Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde, Doç. Dr. Pınar Memiş Kartal'ın rehberliğinde "doktora tezi" olarak hazırlanan bu çalışmada, "dolaylı faillik" kurumu Türk ceza hukuku çerçevesinde incelenmiştir.
Dolaylı failliğin bir iştirak kurumu kabul edilip edilemeyeceği, bağlılık kuralının dolaylı faillik ilişkileri bakımından uygulanıp uygulanmayacağı, TCK m. 37/2 hükmü ile özel dolaylı faillik hükümlerinin gerekli olup olmadığı, herkesçe işlenemeyen suçların dolaylı faillik şeklinde işlenip işlenemeyeceği gibi pek çok soruya yanıt aranan bu çalışmada, dolaylı failliğin görünüm şekilleri etraflıca irdelenmiş; dolaylı failliğin suça teşebbüs, hata gibi bazı ceza hukuku kurumlarıyla ve bazı suçlarla ilişkisi tahlil edilmiştir.
Yargısal ve bilimsel içtihatların yanı sıra, çok sayıda kurgusal örnekle zenginleştirilmeye çalışılan eserin teoriye ve pratiğe katkı sağlaması ümit edilmektedir.
(Tanıtım Bülteninden)
Konu Başlıkları
Fiil Hâkimiyeti Kuramı Dolaylı Failliğin Tanımı Dolaylı Failliğin Görünüm Şekilleri Dolaylı Failliğin Bazı Ceza Hukuku Kurumlarıyla İlişkisi Dolaylı Failliğin Bazı Suçlarla İlişkisi
İçindekiler
Ön Söz 7 Kısaltmalar 15 GİRİŞ A. Sunuş 17 B. Konunun Sınırlandırılması ve İnceleme Plânı 17 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRK CEZA HUKUKUNDA DOLAYLI FAİLLİĞİN ÇERÇEVESİ I. FAİLLİK – ŞERİKLİK AYRIMI ve DOLAYLI FAİLLİĞİN TANIMI 19 A. Faillik 19 1. Geniş Anlamda Faillik 19 2. Dar Anlamda Faillik 24 B. Fail–Şerik Ayrımına İlişkin Başlıca Kuramlar 26 1. Öznel (Sübjektif) Kuram 26 2. Nesnel (Objektif) Kuram 28 a. Şeklî Nesnel Kuram 28 b. Maddî Nesnel Kuram 31 3. “Fiil Hâkimiyeti” Kuramı 32 C. Dolaylı Fail Kavramı 39 1. Dolaylı Fail Kavramının Tanımı 39 2. Dolaylı Faillik İlişkisinde Yer Alan Kişiler 43 3. Dolaylı Faillik İçin Aranacak İrade Hâkimiyetinin Ölçüsü 49 D. Dolaylı Faillikte Manevî Unsur 53 E. Dolaylı Failliğin Diğer Faillik Türlerinden Ayırt Edilmesi 57 1. Dolaylı Faillik – Doğrudan Faillik Ayrımı 57 2. Dolaylı Faillik – Müşterek Faillik Ayrımı 60 3. Dolaylı Faillik – Yan Yana Faillik Ayrımı 62 F. Dolaylı Failliğin Şeriklik Türlerinden Ayırt Edilmesi 63 1. Dolaylı Faillik – Yardım Etme Ayrımı 63 2. İradeye Hâkimiyetin Söz Konusu Olmadığı Hâllerde Ancak “Yardım” Addedilebilecek Davranışların İradeye Hâkimiyet Durumunda “Dolaylı Faillik” İçin Yeterli Olup Olmayacağı Tartışması 64 3. Dolaylı Faillik – Azmettirme Ayrımı 67 II. DÖRT TEMEL TARTIŞMA 72 A. Dolaylı Failliğin Bir İştirak Türü Olup Olmadığı Tartışması 72 B. Bağlılık Kuralının Dolaylı Faillik İlişkilerinde Geçerli Olup Olmadığı Tartışması 78 C. TCK m. 37/2, c. 1 Hükmünün Gerekli Olup Olmadığı Tartışması 81 D. Dolaylı Şerikliğe İlişkin Bir Hükmün Gerekli Olup Olmadığı Tartışması 86 III. DOLAYLI FAİLLİĞİN GÖRÜNÜM ŞEKİLLERİ 88 A. İradeye Cebren Hâkimiyet Yoluyla Dolaylı Faillik 88 1. “Kusurluluğu Etkileyen Bir Neden” Olarak Cebir 88 2. “İradeye Hâkimiyet Aracı” Olarak Cebir 95 3. Kusurluluğun Kalkabilmesi ve Dolaylı Faillik İlişkisinin Kurulabilmesi İçin Gereken Cebrin Yoğunluğu 99 4. Maddî Cebre Maruz Bırakılan Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 105 5. Manevî Cebre Maruz Bırakılan Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 107 6. Dolaylı Failin Cebir Sebebiyle Ayrıca Cezalandırılabilirliği 110 7. Cebre Maruz Bırakılan Şahsın Sorumluluğu 112 B. Bir Başkasının Hukuka Uygun Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması Yoluyla Dolaylı Faillik 113 C. Kusur Yeteneğinin Yokluğundan veya Zayıflığından Yararlanma Yoluyla Dolaylı Faillik 119 1. Kusur Yeteneği 119 2. TCK’de Sınırlı Bağlılık Kuralının Benimsenmiş Olmasından Kaynaklanan Sorunun “İradeye Hâkimiyet” Ölçütü ile Çözülmesi 123 3. Kusur Yeteneğinden Yoksun Çocuğun Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 127 4. Kusur Yeteneğinden Yoksun Akıl Hastasının Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 132 5. Kusur Yeteneğinden Yoksun Sağır ve Dilsizin Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 135 6. Kusur Yeteneği