Türk Hukukunda Kamu Görevlilerinin Yargılanma Süreci

Yrd. Doç. Dr. Muhammed ERDAL

Çeşitli ülke hukuk uygulamalarına bakıldığında memur sorumluluğu açısından temelde iki sistem karşımıza çıkmaktadır. Bunlar yargısal güvence sistemi ile yönetsel güvence sistemidir.

Anglo-Sakson uygulamasında gelişen yargısal güvence sisteminde, kamu personelinin gereksiz yakınmalara konu olmayacağı inancından hareketle, kamu görevlilerine ilişkin ayrı bir yargılama yöntemi düşünülmemiş; yargısal güvenceyle yetinilmiştir.

Kara Avrupası uygulamasında doğan yönetsel güvence sisteminde ise kuvvetler ayrılığı prensibinin doğal bir sonucu olarak güçlü yönetimin kolaylıkla yıpratılmasını önlemek adına yönetsel güvenceye ihtiyaç duyulmuştur. Bu sistemde kamu personeli hakkında yargılama süreci yalnız yargı organına bırakılmamış; sürecin belirli aşamalarında yönetime de belirli oranda yetkiler verilmiştir.

Türk Hukuku kamu görevlilerinin yargılanmasında yönetsel güvence sistemini benimsemiştir. Öyle ki Türk Hukuku’nun bu sistemi benimsemesi Cumhuriyet ile beraber olmamış, sistemin inşaası Tanzimat öncesi döneme kadar uzanmaktadır. Bu bağlamda elinizdeki bu kitapta kamu görevlilerinin yargılanması tarihsel perspektifi ile tanzimat öncesi dönemden günümüze kadar uzanan süreç incelenmiş ve nihayet günümüzdeki uygulama ele alınmıştır. Kitabın gerek teorik çalışmalar, gerek uygulama açısından faydalı olmasını ve Türk Hukuk dünyasına katkı sağlamasını dilerim.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA V

ABOUT THE BOOK VII

KISALTMALAR XV

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

KAMU GÖREVLİLERİNİN YARGILAMASINDA UYGULANAN SİSTEMLER

I. Yargısal Güvence Sistemi 3

II. Yönetsel Güvence Sistemi 4

A. Muhakeme (Yargılama) Sistemi 6

B. Tahkik (Soruşturma) Sistemi 6

C. İzin Sistemi 7

III. Tarihsel Süreciyle Türkiye'de Memur Yargılaması 8

A. Tanzimat Öncesi Dönem 9

B. Tanzimat Dönemi Memur Yargılaması 9

1. Men-i İrtikâba Dair Ceza Kanunname Layihası (1855 / 1271) 9

2. Vülat-ı İzam ve Mutasarrifin-i Kiram ile Kaymakamların Vezaifini Mübeyyin Talimat (1859 / 1275) 10

3. Memurun Muhakemesine Dair Nizamname (1872 / 1288) 10

C. Cumhuriyet Dönemi 11

1. Memurin Muhakematı Hakkında Kanun-u Muvakkat (17.02.1913/ 04.02.1329) 11

2. 1609 Sayılı Bazı Cürümlerden Dolayı Memurlar ve Şerikleri Hakkında Takip ve Muhakeme Usulüne Dair Kanun (15.05.1930) 13

3. 3628 Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu (19.04.1990) 13

4. 4483 Sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun (02.12.1999) 13

5. Bazı Görev Mensupları İçin Özel Yargılama Usulleri 14

TÜRK CEZA HUKUKUNDA KAMU GÖREVLİSİ KAVRAMI 14

I. 765 Sayılı TCK Uygulamasında Memur Kavramı 14

II. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Kamu Görevlisi Kavramı 17

