İş Güvenliği Kültürü
İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ
Doç. Dr. Tunç DEMİRBİLEK
İş Kazalarına Esasen Güvenli Olmayan Davranışların Yol Açtığından Hareketle Kazalarla İlgili İnsani Ve Mali Maliyetler Azaltılmak İstendiğinde, Güvenli Olmayan Davranışlara Odaklaşılması Zorunlu Hale Gelmektedir. Bu Nedenle İşletmeler, Güvenlik Düzeyini Yükseltmek Amacıyla İşletmede İş Güvenliği Yönetimi Sistemini Kurmaya Ve İş Güvenliği Kültürünü Oluşturmaya Yönelmektedir. Başarılı Güvenlik Yönetiminin Aracı “İş Güvenliği Kül¬Türü”Nün İşletmelerde Gelişimini Sağlamaktır. Bu Eser İle, İş Kazalarına Yönelik Psikolojik Araştırmalarda Özellikle Son 25 Yıl İçerisinde Önemli Bir Yere Sahip Olan İş Güvenliği Kültürü Konusunu Teorik Ve Uygulama Yönüyle Bir Bütün Olarak İncelenmektir. Bu İtibarla Kitap, Ülkemizde İş Güvenliği Psikolojisi Alanına Katkı Sağlamayı Da Hedeflemektedir.
İÇİNDEKİLER
Şekiller Listesi XII
Grafikler Listesi XIII
Tablolar Listesi XIV
Kısaltmalar XV
Giriş 1
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL BOYUTUYLA GÜVENLİK
1.1 GÜVENLİK KAVRAMI 3
1.1.1 Tanımı 3
1.1.2 İlgili Kavramların İncelenmesi 7
1.1.2.1. Sağlık ve Hastalık 7
1.1.2.2. Kaza ve Yaralanma 11
1.1.2.3. Tehlike ve Risk 13
1.2. GÜVENLİĞİN ÖNEMİ 15
1.2.1. Bireysel Düzeyde 15
1.2.2. Örgütsel Düzeyde 17
1.2.3. Toplumsal Düzeyde 22
1.2.4. Küresel Düzeyde 23
1.3. GÜVENLİK ALANINDAKİ GELİŞİM VE TEMEL GÜVENLİK
STRATEJİLERİ 29
1.3.1. Gelişim 29
1.3.2. Stratejiler 36
1.4. GÜVENLİK PROGRAMI 38
1.4.1. Esasları 38
1.4.1.1. Amacı ve Önemi 38
1.4.1.2. Faydaları 41
1.4.1.3. Aşamaları 43
1.4.2. Kaza Nedenleri ve Modelleri 46
1.4.2.1. Nedenleri 46
1.4.2.2. Modelleri 50
1.4.2.2.1. Kaza Eğilimliliği Modeli 50
1.4.2.2.2. Domino Teorisi 53
1.4.2.2.3. Patojen Modeli 58
1.5. GÜVENLİ DAVRANIŞ VE ABC DAVRANIŞSAL
ANALİZ TEKNİĞİ 64
1.5.1. Güvenli Davranış 64
1.5.2. ABC Davranışsal Analiz Tekniği 70
İKİNCİ BÖLÜM
İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜNÜN TEORİK ÇERÇEVESİ
2.1. KAVRAMSAL BOYUTU 73
2.1.1. İlgili Kavramlar 73
2.1.1.1. Kültür 73
2.1.1.2. Örgüt Kültürü 75
2.1.2. İş Güvenliği Kültürü Kavramı 79
2.1.2.1. Tanımı 79
2.1.2.2. Örgüt Kültürü ile İlişkisi 84
2.2. ÖZELLİKLERİ, ETKİLERİ VE MODELLERİ 86
2.2.1. Özellikleri 86
2.2.2. Etkileri 91
2.2.2.1. Kalite 91
2.2.2.2. Güvenirlik 92
2.2.2.3. Rekabet Edebilirlik 93
2.2.2.4. Verimlilik 93
2.2.2.5. Karlılık 94
2.2.3. Modelleri 94
2.2.3.1. Genel Olarak 94
2.2.3.2. Model Örnekleri 95
2.2.3.2.1. Betimsel-Deneysel Model Örneği 95
2.2.3.2.2. Normatif-Kural Koyucu Model
Örneği 97
2.3. FAKTÖRLERİ 101
2.3.1. Genel Olarak 101
2.3.2. Yönetimin Bağlılığı 103
2.3.2.1. Önemi ve Özellikleri 103
2.3.2.2. Rol ve Sorumluluklar 105
2.3.2.2.1. Yönetim 106
2.3.2.2.2. Sağlık ve Güvenlik Uzmanı 109
2.3.2.2.3. Nezaretçi 112
2.3.2.2.4. İşçi 113
2.3.2.3. Güvenlik Disiplini ve Hesap Verebilirlik 114
2.3.3. Güvenlik İletişimi 116
2.3.3.1. Önemi ve Özellikleri 116
2.3.3.2. Türleri ve Araçları 120
2.3.3.2.1. Türleri 120
2.3.3.2.2. Araçları 122
2.3.4. Güvenlik Eğitimi 125
