
1.1.2. Tedavi Etme Yetkisi ve Uzmanlık 111
1.1.3. Uzmanlık Öğrencisi Yetkisi 112
1.1.4. İntörnlerin Yetkisi 112
1.1.5. Diğer Sağlık Meslek Mensuplarının Yetkileri 112
1.2. Doğrudan/Dolaylı Tedavi Amacı 114
1.3. Hastanın Aydınlatılmış Onamı 114
1.4. Tıp Bilimi ve Uygulamasına Uygunluk 114
1.4.1 . Bilirkişilik 115
Bölüm 10
HEKİMLERİN
YASAL SORUMLULUKLARI
GİRİŞ 117
1. ÖZEL SAĞLIK SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN HEKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU 119
1.1. Sözleşmeden Doğan Sorumluluk 120
1.1.1. Tedavi Sözleşmesinde Hekimin Yükümlülükleri 122
1.1.1.1. Tanı Koymak 122
1.1.1.2. Tedavi Yöntemini Seçme ve Uygulama 123
1.1.1.3. Özenli Davranma 124
1.1.1.4. Sadakat 125
1.1.1.4.1. Hastayı Aydınlatma 126
1.1.1.4.2. Hastanın Çıkarlarını (yararını) Gözetme 126
1.1.1.4.3. Sır Saklama 126
1.1.1.5. Kayıt Tutma 127
1.1.1.6. Talimatlara Uygun Hareket Etme 130
1.1.1.7. Bizzat İşi Görme 130
1.2. Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk 131
1.3. Vekâletsiz İş Görmeden Doğan Sorumluluk 131
1.4. Sorumluluğun Tabi Olduğu İspat Kuralları 132
2. HEKİMİN İDARİ SORUMLULUĞU (KAMUDA ÇALIŞAN HEKİMİN SORUMLULUĞU) 132
2.1. Tıbbi Hizmetlerde Görev Kusuru 134
2.2. Tıbbi Hizmetlerde Kişisel Kusur 134
2.3. Tıbbi Hizmetlerde Rücu Davası 135
3. DİSİPLİN SORUMLULUĞU 135
3.1. Kamu Hizmeti Gören Hekimin Disiplin Sorumluluğu 136
3.1.1. Disiplin Cezaları 136
3.1.2. Disiplin Cezası Verme Yetkisi 137
3.1.3. Disiplin Kovuşturmalarında Yöntem 137
3.1.4. Memurun Disiplin Suçlarında Savunma Hakkı 137
3.1.5. Disiplin Cezalarına Karşı Başvuru Yolları 138
3.1.6. Disiplin Kararlarının Uygulanması 139
3.2. TTB Mevzuatı Kapsamında Disiplin Sorumluluğu 139
3.2.1. Tabip Odaları 139
3.2.2. Tabip Odası yönetim Kurulunun Görevleri 140
3.3. Tabip Odası Onur Kurulu 140
Bölüm 11
ORGAN VE DOKU AKTARIMI
GİRİŞ 143
1. TÜRKİYE'DE ORGAN VE DOKU AKTARIMI İLE İLGİLİ YASAL DURUM 144
1.1. Türk Yasalarında Organ ve Dokunun Tanımı 144
1.2. Organ ve Doku Karşılığında Maddi Bir Karşılık Alınamaması 145
1.3. Canlı Vericiden Organ Alınması 146
1.3.1. Canlıdan Organ Aktarımında Organ Vericisinin Serbest İradesi ile Karar Vermesi 147
1.3.2. Canlıdan Organ ve Doku Aktarımında Akrabalık İlişkisi 148
1.3.3. Canlı Vericinin ve Alıcının Bilgilendirilmesi 150
1.3.4. Ergin ve Ayırt Etme Gücü Olmayanlardan Organ ve Doku Alımı 150
1.3.5. Mutlak Hayati Tehlikenin Bulunduğu Durumlar 151
1.4. Ölüden Organ ve Doku Alınması 151
1.4.1. Beyin Ölümü 151
1.4.2. Vasiyetle Organ ve Kadavra Bağışı 152
1.4.3. Ölenin Yakınlarının Karar Vermesi 152
1.4.4. İzinsiz Organ ve Doku Alımı 153
1.4.5. Kimsesiz Kadavraların Durumu 153
1.5. Organ ve Doku Naklinde Suçlar 153
1.6. Reklam Yasağı 154
1.7. Organ ve Doku Aktarımını Gerçekleştirebilecek Kurumlar, Verici ve Alıcıya Gerekli Tahlillerin Yapılması 154
Bölüm 12
CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞINDA HAKLAR
GİRİŞ 155
1. HEKİMLİK UYGULAMALARI BAĞLAMINDA CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞINDA HAKLAR 157
2. CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI /HİZMETLERİ 157
