Makroekonomiye Giriş

Prof. Dr. Tümay ERTEK

- Makroekonomiye Genel Bir Bakış

- Milli Gelir

- Temel Makroekonomi Sorunları ve Politika Araçları

- Gelir ve Fiyat Düzeyinin Belirlenmesi

- Toplam Harcamaların Gelir Düzeyini Belirlemesi

- Kamu Bütçesi ve Maliye Politikası

- Para ve Bankacılık

- Para Teorisi ve Para Politikası

- Enflasyon

- Uluslararası Ticaret

- Uluslararası Finans

- Ekonomik Büyüme ve Ekonomik Kalkınma

(Tanıtım Bülteninden)

‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R
ÖNSÖZ v
1. MAKROEKONOM‹YE GENEL B‹R BAKIfi 1
1.1. MAKROEKONOM‹ NED‹R?1
1.2. MODERN MAKROEKONOM‹N‹N DO⁄UfiU 2
ALIfiTIRMALAR .8
2. M‹LL‹ GEL‹R11
2.1. M‹LL‹ GEL‹R ‹LE ‹LG‹L‹ ‹K‹ TEMEL KAVRAM.11
2.1.1. GAYR‹ SAF‹ YURT ‹Ç‹ HASILA (GSY‹H).11
2.1.2. GAYR‹ SAF‹ M‹LL‹ HASILA (GSMH) .16
2.2. EKONOM‹K FAAL‹YETLER‹N DÖNGÜSEL AKIMI VE
GSY‹H’NIN ÖLÇÜLMES‹16
2.2.1. ÜRET‹M YAKLAfiIMI18
2.2.2. GEL‹R YAKLAfiIMI.21
2.2.3. HARCAMALAR YAKLAfiIMI.21
2.3. G‹RD‹-ÇIKTI (INPUT-OUTPUT) TABLOSU VE BU TABLODAN
GSY‹H’NIN ÖLÇÜLMES‹25
2.4. M‹LL‹ GEL‹R ‹LE ‹LG‹L‹ D‹⁄ER BAZI KAVRAMLAR .31
2.4.1. SAF‹ YURT ‹Ç‹ HASILA, YURT ‹Ç‹ GEL‹R, M‹LL‹ GEL‹R,
K‹fi‹SEL GEL‹R, HARCANAB‹L‹R K‹fi‹SEL GEL‹R 31
2.4.2. K‹fi‹ BAfiINA DÜfiEN M‹LL‹ GEL‹R 33
2.4.3. SATIN ALMA GÜCÜ PAR‹TES‹NE GÖRE M‹LL‹ GEL‹R VE
K‹fi‹ BAfiINA DÜfiEN M‹LL‹ GEL‹R 34
2.5. M‹LL‹ GEL‹R‹N ÖLÇÜLMES‹NDE BAZI GÜÇLÜKLER41
ALIfiTIRMALAR .45
3. TEMEL MAKROEKONOM‹ SORUNLARI VE POL‹T‹KA ARAÇLARI.53
3.1. EKONOM‹K BÜYÜME SORUNU .53
3.1.1. EKONOM‹K BÜYÜME NED‹R?.53
3.1.2. EKONOM‹K BÜYÜMEN‹N ÖLÇÜLMES‹.53
3.1.3. EKONOM‹K (KONJONKTÜREL) DALGALANMALAR 61
3.2. ENFLASYON SORUNU .65
3.2.1. ENFLASYON NED‹R?.65
3.2.2. ENFLASYONUN ÖLÇÜLMES‹67
3.2.2.1. TÜKET‹C‹ F‹YAT ENDEKS‹ (TÜFE) 68
3.2.2.2. ÜRET‹C‹ F‹YAT ENDEKS‹ (ÜFE).70
3.2.2.3. GSY‹H DEFLATÖRÜ70
3.2.3 ENFLASYONUN ÖLÇÜLMES‹N‹N EKONOM‹DEK‹ ÖNEM‹ 77
3.3. ‹fiS‹ZL‹K SORUNU.83
3.3.1. ‹fiS‹ZL‹K SORUNUNUN ÖNEM‹ .83
3.3.2. ‹fiS‹ZL‹K ‹LE ‹LG‹L‹ BAZI KAVRAMLAR.83
3.3.3. NEDENLER‹NE GÖRE ‹fiS‹ZL‹K TÜRLER‹90
3.3.3.1. FR‹KS‹YONEL ‹fiS‹ZL‹K 90
3.3.3.2. YAPISAL ‹fiS‹ZL‹K .91
