Türk Anayasa Hukuku Tarihi
Prof. Dr. Hasan Tahsin FENDOĞLU
ÖNSÖZ 3
İÇİNDEKİLER 15
KISALTMALAR 47
BİRİNCİ BÖLÜM
OSMANLI ÖNCESİ BAZI ORTAASYA VE
ORTADOĞU DEVLETLERİNDE ANAYASAL YAPI
I. İSLAMİYET ÖNCESİNDE KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE ANAYASAL YAPI 49
A. HUN DEVLETİ (MÖ. IV. yy.-MS 4. yy): 49
B. GÖKTÜRK DEVLETİ (MS. 552-MS. 742) VE ANAYASAL YAPI: 50
C. UYGUR DEVLETİ (745-1209) VE ANAYASAL YAPI: 51
D. ORTAASYA DÖNEMİNDE TÜRKLERİN DİNİ İNANIŞLARI: 53
E. ORTA ASYA DÖNEMİNDE TÜRKLERDE ANAYASAL YAPI: 53
1. Hakan: 54
2. TOY: 55
3. Vezİrler: 55
4. Töre: 55
5. SUÇ VE CEZALARA İLİŞKİN ESASLAR: 56
6. YARGI YETKİSİ: 57
7. AİLE HAYATI: 57
II. İSLAMİYET SONRASINDA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE ANAYASAL YAPI: 58
A. TOLUNOĞLU DEVLETİ (868-905) VE ANAYASAL YAPI 58
B. İHŞİDİLER (935-969) VE ANAYASAL YAPI: 58
C. KARAHANLILAR (940-1040) VE ANAYASAL YAPI: 59
D. GAZNELİLER (963-1187) ve ANAYASAL YAPI: 61
E. EYYÜBİLER (1171-1462) VE ANAYASAL YAPI: 62
F. MEMLÜK DEVLETİ (1250-1517) VE ANAYASAL YAPI: 63
G. FATIMİLER VE ANAYASAL YAPI: 65
H. ABBASİLER VE ANAYASAL YAPI: 66
• ÖZET: ABBASİLER DÖNEMİNİN ANALİZİ: 69
İ. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ VE ANAYASAL YAPI: 70
K. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1074-1277) ve ANAYASAL
YAPI: 73
L. İLHANLILAR ve ANAYASAL YAPI: 74
• ÖZET : X-XIII ÜNCÜ YÜZYILLARIN BÜYÜK
HUKUKÇULARI: 75
M. DEVLETİ ALİYE (OSMANLI) 75
• ÖZET: OSMANLI’NIN BAĞLI DEVLETLERE (EYALETLERE) TANIDIĞI ÖZERKLİKLER: 78
İKİNCİ BÖLÜM
ÖNEMLİ HUKUK SİSTEMLERİ
I. SASANİ (İRAN) HUKUKU: 83
II. ROMA HUKUKU: 84
III. YAHUDİLİK HUKUKU (JEWISH LAW): 86
• ÖZET: İSLAM HUKUKU, ROMA HUKUKUNDAN ALINMA MIDIR? 87
IV. HRİSTİYANLIK VE KİLİSE HUKUKU (CANONICAL LAW): 89
A. Katolik Mezhebi 95
B. Hristiyanlık'ta Kölelik/Cariyelik.- 100
C. Hristiyanlıkta Mülkiyet. 102
V. İNGİLİZ HUKUKU (ANGLO SAKSON HUKUKU): 104
VI. CAHİLİYE DÖNEMİ HUKUKU: 104
VII. İSLAM HUKUKU’NUN TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE KISIMLARI: 105
A. İSLAM HUKUKU’NUN TANIMI: 105
B. İSLAM HUKUKU’NUN ÖZELLİKLERİ: 107
1. Bu Hukukun Kaynağının İlahi Oluşu: 107
2. Hukuk Mezheplerinin (Ekollerinin) Doktrin İşlevi Görmesi: 108
3. İslam Hukuku’nun Dinamizmi ve Değişim: 109
• ÖZET: EBU HANİFE: 109
a. Yenilikçi akım (Modernism): 109
b. Köktencilik (Fundamentalism): 109
• ÖZET: HÜKÜMLERİN DEĞİŞMESİ ve KAMU YARARI: 111
4. Yaptırımlarının İki Alana (Dünya ve Ahirete) Ait Oluşu: 112
5. Kaynaklarının Özgünlüğü: 112
C. İSLAM HUKUKUNUN EVRENSEL HUKUK VE TÜRK HUKUKU AÇISINDAN ÖNEMİ: 114
D. İSLAM HUKUKUNUN KISIMLARI: 116
1. Birinci Ayırım: Geniş Anlamda İslam Hukukunun ‘Usul-ü Fıkıh’ ve ‘Füru-u Fıkıh’ diye ikiye ayrılması: 116
2. İkinci Ayırım: İslam Hukuku’nun, İbadat, Münakehat (Aile Hukuku), Muamelat (Özel Hukuk) ve Ukubat (Ceza Hukuku) şeklinde dörde Ayrılması: 116
3. Üçüncü Ayırım: İslam Hukuku’nun Batı Hukuk Anlayışına Göre Sınıflandırılması: 117
a. İslam Kamu Hukuku: 117
b. İslam Özel Hukuku: 118
4. Dördüncü Ayırım: Hukukun Genel Prensipleri (Kavaid-i Külliye= Kavaid-i Fıkhiye= Temel Hukuk Kuralları): 119
E. İSLAM HUKUK METODOLOJİSİNİN (FIKIH USULÜ) TANIMI: 120
1. Terim Anlamı: 120
• ÖZET: İSLAM HUKUKU-MODERN HUKUK İLİŞKİSİ: 122
2. İslam Hukuk Metodolojisinin Önemi: 122
3. İslam Hukuk Metodolojisinin Konusu: 123
4. İslam Hukuku Metodologu ile İslam hukukçusunun (Fakih, Müctehid) Çalışma Yöntemi: 123
5. İslam Hukuku Metodolojisi Biliminin Doğuşu: 123
• ÖZET : ŞAFİİ EKOLÜ YÖNTEMİNE GÖRE YAZILAN EN ÖNEMLİ HUKUK METODOLOJİSİ KİTAPLARI: 124
6. İslam Hukuku Metodolojisinin Yazım Yöntemleri: 125
aa. Şafii Ekolünün Yöntemi: 125
bb. Hanefî Ekolünün Yöntemi: 125
• ÖZET: TÜRKİSTAN’DA XI-XII NCİ YÜZYILLARDA YAZILAN ÖNEMLİ HUKUK METODOLOJİSİ KİTAPLARI: 125
cc. Bu İki Yöntemi Birleştirenler: 126
• ÖZET : EN ÖNEMLI HUKUK METODOLOJİSİ KİTAPLARI : 126
F. İSLAM HUKUK BİLİMİNİN DOĞUŞU VE GEÇİRDİĞİ
DEVRELER: 126
1. İslam Hukuk Biliminin Doğuşu: 126
2. İslam Hukuku’nun Geçirdiği Süreç: 127
a. Birinci Dönem: Hz. Peygamber Devrinde Hukuk
(1-11/622-632): 128
aa. Mekke Devri (610-622): 128
bb. Medine Devri (622-632): 129
cc. Hz. Peygamber’in Yöntemi: 129
dd. Hz. Peygamber'in İçtihatları: 131
ee. Sahabenin İçtihadı: 131
ff. Kur’an ve Hadislerin Yazılması (Tedvini): 132
b. İkinci Dönem: Sahabe Devrinde Hukuk (11-41 /632-661): 133
c. Tabiiler (40-120/ 660-738) veya Emeviler Devrinde
(40-132/661-750) Hukuk: 136
aa. Genel Olarak: 136
• ÖZET: SAHABE İHTİLAFININ NEDENLERİ.- 137
bb. Hicaz ve Irak Medreseleri (Hadis ve Rey Ekolü): 137