3. ÜREME HAKLARI VE CİNSEL HAKLAR 159
3.1. Cinsel Yaşam ve Üremede Yaşama Hakkı 160
3.2. Cinsel Yaşam ve Üremede Özgürlük Hakkı 160
3.3. Cinsel Yaşam ve Üremede Eşitlik Hakkı 161
3.4. Cinsel Yaşam ve Üremede Özel Yaşama Saygı Hakkı 161
3.4.1. Bilgilerin Gizliliği 161
3.4.2. Beden Mahremiyeti 162
3.4.3. Kendini İfade ve Geliştirme Hakkı 162
3.5. Cinsel Yaşam ve Üremede Düşünce Özgürlüğü Hakkı 163
3.6. Cinsel Yaşam ve Üremede Sağlık Bakımı Alma ve Sağlığın Korunması Hakkı 163
3.7. Cinsel Yaşam ve Üremede Bilimsel Gelişmelerden Yararlanma Hakkı 163
3.8. Diğer Haklar 164
4. TÜRKİYE’DE CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI HİZMETLERİ 164
5. ÜREMEYE YARDIMCI TEKNİKLER 165
5.1. Türkiye'de Üremeye Yardımcı Teknikler 165
5.1.1. Evlilik İçinde Uygulanması Koşulu 166
5.1.2. Transfer Edilecek Embriyo Sayısı 166
5.1.3. Cinsiyet Seçimi Yasaktır 166
5.1.4. Embriyonal ya da Fetal Redüksiyon Yasaktır 167
5.1.5. Embriyo ve Üreme Hücrelerinin Saklanması 167
5.1.6. Tanıtım ve Reklam 167
5.1.7. Embriyo Saklama ve İmhası 168
5.1.8. Tüpteki Embriyolar Üzerinde Araştırma 168
5.1.9. ÜYTE Uygulamalarında Aydınlatılmış Onam 168
5.1.10. Genel Sağlık Sigortası Kapsamında ÜYTE Uygulamaları 169
6. CİNSİYET DEĞİŞTİRME 170
6.1. Cinsiyet Değiştirme İçin Gereken Şartlar 170
6.1.1. 18 Yaşını Doldurmuş Olma 170
6.1.2. Mahkeme İznine Başvuran Kişinin Evli Olmaması 171
6.1.3. Mahkeme İznine Başvuran Kişinin Transseksüel Yapıda Olması 171
6.1.4. Mahkeme İznine Başvuran Kişinin Üreme Yeteneğinden Yoksun Olması 172
7. HIV İLE YAŞAYANLAR 173
7.1. Hastayı Reddetme 174
7.2. Bilgilerin Paylaşımında Etik Sorunlar ve Ayırımcılık 174
8. GEBELİĞİN SONLANDIRILMASI 176
8.1. Türkiye'de Gebeliğin Sonlandırılması ile İlgili Yasal Düzenlemeler 176
8.1.1. Gebeliğin Sonlandırılmasında Süreler 177
8.1.1.1. On Haftayı Aşan Gebelikler 178
8.1.2. İsteyerek Düşük Uygulamalarında Onam 180
8.1.2.1. Ergin Olmayan Kadınlar 181
8.1.2.2. Ayırt Etme Gücü Olmayan Kadın 182
8.1.2.3. Veli Vasi veya Eşin İzin Belgeleri 183
8.1.2.4. Aydınlatılmış Onam İşlemleri 183
8.1.3. Yetki 183
9. GEBELİĞİ ÖNLEME 184
9.1. Vazektomi ve Tüp Ligasyon 185
9.2. Kastrasyon 185
10. GENİTAL MUAYENE 185
Bölüm 13
İNSAN ÜZERİNDE ARAŞTIRMA
GİRİŞ 187
1. İNSAN ÜZERİNDE ARAŞTIRMADA GENEL ŞARTLAR 188
1.1. Araştırma İnsan Dışı Deney Ortamında veya Yeterli Sayıda Deney Hayvanı Üzerinde Yapılmış Olmalıdır 188
1.2. İnsanlar Üzerindeki Araştırmayla Karşılaştırılabilir Etkinlikte Başka Bir Seçenek Bulunmamalıdır 189
1.3. Araştırma İnsan Sağlığı Üzerinde Öngörülebilir Zararlı ve Kalıcı Bir Etki Bırakmamalıdır 189
1.4. Bireyin Araştırmadan Dolayı Maruz Kalabileceği Tehlikeler, Araştırmadan Beklenen Yararlar ile Orantısız Olmamalıdır 190
1.5. Bilimsel Yarar ve Kamu Yararı, Bireyin Sağlığından Üstün Tutulamaz 190
1.6. Araştırma Projesi Bağımsız Bir Kurul Tarafından İncelenmiş ve Onaylanmış Olmalıdır 190
1.7. Bireye İnsan Onuruyla Bağdaşmayacak Ölçüde Acı Verecek Yöntemler Uygulanamaz 191
1.8. Araştırmaya Dâhil Edilecek Bireyin Aydınlatılmış Onamı Açık Bir Şekilde Alınmalıdır 191
