Türk Hukukunda Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma

Berrin BOSNA

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM
YARARLANMAYA İLİŞKİN TEMEL BİLGİLER
§ I. YARARLANMA KAVRAMI....................................................................... 1
§ II. YARARLANMAYA KONU TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ İÇERİĞİ ............ 4
1. Toplu İş Sözleşmesinin Normatif Kısmı................................................. 7
1.1. İş Sözleşmesinin Yapılmasına İlişkin Hükümler ........................... 10
1.2. İş Sözleşmesinin İçeriğine İlişkin Hükümler................................. 13
a) Doğrudan doğruya iş sözleşmesi ile ilgili hükümler .................. 14
b) İşyerinin çalışma düzenine ilişkin hükümler.............................. 17
1.3. İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Hükümler....................... 19
2. Toplu İş Sözleşmesinin Borç Doğurucu Kısmı..................................... 21
2.1. Tarafların Karşılıklı Hak ve Borçlarına İlişkin Hükümler ............. 23
2.2. Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanması, Denetimi ve
Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Hükümler............................... 25
3. Toplu İş Sözleşmesinin Yararlanmaya Konu Olabilecek Hükümleri.... 26
4. Sözleşmenin Sendikalı-Sendikasız Tüm İşçilere Uygulanacak
Hükümleri ............................................................................................. 27
§ III. YARARLANMAYA KONU HÜKÜMLERİN EMREDİCİ
NİTELİĞİ ................................................................................................ 33
1. Toplu İş Sözleşmesinin Emredici (Zorlayıcı, Buyurucu) Etkisi ........... 34
1.1 İşçiye Yararlılık İlkesi .................................................................... 38
1.2. İşçilere Toplu İş Sözleşmesi Üstünde Haklar Sağlanması............. 46
2. Toplu İş Sözleşmesinin Doğrudan Doğruya (Tamamlayıcı, Boşluk
Doldurucu) Etkisi.................................................................................. 47
İKİNCİ BÖLÜM
ZAMAN BAKIMINDAN YARARLANMA
§ I. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİ.................................................... 51
1. Toplu İş Sözleşmesinin Belirli Süreli Olması....................................... 51
2. Sürenin Yasal Sınırları .......................................................................... 52
2.1. Kural .............................................................................................. 52
xiv İçindekiler
2.2. İstisna ............................................................................................. 55
3. Sürenin Sonradan Değiştirilememesi.................................................... 56
4. Aynı Anda Birden Fazla Toplu İş Sözleşmesinin Uygulanamaması..... 57
§ II. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ ..................... 59
1. Sözleşmenin İmza Tarihinde Yürürlüğe Girmesi.................................. 60
2. Sözleşmenin İmza Tarihinden Sonra Yürürlüğe Girmesi ..................... 61
2.1. Yasal Zorunluluk Nedeniyle........................................................... 61
2.2. Tarafların Anlaşmasıyla.................................................................. 63
3. Sözleşmenin Geriye Etkili Yürürlüğe Girmesi .................................... 66
3.1. Amacı ............................................................................................. 67
3.2. Hukuki Dayanakları....................................................................... 70
a) 275 sayılı Kanun döneminde ...................................................... 70
b) 2822 sayılı Kanun döneminde.................................................... 71
c) 6356 sayılı Kanun döneminde .................................................... 72
3.3. Geriye Etkinin Açıkça Kararlaştırılması Zorunluluğu................... 73
3.4. Geriye Etki Süresinin Toplu İş Sözleşmesinin Süresine
Dahil Olması.................................................................................. 74
3.5. Geriye Etkinin Sınırları.................................................................. 77
a) Geriye etkinin anayasal sınırları................................................. 77
b) Geriye etkinin zaman bakımından sınırları ................................ 79
aa) Önceki toplu iş sözleşmesinin süresinin bitim tarihi ........... 80
bb) Yetki belgesi için başvuru tarihi .......................................... 81
c) Geriye etkinin ifa edilebilirlik açısından sınırları....................... 83
aa) İfa edilebilirlik ölçütü .......................................................... 83
bb) Toplu iş sözleşmesi hükümlerinin ifa edilebilirlik ölçütü
açısından değerlendirilmesi ................................................ 84
aaa) Toplu iş sözleşmesinin normatif hükümleri................ 84
bbb) Toplu iş sözleşmesinin borç doğurucu hükümleri...... 93
3.6. Geriye Etkiden Yararlanma............................................................ 94