A. Yasal Düzenleme ve Madde Gerekçesi 17

B. Kamu Görevlisini Belirlemede Kullanılacak Kıstaslar 18

1. Yürütülmekte Olan Bir Kamusal Faaliyetin Varlığı 18

a. Kavram Olarak Kamusal Faaliyet 19

b. Öğretide İleri Sürülen Görüşler 19

c. Kamusal Faaliyetin Unsurları 25

aa. Toplum Adına Yürütülen Bir Hizmetin Varlığı 25

bb. Hizmetin Kuruluşunun Kanuna ya da Siyasal İradeye Dayanması 30

cc. Hizmetin Yürütülmesine Kamu Gücünün Sirayet Etmesi 31

2. Kamusal Faaliyetin Yürütülmesine Katılma 32

C. Kamusal Faaliyete Katılma Ölçütü Açısından Kamu Görevlileri 36

1. İdareyle İstihdam İlişkisi Bulunan Kamu Görevlileri 36

2. Seçme veya Görevlendirme ile Kamusal Faaliyete İştirak Edenler 37

3. İşçiler 38

4. Sözleşmeli Personel 39

5. İmtiyaz, Ruhsat vb. ile İşletmelerde Çalışan Personel 39

D. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarının Durumu 40

E. Uluslararası Sözleşmelerde Kamu Görevlisi Kavramı 42

1. Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesi 42

2. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi 43

3. OECD Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvetin Önlenmesi Sözleşmesi 43

4. Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi 43

4483 SAYILI KANUN’A GÖRE KAMU GÖREVLİLERİNİN YARGILANMASI 44

I. 4483 Sayılı Kanun’un Amacı 44

II. 4483 Sayılı Kanun’un Kapsamı 45

A. Genel Olarak İstihdam Eden Bakımından Kapsam 45

1. Devlet İdaresinde İstihdam Edilenler 46

2. Diğer Kamu Tüzel Kişilerinde İstihdam Edilenler 46

B. Konu Yönünden Kapsam 49

1. Görev Sebebiyle İşlenen Suç 49

2. Görev Sırasında İşlenen Suç 51

3. Suçun İdari Görev Sebebiyle İşlenmesi 54

C. Failin Sıfatı Yönünden Kapsam 55

1. Genel İdare Esasları Kavramı 56

2. Asli ve Sürekli Görev 58

III. 4483 Sayılı Kanun ve Memurlar ile Diğer Kamu Görevlileri 60

A. Memurlar 60

1. Anayasa Hukukunda Memur Kavramı 60

2. İdare Hukukunda Memur Kavramı 62

a. Memur 62

b. Sözleşmeli personel 63

c. Geçici personel 63

d. İşçiler 64

3. Ceza Hukukunda Memur Kavramı 64

4. 4483 Sayılı Kanun’da Memur ve Kamu Görevlisi Kavramı 65

a. 4483 Sayılı Kanuna Göre Sözleşmeli Personel 66

b. 4483 Sayılı Kanuna Göre Geçici Personel 68

c. 4483 Sayılı Kanuna Göre İşçiler 69

B. Diğer Kamu Görevlileri70

C. Özel Hüküm Gereği 4483 Sayılı Kanun Kapsamında Olanlar 74

1. 4483 Sayılı Kanun Hükümleri ile Kapsama Alınanlar 74

2. Özel Hüküm Gereği Kapsama Alınanlar 74

4483 SAYILI KANUN’UN İSTİSNALARI 75

I. Genel Olarak Kapsam Dışında Kalan Suçlar ve Kamu Görevlileri 75

II. Suç Konusuna İlişkin İstisnalar 76

A. 4483 Sayılı Kanunda Belirtilen İstisnalar 76

B. Diğer Kanunlarda Belirtilen İstisnalar ve Özel Soruşturma Usulleri 76

III. Failin Sıfatına İlişkin İstisnalar 77

İKİNCİ BÖLÜM

KAMU GÖREVLİLERİNE ÖZGÜ ÖZEL SORUŞTURMA YÖNTEMİ VE YARGILAMA

I. Suçun Yetkili Mercie İletilmesi 79