1.9. Birey Serbest İradesi ile Araştırmaya Dâhil Edilmelidir 192
1.10. Bireyler, Hakları ve Güvenceleri Hakkında Bilgilendirilmelidir 192
1.11. Bireyin Germ Hücrelerinin Genetik Yapısını Bozmaya Yönelik Araştırma Yapılamaz 192
1.12. Bireyin Tıbbi Takip ve Tedavisi İle İlgili Kararlar, Hekim veya Diş Hekimine Aittir 192
2. ÇOCUK, GEBE VE LOHUSALARIN, AKIL HASTALARININ ARAŞTIRMAYA DÂHİL EDİLMESİ 193
2.1. Çocukların Araştırmalara Dâhil Edilmesi 193
2.2. Gebeler, Lohusalar ve Emziren Kadınların Araştırmaya İştirak Etmeleri 194
2.3. Kısıtlıların Araştırmaya Dahil Edilmesi 194
2.4. Bilinci Kapalı Kişilerin Araştırmaya Dahil Edilmesi 195
2.5. Bilinci Kapalı Kişilerin Yakınlarına ulaşılmaması Nedeniyle Onam Alınamadığı Durumlarda 196
3. İNSAN ÜZERİNDE DENEME 196
4. KÖK HÜCRE ARAŞTIRMALARI 198
Bölüm 14
AYDINLATILMIŞ ONAM
GİRİŞ 199
1. TÜRKİYE’DE AYDINLATILMIŞ ONAM İLE İLGİLİ HUKUKİ DURUM 199
2. HASTANIN TIBBİ GİRİŞİME ONAM VEREBİLMESİ İÇİN GEREKEN ŞARTLAR 201
2.1. Aydınlatmanın Kapsamının Genişletilmesi 202
2.2. Aydınlatmanın Kapsamının Daraltılması 202
2.3. Aydınlatmanın Verilme Tarzı 203
2.4. Aydınlatma Kime Yapılmalıdır? 203
2.5. Aydınlatma Kim Tarafından Yapılmalıdır? 204
2.6. Aydınlatmada Yazılılık 204
2.7. Aydınlatma Ne Zaman Yapılmalıdır? 205
3. ÇOCUK ADINA TIBBİ GİRİŞİMLERE KARAR VERİLMESİNDE ETİK VE YASAL TARTIŞMALAR 205
3.1. Ayırt Etme Gücü Bulunmayan Çocuklar Adına Tıbbi Girişime Karar Verilmesi 206
3.2. Ayırt Etme Gücü Bulunan Çocuklardan Tıbbi Girişimler İçin Aydınlatılmış Onam Alınması 207
Bölüm 15
HASTANIN TEDAVİYİ REDDETME HAKKI
GİRİŞ 209
1. TEDAVİYİ REDDETME HAKKI VE ETİK TARTIŞMALAR 209
2. KARAR VERME YETERLİLİĞİ OLAN HASTANIN TEDAVİYİ REDDETME HAKKI VE TÜRK HUKUKU 210
3. MADDE BAĞIMLILARININ VE AKIL HASTALARININ ZORLA YATIRILMASI VE TEDAVİSİ 212
4. TÜRKİYE'DE ÇOCUKLARDA ZORUNLU AŞI 213
5. BEDEN MUAYENESİ 214
5.1. Muayeneye Karar Verme Yetkisi 215
5.2. Şüpheli, Sanık veya Diğer Kişilerin Sağlığına Zarar Vermeme 215
5.3. Beden Muayenesinin Sadece Hekim Tarafından Gerçekleştirilebilmesi 216
5.4. Şüpheli, Sanık veya Diğer Kişilerin Onam Vermemesi 216
Bölüm 16
HASTANIN ÖZEL HAYATINA SAYGI HAKKI
GİRİŞ 219
1. ÖZEL HAYATA SAYGI HAKKI 219
2. TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE ÖZEL HAYATA SAYGI HAKKI 219
3. SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÖZEL HAYATA SAYGI HAKKI 221
4. SAĞLIKTA ÖZEL HAYAT SAYGI HAKKININ KAPSAMI 222
4.1. Meslek Sırrı 223
4.2. Hangi Bilgiler Sır Kapsamındadır? 224
5. MESLEK SIRRININ SINIRLARI VE KARŞILAŞILAN ETİK / YASAL SORUNLAR 225
6. HASTAYA AİT GİZLİ BİLGİLERİN AÇIKLANABİLECEĞİ HALLER 227
6.1. Bir Kanun Hükmünü Yerine Getirme 227
6.2. Bulaşıcı Hastalıklarda Bildirim 227
6.3. Suçun Bildirimi 228
6.4. Yetkili Makamın Emrini Yerine Getirme 229
6.5. Tanıklıktan Çekinme 229
6.6. Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali 230
6.7. Hastanın Rızası 231
7. HASTANIN TIP EĞİTİMİNE DAHİL EDİLMESİ 231
Kaynakça 235
Yasal Düzenlemeler/Uluslarası Belgeler ve Yargı Kararları Dizini 241
Kavramlar Dizini 245