Tüketicinin KorunmasıDün, Bugünü, Gelecek
Dr. Kutlu KÖYCÜ
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR . 5
ÖNSÖZ . 7
TABLOLAR LİSTESİ 19
BİRİNCİ BÖLÜM
BİR KAMU POLİTİKASI ALANI OLARAK TÜKETİCİNİN KORUNMASI
1.1. TÜKETİCİNİN KORUNMASININ TARİHÇESİ 21
1.2. TÜKETİCİNİN KORUNMASINI BİR KAMU POLİTİKASI ALANI OLARAK GÖRMEK . 25
1.2.1. Politika Alanının Aktörleri 28
1.2.1.1. Devlet - Bürokrasi . 29
1.2.1.2. Özel Sektör . 31
1.2.1.3. Yurttaşlar ve Tüketici Örgütleri 32
1.3. TÜKETİCİNİN KORUNMASI ALANINDA BİR MODEL OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ 34
1.3.1. Avrupa Birliği’nde Tüketicinin Korunmasının Tarihçesi . 34
1.3.2. Avrupa Birliği Tüketici Politikasını Anlamak Açısından Önem Taşıyan Bazı Anahtar Kavramların İncelenmesi: “Paylaşılmış Yetkiler”, “Yerellik”, “Maksimum ve Minimum Harmonizasyon” 37
1.3.3. Avrupa Nezdinde Tüketici Koruma Modellerine Genel Bir Bakış . 41
1.4. TÜRKİYE’DE TÜKETİCİNİN KORUNMASI: TARİHÇE, MEVCUT DURUM ve AB ÜYELİK SÜRECİ . 43
TÜKETİCİNİN KORUNMASI: DÜN, BUGÜN, GELECEK
12
1.4.1. Türkiye’nin AB’ye Üyelik Sürecinin Tüketicinin Korunması Alanına Yansımaları: AB’den Türkiye’ye Yönelik Politika Transferi . 47
1.4.1.1. Politika Transferi Kavramı 47
1.4.1.2. Türkiye’deki Tüketicinin Korunması Politikasında Politika Transferinin Rolü 50
1.4.1.2.1. Avrupa Birliği Türkiye Raporlarında Tüketici Politikası Transferinin İzleri . 56
1.4.1.2.2. Politika Transferine Kurumsal Hazırlık: Tüketicinin Korunmasının Güçlendirilmesi Avrupa Birliği IPA II Teknik Destek Projesi 58
1.4.1.3. Tüketicinin Korunması Alanında Politika Transferine İlişkin Genel Değerlendirme 59
İKİNCİ BÖLÜM
TÜKETİCİNİN KORUNMASI HUKUKUNUN KAPSAMI: 6502 SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN VE UYGULAMA YÖNETMELİKLERİ
2.1. AMAÇ, KAPSAM, TEMEL İLKELER ve “TÜKETİCİ” TANIMI 65
2.2. 6502 SAYILI KANUN BAĞLAMINDA TÜRK TÜKETİCİ HUKUKUNU OLUŞTURAN BAZI TEMEL UNSURLAR . 69
2.2.1. Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar . 69
2.2.2. Ayıplı Mallar . 73
2.2.3. Ayıplı Hizmetler . 77
2.2.4. Tüketici Kredileri 80
İÇİNDEKİLER
13
2.2.5. Konut Kredisi ve Ön Ödemeli Konut Satış Sözleşmeleri . 84
2.2.5.1. Ön Ödemeli Konut Satışlarında Sözleşmeden Dönme ve 2017-2018 Mevzuat Değişiklikleri 88
2.2.6. Abonelik Sözleşmeleri 90
2.2.7. Mesafeli Sözleşmeler . 93
2.2.7.1. Mesafeli Sözleşmelere İlişkin 2022 Değişiklikleri . 97
2.2.8. Devre Tatil ve Uzun Süreli Tatil Sözleşmeleri ve Bu Alanda 7392 sayılı Kanunla Gelen 2022 Değişiklikleri . 100
2.2.9. Paket Tur Sözleşmeleri 103
2.2.10. Garanti, Satış Sonrası Hizmetler ve Yenilenmiş Ürünler . 108
