Toplu İş Sözleşmesinin Art Etkisi
TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN ART ETKİSİ
İrem YAYVAK (İstanbul Üniversitesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi)
İÇİNDEKİLER
Sunuşv
Önsözvii
İçindekilerxi
Kısaltmalarxvii
Giriş1
BİRİNCİ BÖLÜM
ART ETKİYE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
I ART ETKİYE İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN TARİHİ GELİŞİMİ5
A Türk Hukuku'nda 5
1 Cumhuriyet'in İlanından 1961 Anayasa'sına Kadarki Dönem6
2 1961 Anayasası ve 275 Sayılı Kanun Dönemi8
3 1982 Anayasası ve 2822 sayılı Kanun Dönemi 9
4 6356 Sayılı Kanun Dönemi11
B Alman Hukuku'nda 12
1 1918 tarihli Tüzük'ten Önceki Dönem13
2 1918 tarihli Tüzük Dönemi14
3 Nasyonal Sosyalist Rejim Dönemi16
4 1949 tarihli Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Dönemi16
II ART ETKİ TERİMİ VE ART ETKİ HÜKMÜNÜN AMACI17
A Art Etki Terimi17
B Art Etki Hükmünün Amacı18
xii TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN ART ETKİSİ
III ART ETKİYE SAHİP TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ HÜKÜMLERİNİN
HUKUKİ NİTELİĞİ22
A Art Etkiye Sahip Hükümlerin Hukuki Niteliğine Yönelik Tartışma22
1 Bütünleşme (Incorporation) Teorisi23
2 İş Sözleşmesi Hükmü Değerinde Geçici Etkiye Sahip Oldukları
Görüşü25
3 Kanaatimiz27
B Art Etki Hükmünün Emredici Nitelikte Olup Olmadığına Yönelik
Tartışma28
C Bir Hükmün Toplu İş Sözleşmesi Yürürlükteyken Uygulanmasının Art
Etkinin Hukuki Niteliği ile İlişkisi31
IV ART ETKİ HÜKMÜNÜN KİŞİ BAKIMINDAN KAPSAMI34
A Art Etkiden Yararlanabilen İşçiler34
B Art Etkiden Yararlanamayan İşçiler38
V ART ETKİ İÇİN ARANAN ŞART: TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN
SONA ERMESİ44
A Genel Olarak44
B Toplu İş Sözleşmesinin Süresi ve Sürenin Dolması Halinde Art Etki47
1 Toplu İş Sözleşmesinin Süresine İlişkin Kural ve Aykırılığın Sonucu47
2 Toplu İş Sözleşmesinde Süreye İlişkin Hüküm Yer Almaması Hali50
3 Toplu İş Sözleşmesinin Süresine İlişkin İstisna Hükmü51
4 Toplu İş Sözleşmesinin Süresinin Kesinliği52
5 Toplu İş Sözleşmesinin Süresinin Bitmesinden Sonra Yenilenmesi53
6 Sürenin Dolması İle Sona Erme ve Haklı Nedenle Feshe İlişkin
Tartışma55
C 6356 Sayılı Kanun'un Art Etki Hükmüne İlişkin Getirdiği Değişiklik59
D Toplu İş Sözleşmesini Sona Erdirmeyen Haller61
1 Genel Olarak61
2 İşyeri Devrine İlişkin Madde ile İşveren Değişikliğine İlişkin
Maddenin ilişkisi66
a Devralan ve Devralınan İşyerinde Yürürlükte Toplu İş Sözleşmesi
Bulunması Hali66
b Sadece Devralınan İşyerinde Yürürlükte Toplu İş Sözleşmesi
Bulunması Hali71
İÇİNDEKİLER xiii
c Sadece Devralan İşyerinde Yürürlükte Toplu İş Sözleşmesi
Bulunması Hali72
d İşyeri Devrine İlişkin Madde ile İşveren Değişikliğine İlişkin
Madde Arasındaki İlişki73
3 İşkolu Değişikliği75
a 2822 sayılı Kanun Döneminde İşkolu Değişikliği75
b 6356 sayılı Kanun Döneminde İşkolu Değişikliği 78
İKİNCİ BÖLÜM
TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ
VE BU HÜKÜMLERİN ART ETKİSİ
I TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ81
A Genel Olarak81
B Toplu İş Sözleşmesi Hükümlerinin Sınıflandırılması83
C Toplu İş Sözleşmesinin İçeriğine İlişkin Anayasal Düzenlemenin
Kanuni Düzenleme ile İlişkisi86
D Toplu İş Sözleşmesinin Normatif Hükümleri87
1 İş Sözleşmesinin Yapılmasına İlişkin Hükümler89
a İş Sözleşmesinin Şekline İlişkin Hükümler90
b İş Sözleşmesinin Yapılmasını Yasaklayan Hükümler 92
c İş Sözleşmesinin Yapılmasını Emreden Hükümler94
2 İş Sözleşmesinin İçeriğine İlişkin Hükümler96
a İş Sözleşmesi İle Doğrudan Doğruya İlgili Hükümler98
(1) Genel Olarak98
(2) Nötr Hükümler100
(3) Rıza Hükümleri102
(4) Tahkimle İlgili Düzenlemeler102
b İşçi ve İşveren İlişkilerini İlgilendiren Hükümler104
(1) Genel Olarak104
(2) Hukuki Niteliğe Yönelik Tartışma106
(3) Hukuki Niteliğe İlişkin Kanaatimiz110
xiv TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN ART ETKİSİ
3 İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Hükümler112
a Genel Olarak112
b Fesih Bildirim Sürelerine İlişkin Düzenlemeler114
c Disiplin Kuruluna İlişkin Düzenlemeler117
(1) Genel Olarak117
