Türk Borçlar Hukukunda Halefiyet
Ekin Korkmaz
Halefiyet, alacaklıya ifada bulunmuş olan üçüncü kişinin, borçluya karşı rücu hakkını kuvvetlendirmek amacıyla alacaklının alacak hakkını bir bütün olarak kanunen iktisap etmesidir. Türk Borçlar Kanunu'nda halefiyeti düzenleyen genel norm olan 127. madde herhangi bir genel ilkeye yer vermediğinden halefiyete ilişkin temel ilkeler, en geniş düzenlemeyi içeren halefiyet hali olan kefilin halefiyetinden yola çıkılarak sevk edilmeye çalışılsa da kavramsal ve menfaatlere dayalı değerlendirmeler neticesinde, halefiyet kavramı belirsizliğini korumaktadır. Bu tez, dar anlamda halefiyetin tanımını yaparak temel özelliklerini belirtmekte, şartları, hukuki yapısı ve sonuçlarını ortaya koymakta, halefiyetin bir kanuni rücu aracı olarak Türk borçlar hukukunda geçerli olan rücu sistemi içindeki yeri üzerinde durmaktadır. Bunun yanı sıra, Türk Borçlar Kanunu'nda düzenlenen her bir halefiyet halinin münferit özelliklerini değerlendirerek halefiyete ilişkin temel ilkeleri tespit etmektedir. Bu tezde son olarak, mal ve sorumluluk sigortaları bakımından sigorta hukukundaki halefiyet düzenlemeleri ele alınmaktadır.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
HALEFİYETİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ, ORTAYA ÇIKIŞI, GELİŞİMİ, BENZER KURUMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI VE ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İFASI SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ
I. Tanım, Özellikler ve Terminoloji Sorunu
A. Halefiyetin Tanımı
B. Halefiyetin Özellikleri
C. Terim Sorunu
II. Halefiyet Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
A. Dar Anlamda Halefiyetin Doğuşundan Önceki Gelişme ve Tartışmalar
B. Dar Anlamda Halefiyet Kavramının Doğuşu, Gelişimi ve Modern Hukuka Kazandırılması
C. Dar Anlamda Halefiyetin Türk Hukukuna Girişi
III. Halefiyetin Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması
A. Halefiyetin Ayni İkameden Ayrılması
B. Halefiyetin İradi Temlikten Ayrılması
IV. Halefiyetin Üçüncü Kişinin İfası Sistemi İçindeki Yeri
A. Üçüncü Kişinin İfasına İlişkin Temel İlke ve Menfaatler
B. Üçüncü Kişinin İfasının Sonuçları, Rücu Hakkı ve Halefiyetin Rücu Düzenindeki Yeri
İKİNCİ BÖLÜM
HALEFİYETİN ŞARTLARI, HUKUKİ YAPISI VE SONUÇLARI
I. Halefiyetin Genel Şartları
A. Bir Borcun (veya Borçların) Varlığı Şartı
B. Dar ve Geniş Anlamda Borçların Özdeşliği Şartı
C. Halefiyet Hükümleri Anlamında Üçüncü Kişi Olma Şartı
D. Alacaklının Tatmininin Halefin Hesabına Gerçekleşmesi Şartı
E. Alacağın Devredilebilirliği (?)
F. Rücu Hakkının Kanuni veya İradi Olarak Ortadan Kaldırılmamış Olması Şartı
G. Halefiyetin Kanunda Düzenlenmiş Olması
II. Hukuki Yapısı
A. Alacağın İntikalini Esas Alan Teoriler
B. Kurucu Teoriler
C. Karma Görüşler
D. Ayrıksı Niteliğinden Hareketle Halefiyet Kavramını Mevcut Haliyle, Bir Tür Dogma Olarak Kabul Eden Görüşler
E. Değerlendirme ve Görüşümüz
III. Hukuki Sonuçları
A. Genel Olarak
B. Menfaatler Dengesi
C. Halefiyetin Genel Sonuçları
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KEFİLİN HALEFİYETİ
I. Genel Açıklamalar
A. Alacaklıyı Tatmin Eden Kefilin Alacaklının Haklarına Halef Olacağının Kabulü ve Gelişimi
B. Borç ve Sorumluluk Kavramlarının Kefilin Halefiyeti Bakımından Önemi
C. Menfaatler Dengesi
II. Kefilin Halefiyetinin Özel Şartları