cc. Sahabe Sonrası (Tabiun) Hukukçuları: 138
d. Üçüncü Dönem: Dört Mezhep ve Diğerleri
(Müçtehit İmamlar Devri) (132-335/750-860) 139
aa. Genel Olarak 139
• ÖZET: HUKUKÇULARIN İHTİLAF NEDENLERİ: 139
bb. Mezheplerin Çıkışı: 140
cc. Re'y ve Hadis Ekolleri 140
dd. Hukuk Kitaplarını Yazma Faaliyeti: 140
H. YORUM KURALLARI: 141
1. Açık Olan Sözcükler: 141
a. Zahir (Açık): 141
b. Nass: 141
c. Müfesser: 141
d. Muhkem: 142
2. Kapalı Olan Lafızlar: 142
a. Hafi (Gizli): 142
b. Müşkil: 142
c. Mücmel: 142
d. Müteşabih: 143
3. Kelimenin Birden Çok Anlama Gelmesi Bakımından Sözcükler (Lafızlar): 143
a. Genel Norm ve Genel Normun Daraltılması (Tahsis): 143
aa. Genel Norm: 143
bb. Tahsis (Genel Kuralın Hükmünü Daraltmak): 143
cc. İki Kuralın Çelişmesi (Tearüzü) Halinde Uygulanacak Tercih Kuralları: 144
b. Hass kurallar (emredici kurallar, yasaklayıcı kurallar, mutlak kurallar, mukayyed kurallar): 144
aa. Emredici kurallar (emir): 144
bb. Yasaklayıcı kurallar (nehiy): 145
cc. Mutlak kurallar: 145
dd. Mukayyed kurallar: 145
c. Müşterek (ortak) kavramlar (birden çok anlama gelen
kavramlar): 145
d. Müevvel (anlamlarından birisi tercih olunmuş müşterek
kavramlar): 146
c. Hangi Alanda Kullanıldıkları Açısından Sözcükler: 146
aa. Hakikat (gerçeklik): 146
bb. Mecaz: 146
cc. Sarih: 146
dd. Kinaye: 146
d. Lafzi Yorum: 147
aa. Metnin Göstermesi (ibarenin delaleti): 147
bb. Metnin İşaret Etmesi (nassın işareti): 147
cc. Metnin Göstermesi (nassın delaleti) (kıyas): 147
dd. İktiza=Gerektirme (çoğun içinde az da vardır kuralı): 147
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
OSMANLI VE LAİKLİK
I. HUKUKUN ÖRFÎ VE ŞER’İ DİYE İKİYE AYRILMASI 153
II. OSMANLI ANAYASA HUKUKUNDA İCTİHAD ÖZGÜRLÜĞÜ İLE RESMİ MEZHEP ANLAYIŞININ ÇATIŞMASI 153
III. HUKUKUN ÖRFÎ VE ŞER’İ DİYE İKİYE AYRILMASI: 153
A. "ÖRFİ HUKUK, İSLAM HUKUKUNUN OTORİTEYE TANIDIĞI YASAMA YETKİSİNİN KULLANILMASIDIR." GÖRÜŞÜ: 154
B. "ÖRFİ HUKUK, İSLAM HUKUKUNUN DIŞINDAKİ BİR HUKUKTUR" GÖRÜŞÜ: 157
IV. OSMANLI ANAYASA HUKUKUNDA İCTİHAD ÖZGÜRLÜĞÜ İLE RESMİ MEZHEP ANLAYIŞININ ÇATIŞMASI: 160
A. OSMANLI’DA İÇTİHAT ÖZGÜRLÜĞÜ: 160
• ÖZET: İCTİHADA SAYGI İLKESİ.- 161
B. OSMANLI’DA “RESMİ MEZHEP” SORUNU: 161
• ÖZET: İCTİHAD DEĞİŞTİRME ÖZGÜRLÜĞÜ: 162
• ÖZET: OSMANLI’NIN RESMİ MEZHEBİ: 163
• ÖZET: OSMANLI’DA KADI NASIL KARAR VERİR? KARAR VERME YÖNTEMİ NEDİR? 165
• ÖZET: DEVLET-İ ALİYE HUKUK KİTAPLARINDA HİYERARŞİ: 168
C. OSMANLI HÂKİMİNİN POZİTİF HUKUKLA BAĞLI OLMASI: 168
• ÖZET: OSMANLI HÂKİMİ, HAKAN’IN TALİMATIYLA BAĞLI MIDIR? 169
• ÖZET: MECELLE’DE HÂKİM’İN TANIMI: 170
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK BİLGİSİNİN KAYNAKLARI
I. ORTAASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKUNUN KAYNAKLARI: 173
II. İSLAM ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK HUKUKUNUN KAYNAKLARI: 177
A. HUKUK BİLİMİNİN ASLİ KAYNAKLARI (ŞER’İ DELİLLER) 178
1. Kitap: 178
2. Sünnet: 180
a. Sünnet Çeşitleri: 181
• ÖZET: HANEFİ VE MALİKİ EKOLLERİNİN HADİSİ KABUL ŞARTLARI: 183
b. Hadîs Rivayetinde Aranan Koşullar: 183
c. Hadîste, senet-metin münasebetleri: 183
d. Sünnetin kaynak değeri: 184
• ÖZET: HADİS RİVAYET EDEN KİŞİ, 4 ŞARTIN TAMAMINI TAŞIMAK ZORUNDADIR: 185
• ÖZET: HADİSTE ARANAN KOŞULLAR: 186
e. Mürsel (münkatı-kopuk) hadîs kabul edilebilir mi? 186
• ÖZET: KOPUK (MÜRSEL) HADİS GEÇERLİ MİDİR? 186
f. Sahîh hadîsi kabul etmek için gereken koşullar: 187
g. Hz. Peygamber'in yapmış olduğu işlerin bilgi kaynağı olarak
değeri: 187
h. Sünnetin İşlevi: 189
i. Hadîslerin Yazılması: 189
• ÖZET: SÜNNETİN İŞLEVİ: 189
3. İçtihadı Birleştirme Kararı (İcma, Oybirliği, Oydaşma, Mutabakat): 190
• ÖZET: HADİSLER: 190
Zaman içinde icmanın gelişmesi; 190
• ÖZET: ÜNLÜ HUKUKÇU İMAM ŞAFİİ’YE GÖRE HUKUKÇULAR FİİLEN İTTİFAK EDEMEZLER: 191
• ÖZET: İÇTİHATLARI BİRLEŞTİRME KARARI (İCMA) KAYNAĞININ DAYANAĞI: 193
4. Kıyas: 194
• ÖZET: KIYASA BAZI ÖRNEKLER: 194
• ÖZET: KIYAS YASAĞI: 195
III. İLLET İLE HİKMETİN FARKLARI: 196
A. Kıyasın Koşulları: 197
• ÖZET: KIYASTAKİ NEDENSELLİĞİ (İLLETİ) SAPTAMAK, AYIKLAMAK VE UYGULAMAK: 198
B. Kıyasın kaynak değeri: 198
• ÖZET: İSTİHSAN (HAKKANİYET) NEDİR? (GENİŞ ANLAMDA): 199
B. İKİNCİL (TALİ) KAYNAKLAR 199
1. İstihsan: 199
Kıyasın terk edilme nedenleri: 201
2. Kamu Yararı: 202
a. Birinci Maslahat, zaruri maslahatlardır. 203
• ÖZET: ZARURET ÇEŞİTLERİ: 203
b. İkinci maslahat, ihtiyaç duyulan kamu yararıdır (Haciyyat): 204
c. Üçüncü maslahat, ihtiyaç derecesine varmayan maslahatlardır. Buna tahsiniyat veya kemâliyat denir. 204
• ÖZET: KAMU YARARI NEDİR? 205