3.3.3.3. KONJONKTÜREL ‹fiS‹ZL‹K .91
3.3.4. MAKROEKONOM‹K ANAL‹ZLERDEK‹ ‹fiS‹ZL‹K VE
TAM ‹ST‹HDAM KAVRAMLARI.92
3.3.5. EKONOM‹DE ‹ST‹HDAM VE ÜCRET DÜZEYLER‹N‹N
BEL‹RLENMES‹ 92
3.4. ‹Ç VE DIfi BORÇLAR SORUNU 92
3.4.1. BÜTÇE AÇIKLARI VE ‹Ç BORÇLAR 94
3.4.2. ÖDEMELER DENGES‹ VE DIfi BORÇLAR 98
3.5. MAKROEKONOM‹ POL‹T‹KASININ TEMEL ARAÇLARI.105
3.5.1. MAL‹YE POL‹T‹KASI.105
3.5.2. PARA POL‹T‹KASI 105
3.5.3. DIfi T‹CARET VE DÖV‹Z KURU POL‹T‹KALARI 106
ALIfiTIRMALAR .106
4. GEL‹R VE F‹YAT DÜZEY‹N‹N BEL‹RLENMES‹:
TOPLAM TALEP-TOPLAM ARZ (AD-AS) MODEL‹ 125
4.1. TOPLAM TALEP 126
4.1.1. TOPLAM TALEP NELERDEN OLUfiUR?.126
4.1.2. TOPLAM TALEP E⁄R‹S‹ 126
4.1.3. TOPLAM TALEPTE DE⁄‹fiMELER 128
4.2. TOPLAM ARZ 130
4.2.1. TOPLAM ARZ E⁄R‹LER‹: UZUN DÖNEM TOPLAM ARZ
E⁄R‹S‹ VE KISA DÖNEM TOPLAM ARZ E⁄R‹S‹130
x
4.2.2. TOPLAM ARZDAK‹ DE⁄‹fiMELER.132
4.2.2.1. UZUN DÖNEMDE TOPLAM
ARZDAK‹ DE⁄‹fiMELER .132
4.2.2.2. KISA DÖNEMDE TOPLAM
ARZDAK‹ DE⁄‹fiMELER .132
4.3. MAKROEKONOM‹K DENGE .133
4.3.1. EKONOM‹DE GEL‹R VE F‹YAT
DÜZEY‹N‹N BEL‹RLENMES‹ 133
4.3.2. EKONOM‹DE TAM ‹ST‹HDAM DÜZEY‹NDE DENGEN‹N
SA⁄LANMASI .135
4.3.3. STAGFLASYON 137
ALIfiTIRMALAR .139
5. TOPLAM HARCAMALARIN GEL‹R DÜZEY‹N‹ BEL‹RLEMES‹:
TOPLAM GEL‹R-TOPLAM HARCAMALAR (AI-AE) MODEL‹ 149
5.1. F‹YATLARIN KATI (YAPIfiKAN) OLDU⁄U VARSAYIMI .149
5.2. EKONOM‹DE PLANLANAN TOPLAM HARCAMALAR .150
5.2.1. TÜKET‹M HARCAMALARI150
5.2.1.1. EV HALKININ TÜKET‹M VE TASARRUFLARINI
BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER.150
5.2.1.2. TÜKET‹M TALEB‹ VE TASARRUF ARZI .154
5.2.1.3. TÜKET‹M FONKS‹YONU VE TASARRUF
FONKS‹YONU155
5.2.2. YATIRIM HARCAMALARI .159
5.2.2.1. YATIRIMI BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER 159
5.2.2.2. YATIRIM TALEB‹161
5.2.2.3. YATIRIM TALEB‹NDE DE⁄‹fiMELER .162
5.2.3. DEVLET (KAMU) HARCAMALARI162
5.2.4. NET ‹HRACAT.162
5.3. MAKROEKONOM‹K DENGE: TOPLAM HARCAMALARIN GEL‹R
DÜZEY‹N‹ BEL‹RLEMES‹ 163
5.4. MAKROEKONOM‹K DENGEDE DE⁄‹fiMELER:
ÇARPAN (ÇO⁄ALTAN) ANAL‹Z‹.166
ALIfiTIRMALAR .180
6. KAMU BÜTÇES‹ VE MAL‹YE POL‹T‹KASI .193