(2) Disiplin Kurulu'na İlişkin Hükümlerin Hukuki Niteliği121
d Cezai Şarta İlişkin Düzenlemeler123
E Toplu İş Sözleşmesinin Tarafların Hak Ve Borçlarına İlişkin Hükümleri126
1 Tarafların Karşılıklı Hak Ve Borçlarına İlişkin Hükümler128
2 Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanması, Denetimi Ve
Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Hükümler132
II ART ETKİYE SAHİP TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ HÜKÜMLERİ133
A Genel Olarak133
B Toplu İş Sözleşmesi Hükümleri Bakımından Art Etki134
1 Toplu İş Sözleşmesinin Normatif Hükümleri Bakımından Art Etki134
a İş Sözleşmesinin Yapılmasına Dair Hükümlerin Art Etkisi135
(1) Genel Olarak135
(2) Kanaatimiz137
b İş Sözleşmesinin İçeriğine Dair Hükümlerin Art Etkisi139
(1) Ücret Zammına İlişkin Düzenlemelerin Art Etkisi
Bakımından İnceleme141
i Art Etkiyi Reddeden Görüş142
ii Art Etkiyi Kabul Eden Görüş146
iii Hükmün Yorumunu Dikkate Alan Görüş147
iv Kanaatimiz150
(2) Kıdem Zammına İlişkin Düzenlemelerin Art Etkisi
Bakımından İnceleme151
c İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Hükümlerin Art Etkisi153
(1) Genel Olarak153
(2) Disiplin Kurulu Hükümlerinin Art Etkisi Bakımından
İnceleme155
2 Toplu İş Sözleşmesinin Tarafların Hak Ve Borçlarına İlişkin
Hükümleri Bakımından Art Etki158
İÇİNDEKİLER xv
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BAZI ÖZEL DURUMLAR BAKIMINDAN ART ETKİ VE
ART ETKİNİN SONA ERMESİ
I İŞÇİ YARARINA ŞART İLKESİNİN ART ETKİ KAVRAMI İLE
İLİŞKİSİ161
A İşçi Yararına Şart İlkesi161
B Eski - Yeni Toplu İş Sözleşmesi İlişkisi ve İşçi Yararına Şart İlkesi166
C İlkenin Art Etki Kavramı İle İlişkisi168
II KAZANILMIŞ HAK KAVRAMININ ART ETKİ KAVRAMI İLE
İLİŞKİSİ 170
A Kazanılmış Hak ve Beklenen Hak Kavramları170
1 Kazanılmış Hak171
2 Beklenen Hak173
B Kazanılmış Hak Kavramı ile Art Etki Kavramı Arasındaki İlişki175
C Yeni Toplu İş Sözleşmesinde Yer Almayan Hükümler Bakımından
Kazanılmış Hak Kavramı178
1 Genel Olarak178
2 Kazanılmış Hakkın Saklı Tutulacağına İlişkin Kayıt 180
III TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YÜRÜRLÜĞÜNÜN GERİYE
GÖTÜRÜLMESİ VE ART ETKİ182
A Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girme Anı182
1 Yürürlüğe Girme Anına İlişkin Genel Kural 184
2 Geriye Etkili Yürürlük Kararlaştırılmasına İlişkin İstisna Hali186
a Genel Olarak186
b Geriye Etkili Yürürlük Kararlaştırılmasına Yönelik Sınır188
c Geriye Etkili Yürürlüğün Kararlaştırılma Şekli190
d Geriye Etkili Yürürlüğe Sahip Olabilecek Hükümler191
B Geriye Etkili Yürürlük ve Art Etkiye Sahip Hükümler193
1 Kanunun Lafzını Dikkate Alan Görüş194
2 Yeni Toplu İş Sözleşmesinin İmza Tarihini Dikkate Alan Görüş196
3 İşçi Yararına Şart İlkesinin Uygulanmasını Öngören Görüş197
4 Kanaatimiz199
xvi TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN ART ETKİSİ
IV TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN TEŞMİL EDİLMESİ VE ART ETKİ203
A Genel Olarak Teşmil Kavramı203
B Teşmilin Sona Ermesi Ve Art Etki209
1 Teşmilin Sona Ermesi209
a Bakanlar Kurulu Kararı İle Yürürlükten Kaldırılması210
b Teşmil Edilen Toplu İş Sözleşmesinin Sona Ermesi 211
(1) Genel Olarak211
(2) Teşmil Edilen Toplu İş Sözleşmesinin Kısmen
Değiştirilmesi Hali211
c Teşmil Uygulanan İşyeri/İşletmede Toplu İş Sözleşmesi
Yapılması Nedeniyle Sona Erme214
2 Teşmil Uygulamasının Sona Ermesi Halinde Art Etki215
a Bakanlar Kurulu Kararı İle Yürürlükten Kaldırma Halinde
Art Etkiyi Reddeden Görüş216
b Her Halde Art Etkinin Var Olduğunu Savunan Görüş216
c Altmış Günlük Dava Açma Süresini Dikkate Alan Görüş218
d 2822 sayılı Kanun Döneminde Yargıtay'ın Görüşü219
e Alman Doktrininde İleri Sürülen Görüş220
f 6356 sayılı Kanun'un Dikkate Alınması ile Vardığımız Sonuç221
V ART ETKİNİN SONA ERMESİ223
A Yeni Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi Dolayısıyla
Sona Erme224
B Yeni Bir Sözleşme Yapılması Dolayısıyla Sona Erme230
C Toplu İş Sözleşmesi Yürürlükteyken Art Etkinin Ortadan Kaldırılması232
D Yeni Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamına Girmeyen İşçilerin Durumu233
SONUÇ235
KAYNAKÇA241