a) Taraf sendika üyesi işçiler açısından .......................................... 94
b) Taraf sendika üyesi olmayan işçiler açısından ......................... 101
c) İmza tarihi ile yürürlük tarihi arasında iş sözleşmesi sona
erenlerin durumu...................................................................... 106
§ III. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE ARD ETKİ......... 109
1. Genel Olarak ...................................................................................... 109
2. Toplu İş Sözleşmesini Sona Erdirmeyen Hâller ................................. 110
3. Süresi Sona Eren Toplu İş Sözleşmesinin Devam Eden
Etkisi: Ard Etki .................................................................................. 118
3.1. Ard Etki Kavramı......................................................................... 118
3.2. Ard Etkiye Sahip Toplu İş Sözleşmesi Hükümleri....................... 124
a) Genel itibariyle ard etkiye sahip hükümler.............................. 124
b) Ücret artışı hükümleri bakımından durum............................... 127
c) Hükmün sözleşme süresince uygulanıp uygulanmamasının
ard etkiye etkisi........................................................................ 131
3.3. Ard Etkinin Kişi Bakımından Kapsamı ....................................... 134
3.4. Ard Etkinin Süresi ve Sona Ermesi.............................................. 138
3.5. Eski Toplu İş Sözleşmesi – Yeni Toplu İş Sözleşmesi İlişkisi..... 139
a) Ard etki karşısında kazanılmış hak kavramı ve işçiye
yararlılık ilkesi......................................................................... 139
b) Ard etkinin geriye etki ile çatışması......................................... 148
4. Sona Ermeye Bağlı Sonuçlar ............................................................. 152
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YER BAKIMINDAN YARARLANMA
§ I. GENEL OLARAK.................................................................................... 155
§ II. YER BAKIMINDAN YARARLANMANIN KAPSAMI....................... 156
1. Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi........................................................... 156
2. Toplu İş Sözleşmesinin Türleri ........................................................... 159
2.1. İşyeri Toplu İş Sözleşmesi ........................................................... 160
a. İşyeri kavramı .......................................................................... 160
b) İşyerinin kapsamı ..................................................................... 162
2.2. İşyerleri (Grup) Toplu İş Sözleşmesi ........................................... 168
2.3. İşletme Toplu İş Sözleşmesi......................................................... 172
İçindekiler xv
xvi İçindekiler
a) İşletme kavramı ........................................................................ 175
b) İşletme toplu iş sözleşmesi yapma zorunluluğu ....................... 177
c) İşletme ünitesinin bütün olarak dikkate alınması ..................... 178
3. İşyerinde Meydana Gelebilecek Bazı Değişiklerin Toplu İş
Sözleşmesine Etkisi ............................................................................ 180
3.1. İşyeri Devri ........................................................................... 180
a) Toplu iş sözleşmesi kapsamındaki bir işyerini (veya
bir bölümünü) devralan işverenin aynı işkolunda taraf
olduğu bir toplu iş sözleşmesinin bulunması .................... 181
b) Toplu iş sözleşmesi kapsamındaki bir işyerini (veya
bir bölümünü) devralan işverenin aynı işkolunda taraf
olduğu bir toplu iş sözleşmesinin bulunmaması ................. 185
c) Toplu iş sözleşmesi bulunmayan bir işyerinin işletme
toplu iş sözleşmesi tarafı olan bir işverence devralınması.. 187
3.2. İşyerinin Nakli ve Kapatılması .............................................. 189
§ III. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN YER İTİBARİYLE UYGULAMA
ALANININ GENİŞLETİLMESİ: TEŞMİL .......................................... 192
1. Teşmilin Anlamı ve Amacı.................................................................. 192
2. 6356 sayılı Kanunda Teşmil Düzenlemesi.......................................... 193
3. Teşmilin Şartları.................................................................................. 194
3.1. Teşmil Edilecek Bir Toplu İş Sözleşmesinin Bulunması ............. 194
3.2. Teşmil Kararı Alınacak İşyerlerinde Bir Toplu İş Sözleşmesinin
veya Yetkili Bir Sendikanın Bulunmaması................................... 196
3.3. Teşmilin Talep Edilmesi............................................................... 197
3.4. Yüksek Hakem Kurulunun Görüşünün Alınması ........................ 199
3.5. Cumhurbaşkanının Gerekçeli Olarak Teşmil Kararı Vermesi...... 200
4. Teşmil Kararının Denetimi.................................................................. 203
5. Teşmilin Gerçekleşmesi ...................................................................... 205