Zayıf Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 136 7. Kusur Yeteneği Geçici Nedenlerle Ortadan Kalkan veya Zayıflayan Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 138 D. Hatadan Yararlanma Yoluyla (Ağır Basan Bilgiye Dayanan) Dolaylı Faillik 141 1. Dolaylı Fail Tarafından Hataya Düşürülen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 141 2. Kendiliğinden Hataya Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 147 3. Üçüncü Bir Kişi Tarafından Hataya Düşürülen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 148 4. Yararlanmaya Konu Olabilecek Hata Türleri 149 a. Suçun Maddî Unsurlarında Hataya Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 149 b. Kusurluluğu Kaldıran veya Azaltan Nedenlere Ait Koşulların Gerçekleştiği Hususunda Hataya Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 152 c. Hukuka Uygunluk Nedenlerine Ait Koşulların Gerçekleştiği Hususunda Hataya Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 154 d. Suçun Nitelikli Hâllerinde Hataya Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 156 e. Haksızlık Hatasına Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 162 f. Saik Hatasına Düşen Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması 167 E. Sapmadan Yararlanma Yoluyla Dolaylı Faillik 169 F. “Fail Arkasındaki Dolaylı Faillik” Hâlleri 172 1. Taksirli Fiilinden Ötürü Sorumlu Olan Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması Yoluyla Dolaylı Faillik 176 2. Kasıtlı Fiilinden Ötürü Sorumlu Olan Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması Yoluyla Dolaylı Faillik 177 a. Genel Olarak 177 b. Masabaşı Faillik ve TCK m. 220/5 178 G. Hukuka Aykırı Emrin İfası Hâlinde Dolaylı Faillik 204 H. Bir Kimsenin Tipe Uygun Olmayan Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması Yoluyla Dolaylı Faillik 211 İ. Kişisel Cezasızlık Nedenlerinden veya Cezayı Kaldıran Kişisel Nedenlerden Yararlanan Şahsın Davranışlarının Suça Vasıta Kılınması Yoluyla Dolaylı Faillik 214 İKİNCİ BÖLÜM DOLAYLI FAİLLİĞİN BAZI CEZA HUKUKU KURUMLARI VE BAZI SUÇLARLA İLİŞKİSİ I. DOLAYLI FAİLLİĞİN BAZI CEZA HUKUKU KURUMLARI İLE İLİŞKİSİ 217 A. Hukuka Uygunluk Nedenleri ve Dolaylı Faillik 217 B. Suça Etki Eden Nedenler ve Dolaylı Faillik 221 1. Dolaylı Faile Verilecek Cezayı Ağırlaştıran Neden: Davranışları Suça Vasıta Kılınan Şahsın Kusur Yeteneğinden Yoksun Olması (TCK m. 37/2, c. 2) 221 2. TCK m. 37/2, c. 2 Hükmünün Ceza Siyaseti Bakımından Yerindeliği 221 3. Suça Etki Eden Nedenlerin Dolaylı Faile Etkisi 223 4. Dolaylı Failin Suçuna Etki Eden Nedenlerin Şeriklere Sirayeti 225 5. Suça Etki Eden Nedende Hata 225 C. Dolaylı Faillikte Teşebbüs 226 1. Dolaylı Faillikte Cezalandırılabilir İcra Başlangıcı 227 2. Dolaylı Faillikte Gönüllü Vazgeçme 234 a. Dolaylı Failin Gönüllü Vazgeçmesi 235 b. Davranışları Suça Vasıta Kılınan Şahsın Gönüllü Vazgeçmesi 238 D. Dolaylı Faillikte Etkin Pişmanlık 239 E. Dolaylı Faillikte Suça İştirak 240 F. Davranışları Suça Vasıta Kılınan Şahsın Dolaylı Failin Kastını Aşan Bir Suç İşlemesi 242 G. Dolaylı Faillikte Sapma 244 H. Dolaylı Faillikte Hata 246 1. Arka Plândaki Kişinin Hataya Düşmesi 246 a. Ön Plândaki Şahsın Kusur Yeteneği Konusunda Hata 246 b. Ön Plândaki Şahsın Kastı Konusunda Hata 249 2. Ön Plândaki Şahsın Hataya Düşmesi 250 İ. Dolaylı Faillikte Haksız Tahrik 254 J. Dolaylı Faillikte Şikâyetten Vazgeçme ve Şikâyeti Geri Alma 256 II. DOLAYLI FAİLLİĞİN BAZI SUÇLARLA İLİŞKİSİ 258 A. Taksirli Suçlarda Dolaylı Faillik 258 B. Özel Kasıt Gerektiren Suçlarda Dolaylı Faillik 261 C. Herkesçe İşlenemeyen Suçlarda Dolaylı Faillik 263 1. Özgü Suçlarda Dolaylı Faillik 263 2. Bizzat İşlenmesi Gereken Suçlarda Dolaylı Faillik 270 D. İhmâlî Suçlarda Dolaylı Faillik 272 1. Saf İhmâlî Suçlarda Dolaylı Faillik 272 2. İhmâl Suretiyle İcra Suçlarında Dolaylı Faillik 275 E. TCK’nin İkinci Kitabında Yer Verilen Özel Dolaylı Faillik Hükümlerinin Gerekli Olup Olmadığı Tartışması ve Bu Hükümlerin Yol Açtığı Sorunlar 282 Sonuç 291 Kaynakça 295 Kavram Dizini 315 ÖZ GEÇMİŞ 319