A. Asıl Borcun ve Bu Borcu Teminat Altına Alan Geçerli Bir Kefalet Sözleşmesinin Varlığı
B. Alacak Hakkının Özdeşliği İlkesinin Kefalet Hukukundaki Görünümü
C. Kefilin Borçtan Asli Olarak Sorumlu Olmaması
D. Kefilin Rücu Hakkına Sahip Olması
E. Alacaklının Kefilin Malvarlığından Tatmini
III. Kapsamı ve Sınırları
A. Kefil Sıfatıyla Yapılan Ödeme Kapsamıyla Sınırlı Halefiyet Kuralı
B. Kefile İntikal Eden Hakların Asıl Borcun Muacceliyetiyle Birlikte İleri Sürülebilmesi Kuralı
C. Kefilin Rücu Hakkının Tâbi Olduğu Zamanaşımı
D. Kefilin Alacaklıyı Kısmen Tatmini
E. TBK m. 582/III'ün Nisbi Emrediciliği
F. Kefilin Alacaklı ile Asıl Borçlu Arasındaki İlişkiye, Asıl Borçlu ile Aralarındaki İlişkiye ve Halefiyetin Yarattığı Hukuki Duruma Ait Savunmaların Muhatabı Konumunda Bulunması
IV. Sonuçları
A. Genel Olarak
B. Asıl Borçlunun İflası
C. Kefilin İflasının Etkisi
D. Kefil ile Rehin Verenler Arasındaki İlişki
E. Garanti Verenlerin Durumu
F. Birlikte Kefillerin Durumu
G. Diğer Kefillerin Durumu
V. Kefilin Halefiyetinin Alman Hukukundaki Görünümü
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MÜTESELSİL BORÇLULUK, BORCA KATILMA VE EDİMİN BÖLÜNEMEYEN NİTELİĞİ GEREĞİ OLUŞAN BİRLİKTE BORÇLULUKTA HALEFİYET
I. Genel Açıklamalar
A. Birlikte Borçluluk Türlerinin Rücu ve Halefiyet Sistemindeki Yeri
B. Müteselsil Borçlulukta Rücu ve Halefiyetin Kabulü ve Gelişimi
C. İç İlişkideki Payından Fazlasını İfa Eden Müteselsil Borçlunun Halefiyetinde Hukuki Yapı Sorunu
D. Menfaatler Dengesi
II. Müteselsil Borçlunun Halefiyetinin Özel Şartları
A. Asıl Borcun ve Müteselsil Borçluluk İlişkisinin Mevcudiyeti
B. Müteselsil Borçlunun Rücu Hakkına Sahip Olması
C. Alacaklının, Müteselsil Borçlunun Malvarlığında Meydana Gelen Azalma ile Tatmin Edilmesi
III. Kapsamı ve Sınırları
A. Müteselsil Borçlunun Rücu Hakkının Tabi Olduğu Zamanaşımı
B. Müteselsil Borçlunun Alacaklıyı Kısmen Tatmini
C. Müteselsil Borçlu ile Alacaklının Anlaşarak Halefiyet Sonucunun Doğmasını Engelleyebilmeleri
IV. Sonuçları
A. Genel Olarak (Dış ve İç İlişkiler)
B. İntikal Eden Haklar
C. Müteselsil Borçlunun Halefiyeti Bakımından Geçerli Olan İspat Kuralı
D. "Nemo subrogat contra se" İlkesi Açısından Müteselsil Borçluluk Özelinde Ortaya Çıkan Tartışmalar
V. Haksız Fiilden Müteselsil Sorumluluğun Özellikleri
A. Dış İlişkinin (Teselsül İlişkisi) Özellikleri
B. İç İlişkinin (Rücu İlişkisi) Özellikleri
C. Müteselsil Sorumlulukta Sigortacının Hukuki Konumu
VI. İsviçre ve Alman Hukukundaki Görünümü
A. İsviçre Hukukundaki Farklılıklar
B. Alman Hukukundaki Görünümü
BEŞİNCİ BÖLÜM
GENEL HALEFİYET HÜKMÜNDE (TBK m. 127) DÜZENLENEN HALEFİYET HALLERİ VE MAL VE SORUMLULUK SİGORTALARINDA HALEFİYET
I. Başkasının Borcu İçin Rehin Verilen Şey Üzerinde Ayni Hak Sahibi Olan Kişinin Halefiyeti
A. Genel Açıklamalar
B. Başkasının Borcu İçin Rehin Verilen Şey Üzerinde Ayni Hak Sahibi Olan Kişinin Halefiyetinin Özel Şartları
C. Kapsamı ve Sonuçları
D. Alman Hukukundaki Özellikleri
II. Borçlunun Beyanına Dayanan Halefiyet (TBK m. 127/I-2)
A. Genel Açıklamalar
B. Özel Şartları
C. Kapsamı ve Sonuçları
III. (Mal ve Sorumluluk Sigortaları Bakımından) Sigorta Hukukunda Halefiyet
A. Genel Açıklamalar
B. Özel Şartları
C. Kapsamı
D. Sigortacının Halefiyetine İlişkin Olarak Kanunda Öngörülen Özel Korumalar
E. Sorumluluk Sigortalarında Durum
F. İsviçre Hukukundaki Farklılıklar
SONUÇ
KAYNAKÇA