• ÖZET: KAMU YARARI (MASLAHAT) BAĞIMSIZ BİR BİLGİ KAYNAĞI MIDIR? 206
• ÖZET: MECELLE VE KAMU YARARI: 207
3. İstishab (Önceki Kuralın Geçerliliğini Koruması): 207
• ÖZET: MECELLE’DE İSTİSHAB’LA İLGİLİ MADDELER: 208
4. Örf ve Değişim: 209
• ÖZET: ÖRF VE ÂDETİN ÖNEMİ: 210
5. Sahabe’nin Hukuki Görüşleri: 211
6. İlahi veya Gayri İlahi Eski Hukuk Sistemleri: 212
7. Kötülüğe Götüren Herşeyin Kötü Sayılması (Zerayi): 213
8. İçtihat: 213
a. İçtihat Ehliyetinin Koşulları: 214
b. İçtihadın Yerinde Yapılması Koşulu: 214
c. İçtihadın kaynak olarak değeri: 215
d. İçtihadın Bütünlüğü: 215
e. Müçtehidin kısımları: 215
aa. Hanefilerin Yaptığı Ayrım: 216
bb. Şafiilerin Yaptığı Ayrım: 216
f. Fetva ve yargı: 216
g. Fetva ile yargı arasındaki farklar: 217
h. Taklid ve İttiba: 217
C. TÜRK İMPARATORLUKLARINDA ANAYASAL BİLGİ KAYNAKLARI: 218
1. MEDİNE ANAYASASI: 218
2. OSMANLI KANUNNNAMELERİ: 224
• ÖZET: OSMANLI KANUNNAMELERİNİN ÇEŞİTLERİ: 224
3. FATİH ANAYASASI: 226
4. ÖNEMLİ KANUN VE HUKUK KİTAPLARI: 233
• ÖZET: OSMANLI DÖNEMİNDE HUKUK KİTABI ÇEŞİTLERİ: 234
5. FETVA MECMUALARI: 236
• ÖZET: MOĞOLLAR VE HUKUK: 236
6. ŞER’İYE SİCİLLERİ: 237
7. BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİNDEKİ HUKUKLA İLGİLİ BELGELER: 238
BEŞİNCİ BÖLÜM:
GENEL HUKUK KURALLARI VE MECELLE
I. MECELLE VE KANUNLAŞTIRMANIN NEDENLERİ: 246
II. MECELLE ŞERHLERİ: 247
III. MECELLE’DEKİ TEMEL KURALLAR: 247
IV. MECELLE’DE BULUNAN KAMU HUKUKU KURALLARI: 248
A. YORUM KURALLARI: 248
B. ZAMANAŞIMI İLE İLGİLİ MECELLE’DEKİ TEMEL KURALLAR: 252
C. ZARURET HALİ İLE İLGİLİ MECELLE KURALLARI: 253
D. İŞTİRAK HALİ İLE İLGİLİ MADDELER: 254
E. KAMU YARARI İLE İLGİLİ MADDELER: 254
F. ÖRF VE ADETLE İLGİLİ MADDELER: 256
G. YARGILAMA HUKUKU İLE İLGİLİ MADDELER: 257
V. MECELLE’DE BULUNAN ÖZEL HUKUKLA İLGİLİ TEMEL (DOĞAL) KURALLAR: 259
ALTINCI BÖLÜM
HUKUK EKOLLERİ (MEZHEPLER)
I. GİRİŞ 264
II. HUKUK EKOLLERİ (MEZHEPLERİ) 267
A. HANEFİ MEZHEBİ (EKOLÜ) 267
• ÖZET: ŞEYBANİ’NİN 6 TEMEL ESERİ: 274
B. ŞAFİİ EKOLÜ (MEZHEBİ): 275
C. MALİKİ EKOLÜ (MEZHEBİ): 277
D. HANBELİ EKOLÜ (MEZHEBİ): 279
E. DİĞER EKOLLER (MEZHEPLER): 280
F. YAŞAMAYAN İSLAM HUKUKU EKOLLERİ (MEZHEPLERi): 280
1. Zahiriye Mezhebi: 280
2. Evzai Mezhebi (157/774) ve Diğer Mezhepler: 280
YEDİNCİ BÖLÜM
ŞİİLİK/ALEVİLİK
I. GİRİŞ 284
A. EMEVİLER DÖNEMİNDE ŞİİLİK/ALEVİLİK: 287
B. ABBASİLER (750-1258) DÖNEMİNDE ŞİİLİK/ALEVİLİK: 290
C. CAFERİYE (İMAMİYE, 12 İMAM) MEZHEBİ: 291
D. ZEYDİYE MEZHEBİ: 294
E. FATIMİLER DEVLETİ: 295
F. ANADOLU ALEVİLİĞİ: 296
SEKİZİNCİ BÖLÜM
İNSAN VE ÖZGÜRLÜĞÜ
I. HAK, HUKUK VE ÖZGÜRLÜK KAVRAMLARI: 306
A. HAK KAVRAMI: 306
1. Sözlükte ve Kaynaklarda "Hak" Kavramı: 306
2. "Hakkın" Terim Anlamı: 307
B. HUKUK KAVRAMI: 308
C. DİĞER KAVRAMLAR: 309
1. Hak ve Hürriyet İlişkisi: 309
2. İnsan Hakları Teorisi: 311
II. ÖZGÜRLÜK KAVRAMI: 313
A. GENEL OLARAK: 313
B. İNSANA BAKIŞ BİÇİMİ: 316
C. İNSAN HAKLARI UYGULAMASI 324
III. GENEL OLARAK FELSEFEDE İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ KAVRAMI 325
IV. ARİSTO, AKILCI ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞI VE ÖNCEKİ ANAYASA SİSTEMİ 326
V. İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ: 331
A. CEBRİYE (FATALİZM) EKOLÜ: 331
B. KADERİYE VE MUTEZİLE EKOLÜ: 332
C. EHL-İ SÜNNET EKOLÜ: 334
1. Eş'arilik Ekolü: 334
2. Maturidilik Ekolü: 335
3. Selefilik: 336
4. Maturidilikle Eş'arilik Arasındaki Farklar: 336
D. DEĞERLENDİRME: 337
DOKUZUNCU BÖLÜM
EŞİTLİK VE AZINLIKLAR
I. GENEL OLARAK EŞİTLİK: 342
II. TEORİK PRENSİPLER: 343
A. YASA ÖNÜNDE EŞİTLİK: 343
• ÖZET: EŞİTLİK: 345
• ÖZET: OSMANLI’DA EŞİTLİK: 345
• ÖZET: İSLAM’DA EŞİTLİK: 347
B. FIRSAT EŞİTLİĞİ: 348
C. YARGILAMA MAKAMI ÖNÜNDE (=MAHKEMEDE) EŞİTLİK: 348
• ÖZET: YARGILAMA VE EŞİTLİK: 353
• ÖZET: 354
III. AZINLIKLAR 354
A. VATANDAŞLIK (ZİMMİ'LİK): 355
1. Zimmiliğin Ortaya Çıkışı: 355
• ÖZET: SAVAŞ ESİRLERİ VE CİZYE VERGİSİ 356
2. Zimmilerin hak ve ödevleri: 356
• ÖZET: PROF. WATT’A GÖRE OSMANLI’DA AZINLIKLAR: 361
• ÖZET: AZINLIKLAR KORUNMAZSA ALINAN VERGİ İADE EDİLİR: 361
B. YABANCI (MÜSTE'MEN): 361
IV. KÖLELİK 362
• ÖZET: AZINLIKLAR VE CİZYE: 362
• ÖZET: BATI’DA AZINLIKLAR: 364
• ÖZET: OSMANLI’DA KÖLELİK: 365
ONUNCU BÖLÜM
KÖLELİK/CARİYELİK VE HUKUKU
I. KÖLELİK/CARİYELİK TARİHİ: 366
A. KÖLELİK/CARİYELİK NEDENLERI: 368
B. TARİH BOYUNCA DOĞU TOPLUMLARINDA KÖLELİK/CARİYELİK 370
C. TARİH BOYUNCA BATI TOPLUMLARINDA KÖLELİK/
CARİYELİK 373
II. İSLAMIN KÖLELİĞİ/CARİYELİĞİ GEÇ KALDIRMASININ
NEDENLERİ: 380
A. YEDİNCİ YÜZYIL DÜNYASINDAKİ DEVLETLERİN (ARAPLAR VE KOMŞULARININ) SOSYAL VE EKONOMİK GÖRÜŞLERİ: 380