5.1. Teşmilin Başlangıcı ..................................................................... 205
5.2. Teşmilin Hüküm ve Sonuçları ..................................................... 206
5.3. Teşmilin Süresi ve Sona Ermesi................................................... 208
6. Teşmilden Faydalanacak İşçiler ......................................................... 212
7. Teşmilin Hukuki Niteliği .................................................................... 213
İçindekiler xvii
8. ILO 91 Sayılı Toplu Sözleşmeler Tavsiye Kararı’nda Teşmile
İlişkin Öngörülen İlke ve Esaslar........................................................ 214
9. Teşmilin Yarar ve Sakıncaları ............................................................. 217
10. Ülkemizde Teşmil Uygulaması......................................................... 222
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KİŞİLER BAKIMINDAN YARARLANMA
§ I. GENEL OLARAK.................................................................................. 225
§ II. SÖZLEŞMEYE TARAF İŞÇİ SENDİKASI ÜYELERİNİN
YARARLANMASI................................................................................. 226
1. Yararlanma Koşulları .......................................................................... 227
1.1. Genel Şartlar ................................................................................ 227
a) İşyerinin sözleşme kapsamında olması..................................... 227
b) İşyerinde işçi statüsünde çalışıyor olma................................... 228
aa) Genel olarak....................................................................... 228
bb) İşyerinde alt işverene bağlı olarak çalışan işçiler.............. 231
cc) İşyerinde geçici iş ilişkisi kapsamında çalışan işçiler........ 245
1.2. Taraf Sendikaya Üyelik Şartı ....................................................... 248
a) Sendikaya üyelik koşulları........................................................ 249
aa) Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre
işçi sayılmak ...................................................................... 249
bb) On beş yaşını doldurmuş olmak ........................................ 250
cc) Tüzükte öngörülen nitelikleri haiz olmak.......................... 251
dd) Aynı işkolunda çalışır olmak ............................................. 252
b) Üyeliğin kazanılması................................................................ 254
2. Yararlanmanın Başlangıcı ................................................................... 258
2.1. Toplu İş Sözleşmesinin İmzalandığı Tarihte Taraf Sendikaya
Üye Bulunan İşçiler Açısından .................................................... 259
2.2. Toplu İş Sözleşmenin İmzalandığı Tarihten Sonra Taraf
Sendikaya Üye Olan İşçiler Açısından ......................................... 260
3. Yararlanmanın Sona Ermesi................................................................ 262
§ III. TARAF SENDİKA ÜYESİ OLMAYANLARIN SÖZLEŞMEDEN
YARARLANMASI................................................................................ 266
xviii İçindekiler
1. Dayanışma Aidatı Ödemek Suretiyle Yararlanma ............................ 266
1.1. Dayanışma Aidatı Kavramı ......................................................... 269
1.2. Dayanışma Aidatının Miktarı....................................................... 270
1.3. Yararlanma Koşulları ................................................................... 273
a) Geçerli ve uygulamakta olan bir toplu iş sözleşmesinin varlığı . 273
b) Sözleşme kapsamındaki bir işyerinde taraf işçi sendikasına
üye olmaksızın işçi olarak çalışıyor olma................................ 273
c) Yararlanmak için talepte bulunma ............................................ 277
d) Dayanışma aidatı ödeme veya ödemeyi taahhüt Etme............. 280
1.4. Yararlanmanın Başlangıcı ............................................................ 282
1.5. Yararlanmanın Sona Ermesi......................................................... 284
2. Taraf İşçi Sendikasının Yazılı Onayı ile Yararlanma ......................... 286
§ IV. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANAMAYACAK
OLANLAR ............................................................................................ 287
1. Greve Katılmayan veya Katılmaktan Vazgeçen İşçiler....................... 288
2. İşveren Vekilleri ve İşvereni Temsilen Toplu İş Sözleşmesi
Görüşmelerine Katılan İşçiler............................................................. 292
3. Kapsam Dışı Personel......................................................................... 296
§ V. YARARLANMA KOŞULLARI GERÇEKLEŞMEMESİNE
RAĞMEN İŞÇİNİN TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN
YARARLANDIRILMASI...................................................................... 301
§ SONUÇ................................................................................................ 307

KAYNAKÇA.......................................................................................... 313