6.1. KAMU (DEVLET) BÜTÇES‹ .193
6.2. MAL‹YE POL‹T‹KASI VE MAL‹YE POL‹T‹KASI ÇARPANLARI .194
xi
6.2.1. OTONOM VERG‹LER VARSAYIMI ALTINDA MAL‹YE
POL‹T‹KASI .194
6.2.2. UYARILMIfi VERG‹LER VARSAYIMI ALTINDA
MAL‹YE POL‹T‹KASI.201
ALIfiTIRMALAR .211
7. PARA VE BANKACILIK 219
7.1. PARANIN TANIMI VE FONKS‹YONLARI 219
7.2. PARANIN KISA B‹R TAR‹H‹.220
7.3. PARA ARZININ TANIMLANMASI 222
7.4. BANKACILIK S‹STEM‹.223
7.4.1. MERKEZ BANKASI VE FONKS‹YONLARI .223
7.4.2. T‹CAR‹ BANKALAR (MEVDUAT BANKALARI) 226
7.4.3. KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI226
7.5. BANKACILIK S‹STEM‹NDE KAYD‹ PARA YARATILMASI227
ALIfiTIRMALAR .230
8. PARA TEOR‹S‹ VE PARA POL‹T‹KASI .235
8.1. PARA TEOR‹S‹ 235
8.1.1. DE⁄‹fi‹M DENKLEM‹ 236
8.1.2. KLAS‹K GÖRÜfi (M‹KTAR TEOR‹S‹) .236
8.1.3. KEYNESYEN GÖRÜfi 237
8.1.4. ÇA⁄DAfi GÖRÜfi .239
8.1.5. FA‹Z ORANININ BEL‹RLENMES‹ .241
8.1.5.1. KLAS‹K GÖRÜfi.241
8.1.5.2. ÖDÜNÇ VER‹LEB‹L‹R FONLAR TEOR‹S‹.242
8.1.5.3. KEYNES’E GÖRE FA‹Z ORANININ
BEL‹RLENMES‹ .243
8.1.6. PARASALCILARIN PARA TEOR‹S‹249
8.2. PARA POL‹T‹KASI .250
8.2.1. PARA POL‹T‹KASI ARAÇLARI .250
8.2.1.1. KARfiILIK ORANI (‹HT‹YAT ORANI) .250
8.2.1.2. REESKONT ORANI .251
8.2.1.3. AÇIK P‹YASA ‹fiLEMLER‹ .253
8.2.1.4. D‹⁄ER BAZI ARAÇLAR .253
8.2.2. PARA POL‹T‹KASININ EKONOM‹ ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹:
PARASAL AKTARIM MEKAN‹ZMASI .254
8.2.2.1. KEYNESYEN GÖRÜfi .254
8.2.2.2. PARASALCI GÖRÜfi .255
ALIfiTIRMALAR .256
xii
9. ENFLASYON .269
9.1. NEDENLER‹NE GÖRE ENFLASYON ÇEfi‹TLER‹269
9.1.1. TALEP ENFLASYONU271
9.1.2. MAL‹YET ENFLASYONU272
9.1.3. ENFLASYON BEKLENT‹S‹ .275
9.2. ENFLASYONUN EKONOM‹ ÜZER‹NDEK‹ ETK‹LER‹.275
9.3. ENFLASYON ‹LE ‹fiS‹ZL‹K ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹
(PHILLIPS E⁄R‹S‹) 279
9.3.1. KISA DÖNEM PHILLIPS E⁄R‹S‹ 279
9.3.2. UZUN DÖNEM PHILLIPS E⁄R‹S‹ 288
9.4. ENFLASYONLA MÜCADELE POL‹T‹KALARI .289
ALIfiTIRMALAR .290
10. ULUSLARARASI T‹CARET 293
10.1. ÜLKELER NEDEN B‹RB‹RLER‹YLE T‹CARET YAPAR? 293
10.1.1. MUTLAK ÜSTÜNLÜK TEOR‹S‹ 294
10.1.2. KARfiILAfiTIRMALI ÜSTÜNLÜK TEOR‹S‹ .297