B. SAVAŞ ESİRLERİ HAKKINDAKİ DÜNYA KONJONKTÜRÜ VE POLİTİK NEDEN DÜŞÜNÜLEREK KARAR VERİLMESİ: 381
C. İÇ ÖZGÜRLÜK, ZAMANLAMA VE BİREYSEL NEDEN: 382
D. DİĞER DEVLETLERİ SAVAŞTAN CAYDIRMA NEDENİ: 384
E. FAZLA KAN DÖKÜLMESİNİ ÖNLEME NEDENİ: 385
F. İSLAMLAŞTIRMA SİYASETİ: 385
III. KÖLELİĞİN KALDIRILMASI: 386
IV. İSLAM HUKUKUNDA MEŞRU SAVAŞ KAVRAMI: 387
V. KÖLELİĞİN KAYNAĞI OLARAK TUTSAKLIK (ESARET) STATÜSÜ: 392
VI. TUTSAKLIK (ESARET) ESNASINDA YAPILACAK IŞLEM: 395
VII. ESİRLİKTEN KÖLELİK STATÜSÜNE GEÇİŞ: 399
A. GİRİŞ VE KAVRAMLAR: 399
B. DÜŞMANDAN ALINAN ESİRLER: 400
1. Erkek Esirler: 400
a. Savaş Esirlerinin Öldürülmesi 401
b. Savaş Esirlerini Köle Statüsüne Koymak: 404
c. Esirlerin Karşılıksız Olarak Serbest Bırakılması: 405
d. Esirlerin Bir Bedel (Fidye) Karşılığı Serbest Bırakılması: 406
2. Esir Olarak Alınan Kadın ve Çocuklar: 406
a. Savaş Esirlerinden Kadın ve Çocuk Olanların Öldürülmesi: 406
b. Savaş esiri (tutsağı) olan kadın ve çocukların cariye ve köle statüsüne konulması: 408
c. Kadın ve Çocukların Karşılıksız Olarak Serbest Bırakılması
(el-Menn): 410
d. Kadın ve Çocukların Fidye Karşılığında Serbest Bırakılması: 410
3. İhtiyar, Kör, Yatalak ve Ruhbanlar: 411
4. Müslümanın Düşmana Esir Olması: 411
5. Müslüman Kadınların Cariye Edinilmesi: 412
C. İSLAM HUKUKUNUN KÖLELİK KONUSUNDAKİ ÖZGÜRLÜKÇÜ TUTUMU 412
D. KÖLELİĞİN SEBEBİ: 415
a. İlk Görüş: Kölelik İnançsızlığın Cezasıdır: 415
b. İkinci Görüş: Kölelik bir iyileştirme (reform=ıslah) kurumudur. 415
c. Üçüncü Görüş: 415
VIII. ÖNCEKİ HUKUK AÇISINDAN KÖLENİN DURUMU 416
A. GENEL OLARAK 416
B. EŞYA HUKUKU TARTIŞMALARI: 424
1. Birinci Görüş: 424
2. İkinci Görüş: 426
ON BİRİNCİ BÖLÜM
DEVŞİRME SİSTEMİ VE ORTAKÇI KULLAR 431
I. OSMANLI DEVLET SİSTEMİ İÇERİSİNDE DEVŞİRME: 431
A. DEVLETE AİT KÖLELER, ÇEŞİTLERİ VE PENÇİK KAVRAMI: 433
ÖZET: OSMANLI'DA DEVLETE AİT KÖLELERİN SINIFLANDIRILMASI: 435
B. DEVŞİRMELER: 436
1. Köle ve Devşirme Sistemi: 438
2. Köle ve Devşirme Sisteminin Bozulması: 440
3. Köle ve Devşirme Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Tarafları: 441
C. HAREM: 442
D. ŞAHISLARA AIT KÖLELER: 442
II. ORTAKÇI KULLAR (KÖLE İŞLETMELERINDE ÇALIŞAN TOPRAĞA YERLEŞTİRİLMİŞ BAĞIMSIZ ÇIFTCİLER) 442
A. ORTAKÇI KUL KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ: 442
1. Ortakçı Kullar: 442
2. Ortakçılar: 443
B. ORTAKÇI KULLAR VE SERVAJ REJİMİ (TOPRAĞA BAĞLI KÖLELİK): 445
1. Osmanlı'da Servaj Yoktur, Görüşü: 445
2. Osmanlı'da Servaj Vardır, Görüşü: 446
3. Değerlendirme: 446
C. OSMANLI DEVLETİNDE 904/1498 YILINDAKİ ORTAKÇI KUL SAYISI: 448
D. ORTAKÇI KULLARA AİT KANUNNAMELER: 449
1. Fatih Dönemi Kanunnameleri: 449
a. "I. İstanbul Hasları Kanunnâmesi": 449
b. "II. İstanbul Hasları Kanunnâmesi": 449
c. "III. İstanbul Hasları Kanunnâmesi (Kanunname-i Havass-ı İstanbul)": 450
2. II.Bayezid Dönemi Kanunnameleri: 450
a. 904/1499 tarihli "I. İstanbul Hasları Kanunnamesi" (Kanunname-i Havass-ı Kostantıniyye): 450
3. "İkinci İstanbul Hasları Kanunnâmesi": 451
E. KULLUKLARIN DAĞILIŞ TARZI: 452
1. İstanbul Haslar Kazasındaki Ortakçı Kullar (Kaza-i Hasha-i İstanbul=Havass-ı Konstantiniyye): 452
2. Marmara Hasları Kazası (Kaza-i Hasha-i Marmara): 453
ÖZET: OSMANLI DEVLETİNDE YAŞAYIŞ VE STATÜ AÇISINDAN KÖLELİK: 454
ÖZET: AZAD SÖZLEŞMESİ (AZADLIK BULAŞAN KÖLELİK): 455
ON İKİNCİ BÖLÜM HAREM VE KADINLARIN YÖNETİMİ 457
PLAN: 457
A. GİRİŞ: HAREM HAKKINDA 458
B. CARİYELER 459
1. Hizmetçi Kadın Statüsündeki Cariyeler: 460
2. EŞ GİBİ YAŞANAN CARİYELER: 460
a. Kurumsallaşmış Uygulama: Azad Edilmiş Cariyeler (Kadınefendiler ve Hasekiler=Haseki Sultanlar): 460
b. Bireysel (Münferit) Uygulama: Azad Edilmemiş Cariyeler: 461
C. OSMANLI SARAYINDAKİ UYGULAMA 463
1. Kanuni Sultan Süleyman Döneminde, Hürrem Sultan’ın Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 463
2. II. Selim (Sarı Selim) Döneminde (yön. 1566-1574), Nurbanu Sultan’ın Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 464
3. III. Murat (d. 1546, ö. 1595) Döneminde (yön. 1574-1595), Valide Nurbanu Sultan, Başkadını Safiye Sultan ve cariyesi Canfeda Kalfa’nın Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 464
4. III. Mehmet (d. 1566, ö. 1603) Döneminde (yön. 1595-1603), Valide Safiye Sultan’ın (Venedikli Baffo; d. 1550, ö. 1605) Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 465
5. I. Ahmet (1590-1617) Döneminde (yön. 1603 - 1617), Kösem Sultan’ın (Anastasya) Yönetim Üzerindeki Etkinliği: 465
6. Sultan I. (Deli) Mustafa zamanında Saray Kadınlarının Etkinliği: 466
7. (Genç, Şehit) Osman (d. 1604, ö. 1622, salt. 1618 - 1622) Devri: 466