2.2.10.1. Garanti 108
2.2.10.2. Satış Sonrası Hizmetler ve Konuyla İlgili 2022 Değişiklikleri 110
2.2.10.3. Tüketicinin Korunmasında Yeni Bir Alan: Yenilenmiş Ürünler 114
2.2.11. Ticari Reklam ve İlanlar ile Haksız Ticari Uygulamaların Denetimi ve Reklam Kurulu – 2022 Değişikliklerinin Önemli Etkileri . 120
2.2.11.1. Ticari Reklam ve İlanların Denetimi 120
2.2.11.2. Haksız Ticari Uygulamalar 126
2.2.11.3. Reklam Kurulu 130
2.2.11.4. Reklam Kurulu’nun Rehberlik Faaliyetleri: İlke Kararları, Kılavuzlar ve Sosyal Medya Etkileyicilerine Yönelik Rehber 134
2.2.11.5. Reklam Kurulu’nun Bazı Örnek Kararları 137
TÜKETİCİNİN KORUNMASI: DÜN, BUGÜN, GELECEK
14
2.2.12. Tüketici Uyuşmazlıklarının Çözümü: Tüketici Hakem Heyetleri, Tüketici Mahkemeleri, Topluluk Davaları ve Arabuluculuk . 144
2.2.12.1. Tüketici Hakem Heyetlerinin Tarihçesi 144
2.2.12.2. 6502 sayılı Kanun ve Uygulama Yönetmelikleri İtibariyle Tüketici Hakem Heyetleri . 147
2.2.12.3. Avrupa Birliği’nin 2013/11 sayılı Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Direktifi’nin Genel İlkeleri Bağlamında Tüketici Hakem Heyetlerine İlişkin Bir Değerlendirme 153
2.2.12.3.1. Uzmanlık, Bağımsızlık ve Tarafsızlık . 154
2.2.12.3.2. Şeffaflık 156
2.2.12.3.3. Etkinlik . 158
2.2.12.3.4. Adil Yargılama 158
2.2.12.3.5. 2013/11 Sayılı Direktif Işığında Tüketici Hakem Heyeti Sisteminin Değerlendirilmesi 160
2.2.12.4. Tüketici Mahkemeleri, Topluluk Davaları ve Tüketici Hukukunda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk . 165
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ’NİN TÜKETİCİNİN KORUNMASINA DAİR GELECEK VİZYONU: TÜRKİYE İÇİN ÖNERİLER
3.1. AVRUPA TÜKETİCİ POLİTİKASINDA İKİ ANA EĞİLİM: DİJİTALLEŞME ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK . 171
İÇİNDEKİLER
15
3.2. BİRLİĞİN TÜKETİCİ POLİTİKASINA YENİ YAKLAŞIMI: “TÜKETİCİLER İÇİN YENİ ANLAŞMA (2019/2161/EC SAYILI DİREKTİF)” 173
3.2.1. Yeni Anlaşmanın Temel Amaçları ve Hazırlık Adımı Olarak “Fitness Check (Hazırlık Belgesi)” . 173
3.2.2. Yeni Anlaşma (2019/2161/EC sayılı Direktif) İtibariyle Dijital Tüketicinin Korunması . 175
3.2.2.1. 2011/83/EC sayılı Tüketici Hakları Direktifi (CRD) . 175
3.2.2.2. 2005/29 sayılı Haksız Ticari Uygulamalar Direktifi (UCPD) . 178
3.3. AB’DE TÜKETİCİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN “YENİ ANLAŞMA” DIŞINDAKİ GİRİŞİMLER: 2019/770/EC – 2019/771/EC SAYILI DİREKTİFLER 179
3.3.1. 2019/770/EC sayılı Dijital İçerik ve Dijital Hizmet Arzına Dair Sözleşmelere İlişkin Direktif 180
3.3.2. 2019/771/EC sayılı Malların Satışına Dair Sözleşmelere İlişkin Direktif . 182