10.1.3. HECKSCHER-OHLIN (FAKTÖR DONANIMI) TEOR‹S‹ .299
10.1.4. D‹⁄ER BAZI TEOR‹LER .301
10.2. DIfi T‹CARET‹ KISITLAYICI UYGULAMALAR.302
10.2.1. GÜMRÜK TAR‹FELER‹.303
10.2.2. ‹THALAT KOTALARI .305
10.2.3. ‹THALAT YASAKLARI.305
10.2.4. D‹⁄ER KISITLAYICI UYGULAMALAR305
10.3. DIfi T‹CARET KISITLAMALARI LEH‹NDE VE
ALEYH‹NDE GÖRÜfiLER306
10.4. DIfi T‹CARET‹N SERBESTLEfiT‹R‹LMES‹ ÇABALARI.309
10.4.1. ULUSLARARASI DÜZEYDEK‹ GEL‹fiMELER309
10.4.1.1. GÜMRÜK TAR‹FELER‹ VE T‹CARET GENEL
ANLAfiMASI (GATT) 309
10.4.1.2. DÜNYA T‹CARET ÖRGÜTÜ 310
10.4.2. BÖLGESEL DÜZEYDEK‹ GEL‹fiMELER311
10.4.2.1. TERC‹HL‹ T‹CARET ANLAfiMASI .311
10.4.2.2. SERBEST T‹CARET BÖLGES‹311
10.4.2.3. GÜMRÜK B‹RL‹⁄‹313
10.4.2.4. ORTAK PAZAR 313
10.4.2.5. EKONOM‹K B‹RL‹K314
10.4.2.6. BÖLGESEL DÜZEYDEK‹ D‹⁄ER GEL‹fiMELER 314
ALIfiTIRMALAR .323
xiii
11. ULUSLARARASI F‹NANS331
11.1. DIfi ÖDEMELER DENGES‹ (DIfi ÖDEMELER B‹LANÇOSU).331
11.2. DÖV‹Z KURU 348
11.2.1. DÖV‹Z, DÖV‹Z P‹YASASI VE DÖV‹Z KURUNUN
BEL‹RLENMES‹ 348
11.2.2. DÖV‹Z KURUNDA DE⁄‹fiMELER 354
11.2.2.1. DÖV‹Z TALEB‹NDE DE⁄‹fiMELER .354
11.2.2.2. DÖV‹Z ARZINDA DE⁄‹fiMELER .356
11.2.2.3. DENGE DÖV‹Z KURUNDA DE⁄‹fiMELER .363
11.2.3. REEL DÖV‹Z KURU VE DIfi T‹CARET.364
11.2.3.1. REEL DÖV‹Z KURU .364
11.2.3.2. ‹THALAT VE ‹HRACAT FONKS‹YONLARI 366
11.2.3.3. REEL DÖV‹Z KURUNUN DIfi T‹CARET ÜZER‹NDEK‹
UZUN DÖNEM ETK‹S‹.366
ALIfiTIRMALAR .383
12. EKONOM‹K BÜYÜME VE EKONOM‹K KALKINMA387
12.1. EKONOM‹K BÜYÜME388
12.1.1. EKONOM‹K BÜYÜMEY‹ BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER388
12.1.1.1. EMEK FAKTÖRÜNDEK‹ ARTIfiLAR388
12.1.1.2. F‹Z‹KSEL SERMAYE ARTIfiLARI388
12.1.1.3. DO⁄AL KAYNAKLARIN GEL‹fiT‹R‹LMES‹389
12.1.1.4. G‹R‹fi‹MC‹L‹K.389
12.1.1.5. TEKNOLOJ‹DEK‹ GEL‹fiMELER .389
12.1.2. HARROD-DOMAR BÜYÜME MODEL‹ .390
12.2. EKONOM‹K KALKINMA.395
12.2.1. AZ GEL‹fiM‹fi ÜLKELER‹N ORTAK ÖZELL‹KLER‹396
12.2.2. BEfiER‹ (‹NSAN‹) GEL‹fiM‹fiL‹K DÜZEY‹ 399
12.2.3. AZ GEL‹fiM‹fiL‹⁄‹N NEDENLER‹ VE EKONOM‹K KALKINMA
‹Ç‹N ÖNER‹LER 399
ALIfiTIRMALAR .405
YARARLANILAN KAYNAKLAR 409
D‹Z‹N .417