8. IV. Murat (ö. 1640) Devrinde Kösem Sultan’ın (ö. 1651) Etkinliği: 467
9. Sultan I. İbrahim Devrinde (yön. 1640-1648) Kösem Sultan’ ın Etkinliği: 468
10. Sultan IV. Mehmet (Avcı) Devri ve Saray Kadınlarının Etkinliği: 469
D. “VALİDE SULTANLAR ÇAĞI”NDAN SONRAKİ ANAYASAL GELİŞMELER: 471
ÖZET: OSMANLI’DA KÖLE/CARİYE ALMANIN KOŞULLARI: 473
E. DEVŞİRME SİSTEMİ: 473
F. SONUÇ: 477
ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SUÇ VE CEZALARA İLİŞKİN ESASLAR 485
PLAN: 485
I. GİRİŞ: 486
A. TEORİ VE UYGULAMADA SUÇ VE CEZA: 486
B. İSLÂM CEZA HUKUKUNUN TÜRK CEZA HUKUKU İLE İLİŞKİSİ: 489
C. İSLÂM CEZA HUKUKUNUN TARİHÇESİ: 489
D. SELÇUKLU VE OSMANLI CEZA HUKUKUNUN TARİHÇESİ: 490
E. CEZA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 492
1. Kitap: 492
2. Sünnet: 493
3. Büyük hukukçuların ittifakı (İcma): 493
4. Kıyas: 494
5. Kanunnameler, Şeri’ye Sicilleri ve Fetvalar: 494
F. İSLÂM CEZA HUKUKUNUN PRENSİPLERİ: 495
1. Toplumun yararını korumak: 495
2. Suç ve Ceza Arasında Eşitlik (Adalet): 496
3. Cezanın Caydırıcılığı: 496
4. Ceza, Suçlunun Kişiliğini İhmal Etmeden, Suçun Zararından Toplumu Korumalıdır: 497
5. In Dupio Pro Reo (Af da hata, Cezada Hatadan Daha Hayırlıdır) Şüpheden Sanık Yararlanır Prensibi: 497
6. Ceza Kefarettir Günahı Örter: Suç Işleyen Kışıye Karşı Ceza Vermek, Mutlak Adaletın Gereğı Olan Kefarettır (Karşılık). 498
II. SUÇ (CERİME, CÜRÜM): 498
A. SUÇUN TANIMI VE UNSURLARI: 498
1. Suçun (cerime) Tanımı: 498
2. Suçun Unsurları (Erkanü'l-Cerime): 499
a. Kanunilik (meşruiyet, legality) İlkesi: 499
ÖZET: „KANUNSUZ SUÇ VE CEZA OLMAZ“ İLKESİ: 499
ÖZET: SUÇLARIN VE CEZALARIN KANUNİLİĞİ İLKESİ VE İSLAM HUKUKU: 500
aa. Zaman Açısından Yürürlük: 500
bb. Yer Açısından Yürürlük: 501
b. Suçun Maddi Unsuru: 501
aa. Teşebbüs (Şüru' fi'l-cerime): 502
bb. Suça İştirak: 502
c. Manevi Unsur (Kusur veya ihmali şarttır, İrade ve idrak şarttır.) 503
aa. Kanunu Bilmemek Mazeret Sayılabilir: 503
bb. Hukuka Uygunluk Nedenleri: 504
cc. Meşru (yasal) savunma ve Izdırar (Zaruret) Hali: 504
dd. İkrah (Zorlanma): 504
ee. Görevin İfası: 504
ff. İsnad Yeteneğini Kaldıran Haller: 504
III. CEZA (UKUBE) : 505
A. CEZANIN AMACI: 505
B. CEZALARIN SINIFLANDIRILMASI: 506
C. SUÇ VE CEZALARIN İCTİMAI: 507
D. CEZANIN KİŞİSELLİĞİ: 508
ÖZET: CEZALARIN KİŞİSELLİĞİ VE İSLAM CEZA HUKUKU: 508
E. CEZANIN YERİNE GETİRİLMESİ: 509
F. CEZADA EŞİTLİK (CEZALARIN GENELLİĞİ): 509
ÖZET: EŞİTLİK VE İSLAM CEZA HUKUKU: 510
G. CEZANIN DÜŞMESİ: 510
H. SUÇ VE CEZA ZAMANAŞIMI: 511
IV. HADDİ GEREKTİREN SUÇLAR VE CEZALARI: 512
ÖZET: HADDİ GEREKTİREN 7 SUÇ: 512
A. HIRSIZLIK SUÇU VE CEZASI : 513
ÖZET: HZ. PEYGAMBER VE EŞİTLİK: 514
B. “YOL KESMEK VE EŞKİYALIK (TERÖRİZM)” SUÇ VE CEZASI: 515
C. ZİNA SUÇ VE CEZASI: 516
D. İFFET ÜZERİNE İFTİRA (KAZF) SUÇ VE CEZASI: 518
E. İÇKİ İÇMENİN CEZASI (HADD-İ ŞİRB): 519
F. DİNDEN DÖNME (İRTİDAD) SUÇ VE CEZASI: 520
ÖZET: DİNDEN DÖNME SUÇUNUN CEZALANDIRILMA NEDENİ; 521
G. DEVLETE İSYAN VE İHTİLAL (BAĞY, TERÖR) SUÇU VE CEZASI: 521
V. ŞAHSA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR VE CEZALARI (KISASI GEREKTİREN VE GEREKTİRMEYEN SUÇLAR VE CEZALARI, YARALAMA VE UZUV TATİLİ SUÇ VE CEZALARI = CİNAYETLER): 522
A. KISAS VE DİYET CEZALARI: 522
1. Adam Öldürme Suçu ve Cezası (Cinayet Ala’n-Nefs=Katl) 523
a. Kasden Adam Öldürmek (el-Katlü'l-Amd): 523
ÖZET:.OSMANLI’DA İDAM VE KISAS SUÇLARININ YERİNE GETİRİLMESİ NASIL OLURDU : 524
b. Kasda Benzer Adam Öldürme (Katl Şibhu'l-amd): 525
c. Hataen Adam Öldürme (Hataen Katl): 525
d. Hata Mecrasına Cari Katl: 525
e. Adam Ölümüne Neden Olmak (Tesebbüben Katl): 525
2. Yaralama (Cerh) ve Sakatlama (Cinayet fi ma Dune’n-nefs): 526
3. Cinayet Konusunda Bazı Özel Durumlar: 528
a. Kasame: 528
b. Cenine Karşı İşlenen Suçlar (Iskat-ı Cenin): 529
c. Duvarın yıkılarak adam ölmesi (Cinayet-i Hait): 529
B. ÜÇ SUÇA VERİLEN CEZANIN SINIRLANDIRILMASI: 529
1. KISAS CEZASININ SINIRLANDIRILMASI: 529
ÖZET: HAD’LERİN SINIRLANDIRILMASI KONUSUNDAKİ TEMEL KURALLAR: 530
2. BU ÜÇ CEZANIN SINIRLANDIRILMASINDA GETİRİLEN BAZI HUKUKİ ÖNLEMLER ŞÖYLE SIRALANABİLİR (RECİM, KISAS VE EL KESMENİN AŞIRI ŞEKİLDE SINIRLANDIRILMIŞ OLMASI): 531
3. EL KESME İÇİN ARANAN BAZI HUKUKİ KAYITLAR: 533
4. KASDEN MÜESSIR FİİL SUÇUNDA KISAS CEZASININ UYGULANMASI İÇİN GEREKEN BAZI KAYITLAR: 534
5. İSBAT KONUSUNDA GETİRİLEN SINIRLAMALAR: 534
V. TAZİR SUÇ VE CEZALARI: 538
A. TAZİR, HAD VE KISAS İLE BİRLEŞEBİLİR: 539
B. TAZİR'DE BİREYSEL HAK VE KAMU HAKKI: 539
C. TA'ZİR, HAD VE KISAS ARASINDAKİ FARKLAR: 540
1. Erteleme (Tecil) Açısından: 540
2. Hâkimin takdir hakkı açısından: 540