3.4. AVRUPA BİRLİĞİ “2020 - 2025 YENİ TÜKETİCİ GÜNDEMİ” ve GÜNDEMİN DİJİTALLEŞME ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK EKSENLERİNE YÖNELİK ETKİLERİ 186
3.4.1. Yeşil Dönüşüm ve Sürdürülebilir Tüketim . 187
3.4.1.1. Gündem 2020-2025’in Sürdürülebilir Tüketimle İlgili Eylemleri ve Komisyonun Yeni Girişimleri: Yeşil Dönüşüm ve Sürdürülebilirlik Taahhütleri Bakımından Tüketicilerin Güçlendirilmesine Yönelik Komisyon Tasarısı 191
3.4.2. Dijital Dönüşüm . 195
3.4.2.1. Gündem 2020-2025’in Dijital Dönüşüme İlişkin Eylemleri ve
TÜKETİCİNİN KORUNMASI: DÜN, BUGÜN, GELECEK
16
Komisyonun Yeni Girişimleri: Yeni Hazırlık Belgesi (Fitness Check) ve Komisyonun Yapay Zeka ve Finansal Tüketicinin Korunmasına İlişkin İlgili Önerileri 197
3.4.2.2. Dijital Hizmetler Yasası (DSA) ve Dijital Piyasalar Yasası (DMA) . 201
3.5. TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR VİZYON: TÜKETİCİNİN KORUNMASINDA AB’YE ENTEGRASYONUN GÜÇLENDİRİLMESİ 203
3.6. TÜKETİCİNİN KORUNMASI EKSENİNDE AVRUPA ve TÜRKİYE: GENEL DEĞERLENDİRME 208
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜKETİCİNİN KORUNMASI ALANINDA GELECEĞİ KURGULAMANIN BİR DİĞER ÖNEMLİ BOYUTU: KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK
4.1. KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK NASIL TANIMLANABİLİR? 215
4.2. SORUMLU ÖZEL SEKTÖR OPERASYONLARI DÖNEMİ: STRATEJİK KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK . 216
4.3. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK KAVRAMININ ARTAN ÖNEMİ 217
4. TÜKETİCİNİN KORUNMASI ve KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK . 218
4.4.1. Finansal Hizmetler Sektörü 218
4.4.2. Ürün Güvenliği . 222
4.4.3. Tüketiciyi Bilgilendirme ve Güçlendirme . 225
İÇİNDEKİLER
17
4.5. TARTIŞMA: TÜKETİCİNİN KORUNMASINA YÖNELİK KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK AKSİYONLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ . 227
4.5.1. KSS’de Varoluşsal Bir Sorun: İşletmeler Ekonomik Çıkarları ve Yasal Gereklilikleri Haricinde Sorumluluklar Aramakta mıdır? 227
4.5.2. Bir “Etik Alan” Arayışı 236
4.5.3. Tüketicinin Korunması Alanında Devlet Dışı Aktörlerin İşlevleri İtibariyle Kurumsal Sosyal Sorumluluk: “Özdenetim” ve “Ortak Denetim” . 240
4.5.3.1. İlk Düşünce Okulu: “Düzenleyici Yaklaşım” 240
4.5.3.2. İkinci Düşünce Okulu: “Düzenleyici Olmayan Yaklaşım” . 241
4.5.3.3. Üçüncü Bir Alternatif Olarak Kurumsal Sosyal Sorumluluk 242
4.5.4. Tüketicinin Korunması Alanında Kurumsal Sosyal Sorumluluk ile İlgili Genel Değerlendirme . 250
KAYNAKÇA . 253
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ 271