2.3.4.1. Önemi ve İşlevleri 125
2.3.4.2. Aşamaları 130
2.3.4.2.1. Eğitim Politikasının Belirlenmesi 132
2.3.4.2.2. Eğitim İhtiyacının Saptanması ve Tanımlanması 132
2.3.4.2.3. Eğitim Amaç ve Hedeflerinin
Belirlenmesi 136
2.3.4.2.4. Eğitim Planı Oluşturma 138
2.3.4.2.5. Eğitim Yöntemlerini Seçme 138
2.3.4.2.6. Eğitimin Uygulanması 139
2.3.4.2.7. Eğitim Etkinliğinin
Değerlendirilmesi 140
2.3.4.3. Hedef Gruplar 143
2.3.5. Güvenlik Katılımı 147
2.3.5.1. Önemi ve İşlevleri 147
2.3.5.2. Güvenlik Komiteleri 151
2.3.5.2.1. Niteliği ve Görevleri 151
2.3.5.2.2. İşçi-İşveren Güvenlik Komiteleri 153
2.3.5.3. Güvenlik Toplantıları 157
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
3.1. AMAÇ 159
3.2. YÖNTEM 159
3.2.1. Örneklem 159
3.2.2. Veri Toplama Araçları 160
3.2.3. Analiz Yöntemi 162
3.3. BULGULAR 162
3.3.1. Demografik Değişkenlere İlişkin Tanıtıcı Bilgiler 162
3.3.1.1. Cinsiyet 162
3.3.1.2. Yaş 162
3.3.1.3. Medeni Durum 163
3.3.1.4. Eğitim Düzeyi 163
3.3.1.5. İş Deneyimi 164
3.3.1.6. İşyerindeki Kıdemi 165
3.3.1.7. Çalışma Yaşamında İş Kazasına Uğrama 166
3.3.1.8. Şu anda Çalıştığı İşyerinde
İş Kazasına Uğrama 167
3.3.1.9. İş Kazasına Yol Açan Neden 167
3.3.2. İş Güvenliği Kültürü Değişkenleri Arasındaki İlişkiler 168
3.3.2.1. Yönetimin Bağlılığı 170
3.3.2.2. Güvenlik Önceliği 170
3.3.2.3. Güvenlik İletişimi 171
3.3.2.4. Güvenlik Eğitimi 171
3.3.2.5. Güvenlik Katılımı 172
3.3.2.6. Fiziki Stres 172
3.3.2.7. İnançlar ve Duygular 173
3.3.2.8. Algılama 174
3.3.3. Demografik Değişkenler İle İş Güvenliği Kültürü
Değişkenleri Arasındaki Farklılıklar 175
3.3.3.1. Cinsiyet 175
3.3.3.2. Yaş 176
3.3.3.3. Medeni Durum 177
3.3.3.4. Eğitim Düzeyi 177
3.3.3.5. İş Deneyimi 178
3.3.3.6. İşyerindeki Kıdemi 179
3.3.3.7. Çalışma Yaşamında İş Kazasına Uğrama 179
3.3.3.8. Şu anda Çalıştığı İşyerinde
İş Kazasına Uğrama 179
3.3.3.9. İş Kazasına Yol Açan Neden 180
3.4. TARTIŞMA 182
SONUÇ 193
KAYNAKÇA 195
EK: İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ ANKET FORMU 213
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil Adı Sayfa No
Şekil 1: Yaralanmalar ve Kazalar Arasındaki İlişki 56
Şekil 2: Kaza Oranları 57
Şekil 3: Türler ve Simgeler 60
Şekil 4: Farklı Hata Türlerinin Olasılık Oranları 62
Şekil 5: İnsan Performansındaki Hataları Etkileyen Faktörler 64
Şekil 6: Davranış Temelli Güvenlik Üçgeni 69
Şekil 7: Güvenlik Kültürü, İklimi ve
Yönetimi Arasındaki İlişki 81
Şekil 8: Güvenliğe Yönelik Stratejik
Yukarıdan Aşağıya Yaklaşım 87
Şekil 9: Güvenliğe Yönelik Tutumların Tasarım Modeli 97
Şekil 10: Karşılıklı Güvenlik Kültürü Modeli 99
Şekil 11: Güvenlikle İlgili Bilgi Kaynakları 119
Şekil 12: Güvenlik Eğitim Sürecinin Aşamaları 131
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik Adı Sayfa No
Grafik 1: Yaş Durumu 163
Grafik 2: Eğitim Durumu 164
Grafik 3: İş Deneyimi Durumu 165
Grafik 4: İşyerindeki Kıdem Durumu 166
Grafik 5: Çalışma Yaşamında İş Kazasına Uğrama Durumu 167
Grafik 6: Şu Anda Çalıştığı İşyerinde
İş Kazasına Uğrama Durumu 167
Grafik 7: İş Kazasına Yol Açan Neden Durumu 168