D. TAZİR SUÇ VE CEZALARININ ÇEŞİTLERİ: 541
ÖZET: İDAM CEZASI İLE TAZİR MÜMKÜN MÜDÜR? 541
1. Ölüm Cezası (Siyaseten Katl, Katl, Salb): 543
2. Hapis Cezası: 543
3. Sürgün (Nefy=Tağrib): 544
4. Celd (Sopa): 544
5. Para Cezası: 544
6. Kürek Cezası: 544
ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARI 547
PLAN: 547
GİRİŞ. 548
I. KLASİK (KİŞİSEL) HAKLAR VE ÖDEVLER 550
A. YAŞAMA HAKKI: 550
B. HAK ARAMA VE YASAL YARGILAMA HAKKI (YASAL VE KİŞİSEL CEZA): 553
C. ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİNİN KORUNMASI 554
D. KONUT DOKUNULMAZLIĞI 555
E. İLETİŞİM SERBESTLİĞİ 555
F. SEYAHAT VE YERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ VE HAKKI 555
G. DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ 556
ÖZET: OSMANLI VE AZINLIKLAR 556
H. DÜŞÜNCE VE KANAATLARIN AÇIKLANMASI HAKKI: 557
K. BİLİM VE SANAT ÖZGÜRLÜĞÜ 559
L. TOPLANTI VE DERNEK KURMA HAKKI 559
M. CEVAP HAKKI 560
II. SİYASAL HAKLAR VE ÖDEVLER 560
A. VATANDAŞLIK HAKKI VE ÖDEVİ 560
B. SEÇME VE SEÇİLME HAKKI 561
ÖZET: İSLAM VE DEMOKRASİ: 562
C. KAMU HİZMETLERİNE GİRME HAKKI 562
III. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER 563
A. AİLE'NİN KORUNMASI: 563
B. ÇALIŞMA HAK VE ÖDEVİ 563
C. SENDİKA KURMA HAKKI 564
D. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ VE GREV HAKKI 564
E. SOSYAL GÜVENLİK HAKKI 566
ÖZET: OSMANLI VE SOSYAL GÜVENLİK. 567
F. SAĞLIK HAKKI 567
G. ÇEVRE HAKKI 568
H. BARIŞ HAKKI 570
V. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANMASI VE KORUNMASI: 570
A. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN İNSANLARA KARŞI SINIRLANMASI 570
ÖZET: SINIRLAMANIN SINIRLARI: 571
ÖZET: SINIRLAMANIN SINIRLARI (AİHS VE AİHM’E GÖRE) : 572
2. Önceki Hukukta Hak ve Özgürlüklerin İnsanlara Karşı Sınırlanması: 573
B. HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DEVLET GÜCÜNE KARŞI KORUNMASI 574
1. Hukuk dışındaki sınırlayıcı faktörler: 574
2. Devletin hukukla sınırlanması: 575
C. DİRENME: 576
ON BEŞİNCİ BÖLÜM KADIN HAKLARI 583
PLAN: 583
GİRİŞ. 584
I. TARİHTE KADIN: 584
II. YAHUDİLİK VE HRİSTİYANLIKTA KADIN 585
A. YAHUDİLİKTE KADIN 585
B. HRİSTİYANLIKTA KADIN: 585
III. AVRUPA’DA KADIN: 586
IV.ORTAASYA DÖNEMİ TÜRK HUKUKUNDA KADIN: 586
V. İSLAM ETKİSİ ALTINDAKİ TÜRK ANAYASA HUKUKUNDA KADIN: 587
A. KADIN VE İSLÂM HUKUKU: 590
B. OSMANLI ANAYASA SİSTEMİ VE KADIN: 590
1. Teoride Seçme Hakkı: 590
2. Osmanlı Uygulamasında Seçme Hakkı: 591
3. Kadının Seçilme ve Kamu Görevi Yapma Hak ve Görevi: 591
4. Kadının Hâkimlik Yapması: 597
5. Kadının Tanıklığı: 598
C. OSMANLI ÖZEL HUKUKU VE KADIN: 600
1. Miras Hukuku: 600
2. Poligami (Çok Kadınla Evlilik) Konusu: 601
3. Boşanma Hukuku: 602
a. İslam Hukuku’nda: 602
b. İslam Hukukunda Adli Boşanma veya Evlenmenin Feshi: 603
c. Osmanlı Uygulamasında Boşanma: 604
aa. 1917 tarihli Hukuku Aile Karanamesi Öncesinde Osmanlı Devletinde Boşanma: 604
bb. 1917 sonrası Osmanlı'da Boşanma: 604
cc XX. yüzyılda Hanefi Mezhebinin benimsediği adli boşanma sebepleri: 605
ÖZET: OSMANLI VE KADIN: 606
4. Kadının Mülkiyet Hakkı: 606
VI. TANZİMAT DÖNEMİNDE KADIN: 607
ON ALTINCI BÖLÜM YASAMA VE YÜRÜTME 611
PLAN: 611
I. YASAMA: 612
A. TEORİK ESASLAR: 612
1. İlk Dönem Uygulaması: 615
2. Şura Meclisinin (Legislature) Oluşum Biçimi ve Özellikleri: 616
3. Şura Meclisi- Hükümdar İlişkileri: 617
B. OSMANLI UYGULAMASI (DİVAN-I HÜMAYUN VE TANZİMAT DÖNEMİNDE KURULAN MECLİSLER): 618
1. Divan-ı Hümayun (Padişah Divanı): 618
2. Diğer Divanlar: 620
a. Cuma Divanı: 620
b. Çarşamba Divanı: 621
c. Ayak Divanı: 622
d. Eyalet Valisinin Divanı: 622
ÖZET: DİVAN-I HÜMAYUN: 624
ÖZET: DİVAN 625
I HÜMAYUNUN KARARLARI: 625
II. YÜRÜTME: 625
A. TOTALİTERİZM, DEMOKRASİ VE TEORİK ESASLAR: 626
B. OSMANLI PADİŞAHINI SINIRLAYAN ESASLAR: 630
C. SEÇİM: 632
1. Teorik Esaslar: 632
a. Çoğunluğun görüşü: 634
b. Medine'li Ensar'ın görüşü: 635
c. Hz. Ali'nin Görüşü: 635
2. Siyasi Mezheplerin Yaklaşımı: 636
3. Padişahın Seçilmesi: 638
4. Padişahın Özellikleri: 641
5. Padişahın Görevleri ve Yetkileri: 641
a. Sultanın Sınırlı Yasama Fonksiyonu: 642
b. Sultanın Yürütme Fonksiyonu: 642
c. Sultanın Yargı Fonksiyonu: 643
6. Padişahın Sorumluluğu ve Baskı Grupları: 644
7. Sadrazam: 645
8. Osmanlılarda Kardeş Katli: 648
9. Osmanlı'nın Duraklama ve Yıkılış Nedenleri: 651
ON YEDİNCİ BÖLÜM YARGI 653
PLAN: 653
GİRİŞ. 653
I. KADI: 655
A. ASKERİ SINIF, İLMİYE SINIFI VE YARGI SINIFI: 655
B. HÂKİMİN (KADI) TANIMI, ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ: 657
1. Tanımı 657
TANIM: MECELLE’YE GÖRE HÂKİM: 657
2. Yeri ve Önemi: 658