A. Olayın C. Başsavcısı Tarafından Öğrenilmesi ve Yetkili Mercie İletilmesi 79

B. Olayın Diğer Makam veya Memurlarca Öğrenilmesi ve Yetkili Mercie İletilmesi 81

C. Olayın Doğrudan Yetkili Merci Tarafından Öğrenilmesi 83

II. Olayın Yetkili Mercii Tarafından Öğrenilmesinin Önemi 84

III. İşleme Konulmayacak İhbar ve Şikayetler 84

1. Genel Olarak 84

2. 5271 Sayılı CMK Sonrasındaki Uygulama 89

IV. Ön İnceleme 89

A. Ön İnceleme İzni Verecek Makam90

B. İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Soruşturma İzni Vermeye Yetkili Merci 96

C. Ön İnceleme Esasları 98

D. Ön İnceleme Emri veya Görevlendirme 99

E. Ön İnceleme Yapacak Makam 102

F. Ön İnceme Görevlisinin Sahip Olduğu Yetkiler 102

1. İlgililerin Dinlenilmesi 107

a. Muhbir veya Şikayetçiyi Dinleme 107

b. Hakkında Ön İnceleme Yapılan Kimsenin Dinlenmesi 108

2. Tanık Dinleme 109

3. Bilirkişi Dinleme 110

4. Keşif 111

5. Diğer Kurum ve Kuruluşlarda Bulunan Belgeleri İsteme 111

6. Görevden Uzaklaştırma 112

G. Ön İnceleme Yapanların Görevleri 113

H. Soruşturma İzni Verme Süresi 115

I. Ön İnceleme Raporu Üzerine Yapılacak İşlemler 118

1. Soruşturma İzni Verilmemesi Kararı 120

2. Soruşturma İzni Verilmesi Kararı 120

J. Yetkili Merciin Kararlarına İtiraz 122

1. Soruşturma İzni Kararının İlgililere Bildirilmesi 122

2. Soruşturma İzni Kararına İtiraz Usulü 124

3. İtiraz Edebilecekler 124

4. İtiraz Süresi 127

5. İtirazın Yapılacağı Mercii 129

a. Danıştay’ın Görev Alanına Giren Konular 129

b. Bölge İdare Mahkemesi’nin Görev Alanına Giren Konular 129

6. İtirazdan Feragat 131

K. İtirazın Sonuçlandırılması 132

1. İtirazlarda Karar Süresi ve Kararların Niteliği 132

2. İtirazın Reddi 133

a. İtirazın Usuli Nedenlerle Reddi 134

b. İtirazın Esastan Reddi 134

3. İtirazın Kabulü 134

4. İtirazlar Hakkında Verilen Kararlar Üzerine Yapılacak İşlemler 135

V. Soruşturma Evresi 135

A. Yargıtay C. Başsavcılığınca Soruşturma Yapılacak Görevliler 136

B. İl Cumhuriyet Başsavcılığınca Soruşturma Yapılacak Görevliler 137

C. Soruşturma Yetki ve Görevinin Genel Hükümlere Tabi Olduğu Haller 137

D. Soruşturma Evresinde Yetkili ve Görevli Yargı Mercii 138

E. Soruşturma Evresindeki İşlem ve Kararlar 138

1. Kovuşturmaya Yer Olmadığına Karar Verilmesi 138

a. Soruşturma İzni Öncesinde Kovuşturmama Kararı Verilemez 138

b. Soruşturma İzni Sonrasında Kovuşturmama Kararı 139

c. Soruşturma İzni Verilmediği Takdirde C. Başsavcılığınca Verilebilecek Karar 140

2. Kamu Davasının Açılması 141

a. Genel Olarak 141

b. Yetkili ve Görevli Mahkeme 143

c. İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Görevli ve Yetkili Mahkeme 144

d. Vekaleten Görevli Olanlar Hakkında Usul 146

VI. Kamu Görevlisi Aleyhine Suç Uyduranlar Hakkında Soruşturma 147

VII. Suçun Nitelik Değiştirmesi Halinde İzin Sorunu 149

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 153

KAYNAKÇA 157