3. Kadı Stajyerliği: 659
4. Hâkimin (Kadı) Atanması: 659
ÖZET: İLK DÖNEMDE HÂKİMLİK SINAVI: 661
ÖZET: ABBASİLERDE HÂKİM ATANMASI: 662
ÖZET: HZ. ÖMER’İN HÂKİM ATAMA KRİTERİ: 663
5. Kadılık Süresi: 666
6. Kadı-Hâkim-Meclis-i Şer': 667
7. Hâkimin Sınırlanması: 668
a. Yer İtibariyle Sınırlanma: 668
b. Konu İtibariyle Sınırlanması: 668
ÖZET: OSMANLI HÂKİMİ (KADI) NE İŞ YAPAR? 669
8. Osmanlı kadısı hukuk ve ceza davalarına bakar: 670
ÖZET: OSMANLI HÂKİMİNİN HALK YIĞINLARI İLE İLİŞKİSİ: 672
9. Kadı'nın Devlet Yönetimi ile İlişkisi: 672
a. Teorik Esaslar: 672
ÖZET: HZ. PEYGAMBERİN ŞAHSINA KARŞI YARGI YOLU: 674
b. Osmanlı Uygulaması: 676
ÖZET: OSMANLI HÂKİMİ SİYASETLE UĞRAŞAMAZ 676
ÖZET: OSMANLI HÂKİMİ BAĞIMSIZ VE TARAFSIZDIR: 680
ÖZET: PADİŞAH VE YARGI: 681
10. Kadılık Çeşitleri: 683
ÖZET: HÂKİMLER ETİK AÇIDAN 3 ÇEŞİTTİR: 683
11. Kadı’nın Maaşı: 684
a. Teorik Esaslar: 684
b. Osmanlı Uygulamasında: 686
12. İstanbul (Başkent) Kadısı: 687
13. Kadının Emri Altında Çalışanlar: 688
a. Naib: 688
b. Müşahitler ve Jüri Sistemi: 690
14. Yargılama Yeri: 692
15. Kadı’nın Görevden Azli: 692
a. Teorik Esaslar: 692
b. Osmanlı Uygulaması: 696
II. NİŞANCI 696
III. KAZASKER: 697
A. Mahiyeti: 697
B. Kazaskerin Görevleri: 698
C. Kazaskerin Yetkileri: 698
D. Kazaskerlik ve Yargı Bağımsızlığı. 699
IV. ŞEYHULİSLAM: 700
V. OSMANLI’DA KADI KARARLARININ TEMYİZ EDİLMESI: 701
VI. SONUÇ: 702
ÖZET: OSMANLI’DA YÜRÜTME YARGI MÜCADELESİ 702
ON SEKİZİNCİ BÖLÜM MUHALEFET HAKKI 705
PLAN: 705
GİRİŞ 706
I. TEORİK ESASLAR: 706
A. MUHALEFET KAVRAMININ ETİMOLOJİSİ VE TERMİNOLOJİSİ: 706
B. MEZHEPLER AÇISINDAN MUHALEFET KAVRAMI: 709
1. Pasif Muhalefet Yanlıları (Tez): 709
2. Haricilerin Muhalefet Anlayışı (Huruc-Çıkış Ekolü) (Antitez): 710
3. Ortak Yarar Ekolü: 711
ÖZET: EBU HANİFE VE DİRENME: 712
C. AZINLIKLAR VE MUHALEFET: 713
1. Mekke'nin Fethinden Önce: 713
2. Mekke'nin Fethinden Sonra: 713
D. İÇTİHAT VE YASAMA MECLİSİNDE MUHALEFET HAKKI: 714
E. LİDERLİK MODELLERİ AÇISINDAN MUHALEFET: 714
ÖZET: TARİHTEKİ LIDERLİK MODELLERİ 4’e AYRILABİLİR: 715
1. Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi: 715
ÖZET: HZ. EBU BEKİR'İN SEÇİMİNDE DÖRT GRUP (PARTİ)GÖRÜLMEKTEDİR: 716
ÖZET: İKTİDAR-MUHALEFET DİYALOGU (4 HALİFE DÖNEMİ) 717
2. İmamet Modeli: 718
3. Saltanat Modeli: 719
ÖZET: SİYASİ MEZHEPLER AÇISINDAN MUHALEFET ÜÇE AYRILIR: 721
II. OSMANLI UYGULAMASI: 722
A. GENEL OLARAK: 722
B. OSMANLI DEVLETİNDE MUHALEFET GRUPLARI: 725
1. Siyasi Muhalefet: 725
a. Makro Açıdan (Resmi Mezhebe Muhalefet Eden Gruplar) : 725
b. Alevilik: Bu konuda “Alevilik” bölümüne bakınız. 725
c. Mikro Açıdan Osmanlı’da Muhalefet Grupları: (İktidar Olmak İçin Muhalefet): 725
aa. Saray: 725
bb. Padişah Şehzadeleri: 726
cc. Padişah Aileleri: 726
dd. Jön Türkler-Ittihat ve Terakki: 727
ee. Baskı Grubu olarak Muhalefet (Osmanlı'ya Karşı Muhalefet Olarak Azınlıklar): 727
ff. Sosyal Sınıflar ve Muhalefet: 728
ÖZET: ÜÇ TÜR MUHALEFET ANLAYIŞI: 730
ON DOKUZUNCU BÖLÜM MÜLKİYET 733
PLAN: 733
I. GENEL OLARAK: 734
ÖZET: OSMANLI’DA KAMU YARARI VE MÜLKİYET: 735
MEFSEDETLER VE MÜLKİYET: 736
A. YAHUDİLİK VE HRİSTİYANLIKTA MÜLKİYET 737
B. MÜLKİYET HAKKININ DAYANDIĞI TEORİLER: 737
1. Emek Teorisi: 737
2. İbn Haldun'un Görüşü: 738
3. Zimmet veya İnsanlık Teorisi: 739
ÖZET: İNSAN HAKLARI VE MÜLKİYET: 740
C. MAL VE MÜLKİYET KAVRAMLARI 741
1. Mal Kavramı: 741
2. Mal Türleri: 742
a. Mütekavvim olan ve olmayan mallar: 742
b. Misli olan ve olmayan mallar. 742
c. Taşınır ve taşınmaz mallar. 742
d. Mülkiyet Kavramı: 743
e. Mülkiyet türleri 744
f. Mülkiyetin Amaçları: 744
II. KAMU MÜLKIYETİ VE ÖZEL MÜLKİYET: 746
A. GENEL OLARAK KAMU MÜLKİYETİ: 746
B. TOPLUM İÇİN ZARURİ OLAN İHTİYAÇ MADDELERİ (SU, OT VE ATEŞ GİBİ): 747
1. Su: 748
2. Otlak: 749
3. Ateş: 749
C. ÖZEL MÜLKİYET: 749
D. ÖZEL MÜLKİYET VE KAMU MÜLKİYETİNİN BİRİBİRİNE DÖNÜŞÜMÜ: 751
1. Özel Mülkiyetin Kamu Mülkiyetine Dönüşümü: 751
2. Kamu Mülkiyetinin Özel Mülkiyete Dönüşümü: 752
III. MÜLKİYETİN SINIRLANMASI: 753
IV. MÜLKİYETİN KULLANILMASINDA TEORİLER: 755
A. MUTLAK HAK TEORİSİ: 755
ÖZET: EBU HANİFE VE MÜLKİYET: 755
B. OBJEKTİF TEORİ: 755
C. SÜBJEKTİF TEORİ: 758
V. SOSYAL FONKSİYON- MÜLKİYET İLİŞKİLERİ: 758
A. YOKSULLARA YARDIM VE MÜLKİYET HAKKI: 758
1. Zekât, Fitre, Sadaka: 758
2. Nafaka ve Mülkiyet Hakkı: 759
B. ZARURET VE MÜLKİYET HAKKI: 759
1. Geçit Hakkı. 759
2. Temel maddeler: 759
3. Narh (Fiyatların fix edilmesi): 760
4. Sigorta: 760
5. Kamulaştırma ve Mülkiyet Hakkı: 760
6. Hisbe Teşkilatı (Ombudsmanlık) ve Mülkiyet Hakkı: 760
VI. MÜLKİYET HAKKININ SONA ERMESİ 761
YİRMİNCİ BÖLÜM TOPRAK MÜLKİYETİ 763
PLAN 763
I. ÖNEMİ: 764
ÖZET: OSMANLININ DÜNYAYI TİTRETEN ÜÇ GÜCÜ: 764
II. TARİHSEL KÖKENLERİ: 766
A. İLK DÖNEM: 766
B. EMEVİLER DÖNEMİ VE TOPRAK HUKUKU TEORİSİNİN SİVİL HUKUKÇULAR TARAFINDAN SAPTANMASI: 767
C. ABBASİLER DÖNEMİ: 768
D. SELÇUKLU DÖNEMİ: 768
ÖZET: SELÇUKLU’DAN SONRAKİ DEĞİŞİM: 769
E. OSMANLI DÖNEMİ: 769
1. Miri Arazi ve Tımar Sistemi: 770
a. Tanımı: 770
b. Miri Arazinin İşletim Sistemi Olarak Dirlik (Tımar): 771
c. Tımar Çeşitleri: 772
d. Dirlik Sistemi ile Feodalitenin Farklı Tarafları: 772
e. Tımar Sisteminin Hukuki Rejimi: 773
f. İkta ve Tımarla İlişkisi 774
g. İktanın Şartları 774
h. Tımar Sisteminin Bozulması 775
i. Miri Arazinin İntikalinin İslam Miras Hukukuna (Feraiz) Aykırı olup Olmadığı Sorunu: 776
k. Maden Mülkiyeti: 778
2. Vakıf Arazi: 779
3. Kamu Yararına Ayrılmış Arazi (Arazi-i Metrüke): 781
4. Mülk Arazi (Memlüke Arazi): 782
5. Ölü Topraklar (Mevat Arazi): 783
a. Genel Olarak: 783
ÖZET: EBU HANİFE VE İHYA: 784
b. İhya Dışında Özel Mülkiyetin Oluşumu: 785
c. Özel Mülkiyet Sayılabilen Topraklar: 785
YİRMİ BİRİNCİ BÖLÜM OSMANLI MODERNLEŞMESİ 787
PLAN: 787
I. MODERNLEŞME KAVRAMI: 787
ÖZET: MODERNLEŞME VE OSMANLI: 792
ÖZET: OSMANLIDAKİ MODERNİTE 3 DÖNEME AYRILABİLİR: 793
II. ANAYASAL YAPIDAKİ BOZUKLUKLAR VE NEDENLERİ: 796
1. Bozulma Sürecinde Devletin Genel Görünümü: 796
ÖZET: OSMANLI’DA BOZULMA: 797
ÖZET: PADİŞAHLAR VE BOZULMA: 800
2. Bu Bozuklukta Padişahların Rolü: 800
ÖZET: REFORM VE BİLİM İNSANLARI: 801
3. Bu Bozuklukta Bilim Adamlarının (İlmiye Sınıfının) Rolü: 801
III. PADİŞAHLAR TARAFINDAN YAPILAN REFORMLAR: 803
1. III. Selim’in (1761-1808/1175-1223. Yön. 1789-1807) Reformları: 803
ÖZET: III ÜNCÜ SELİM VE PARİS SEFİRİ: 805
2. Sultan II. Mahmut’un Reformları: 806
IV. MODERNİTE BAĞLAMINDA SENED-İ İTTİFAK: 811
ÖZET: SENED 811
İ İTİFAK: 811
ÖZET: SENED 813
İ İTİFAK'IN ANALİZİ: 813
EK: SENED-İ İTTİFAK (17 Şaban 1223) (7 Ekim 1808) (LATİN HARFLERİYLE ORİJİNAL) 814
V. REFORMCU BÜROKRASİNİN MODERNLEŞMEDEKİ ROLÜ 817
ÖZET: TANZİMAT’IN YÖNETİCİLERİ: 821
ÖZET: AYDIN MUTLAKİYETÇİLİĞİ: 822
VI. MODERNLEŞME BAĞLAMINDA OSMANLI HARİCİYESİ: 825
ÖZET: OSMANLI DIŞİŞLERİ BAKANLIĞINA BAĞLI KALEMLER: 826
ÖZET: II NCİ MAHMUT VE TEKKELER 827
YİRMİ İKİNCİ BÖLÜM TANZİMAT FERMANI VE HUKUK DUALİZMİ 829
PLAN: 829
I. GİRİŞ: 829
ÖZET: TANZİMAT VE BATI TAZYİKİ: 832
ÖZET: OSMANLI VE ÖRFİ HUKUK: 833
II. TANZİMAT FERMANI SONRASI HUKUK DUALİZMİ: 835
ÖZET: OSMANLI’DA DAVALARIN TEMYİZİ: 838
III. TANZİMAT FERMANININ HUKUKİ YANSIMALARI: 842
ÖZET: HAK MI? İMTİYAZ MI? 844
ÖZET: İTTİHAT TERAKKİ: 845
ÖZET: AZINLIKLAR: 846
ÖZET: TANZİMAT NEDİR? (ANALİZ) (1): 848
ÖZET: TANZİMAT NEDİR? ANALİZ (2): 849
ÖZET: TANZİMAT VE BATI: 851
IV. TANZİMAT’IN TAMAMLAYICISI OLARAK ISLAHAT FERMANI: 852
YİRMİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1876 ANAYASASI (KANUNİ ESASİ) 857
PLAN: 857
I. GENEL OLARAK: 857
II. BATIDA ANAYASACILIK HAREKETLERİ VE OSMANLI ANAYASACILIĞI: 858
ÖZET: ANAYASACILIK: 859
III. 1876 ANAYASASINI DOĞURAN İÇ NEDENLER: 862
A. TANZİMAT DÖNEMİNDE MUHALEFET HAREKETLERİ: 862
ÖZET: PRENS SABAHATTİN VE İTTİHAT/TERAKKİ: 863
B. BU DÖNEMDE AZINLIKLAR VE MODERNİTE: 865
ÖZET: POZİTİVİSTLER: 866
ÖZET: AZINLIKLAR. 867
ÖZET: DEVŞİRME DÜZENİ: 868
ÖZET: KANUNİ ESASİ HAZIRLAMA KOMİSYONU: 869
IV. 1876 ANAYASASININ HAZIRLANMASI VE PARLAMENTONUN AÇILMASI: 869
A. 1876 ANAYASASININ HAZIRLANMASI: 869
ÖZET: KANUNİ ESASİ VE İKİ SİYASAL ODAK: 870
B. PARLAMENTONUN AÇILMASI: 871
ÖZET: KANUNİ ESASİ VE PARLAMENTO (HEY’ET-İ UMUMİ): 871
V. 1876 ANAYASASINA VE KUVVETLERE GENEL BAKIŞ: 872
A. 1876 ANAYASASINA GENEL BAKIŞ: 872
B. ANAYASAL VATANDAŞLIK: 875
C. ÜNİTER DEVLET: 877
D. 1876 ANAYASASINDA KUVVETLERE GENEL BAKIŞ: 879
1. Yasama Kuvveti: 879
2. Yürütme Kuvveti: 880
a. Padişah: 880
b. İkinci Abdülhamit: 881
3. Yargı Kuvveti: 883
VI. 1876 ANAYASASININ 1909 DEĞİŞİKLİĞİ VE PARLAMENTERİZMİN KABULÜ: 883
VII. DEĞERLENDİRME: 887
YİRMİ DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İKİNCİ MEŞRUTİYET VE YIKILIŞ 857
PLAN: 857
GİRİŞ 858
ÖZET: 859
A. İKİNCİ MEŞRUTİYET ÖNCESİ OSMANLIDA POLİTİK YAŞAM: 859
B- İKİNCİ MEŞRUTİYET SONRASI OSMANLIDA POLİTİK YAŞAM: 860
ÖZET: ASKER-SİYASET İLİŞKİSİ 862
ÖZET: 1908 TARİHLİ MİLLETVEKİLİ SEÇİM SONUCU: 862
ÖZET: PRENS SABAHATTİN: 864
ÖZET: 31 MART OLAYI 866
ÖZET: ENVER PAŞA 867
ÖZET: 1 İNCİ DÜNYA SAVAŞINA NASIL GİRDİK? 868
ÖZET: SARIKAMIŞ HAREKÂTI: 869
C. SONUÇ 871
ÖZET: İTTİHAT TERAKKİ 872
SONUÇ 857
KAYNAKLAR 857
PROF. DR. HASAN TAHSİN FENDOĞLU’NUN ÖZGEÇMİŞİ 857
KAVRAM İNDEKSİ 857
