Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Uzlaşma
Dr. Nuri Berkay ÖZGENÇ
İÇİNDEKİLER
ÖZET III
ABSTRACT V
TEŞEKKÜR VII
KISALTMALAR XV
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
UZLAŞMA MÜESSESESİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
A. UZLAŞMA MÜESSESESİNİN HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ 9
1. Kavram 9
2. DÜŞÜNSEL KÖKENİ VE ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM YOLU
OLARAK UZLAŞMA 18
a. Düşünsel Kökeni: Onarıcı Adalet Anlayışı 18
aa. Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdurun Korunması, Klâsik
Ceza Muhakemesindeki Aksaklıklar ve Onarıcı Adalete Duyulan İhtiyaç 18
aaa. Ceza Muhakemesi Hukukunda Mağdurun Korunması 18
bbb. Klâsik Ceza Muhakemesindeki Aksaklıklar ve Onarıcı
Adalete Duyulan İhtiyaç 27
bb. Ceza Hukukunda Onarıcı Adalet ve Çeşitli Uygulamaları 39
aaa. Genel Olarak 39
bbb. Tazminata Yönelik Müzakere Programları 43
ccc. Mağdur-Fail Arabuluculuğu/Uzlaşması 43
ddd. Aile ve Topluluk Grup Toplantıları 45
eee. Halkalar Programı 47
fff. Küçük Suçlular Projeleri 48
ggg. Topluluk Kurulları veya Mahkemeleri 48
b. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Uzlaşma 49
aa. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları 49
aaa. Genel Olarak 49
bbb. Müzakere (Negotiation) 55
ccc. Arabuluculuk (Mediation) 55
ddd. Kısa Duruşma (Mini Trial) 62
eee. Tarafsız Ön Değerlendirme (Early Neutral Evaluation) 63
fff. Vakıaların Saptanması (Fact Finding) 65
ggg. Kısa Jüri Yargılaması (Summary Jury Trial) 67
hhh. İtiraf Pazarlığı (Plea Bargaining) 68
ııı. Yargıç Kiralama (Rent a Judge) 69
iii. Arabuluculuk-Tahkim (Mediation- Arbitration; Med-Arb) 69
jjj. Tahkim (Arbitration) 71
bb. Uzlaşma 84
aaa. Uzlaşmadan Beklenen Faydalar 85
aaaa. Mağdura Yönelik Faydalar 85
bbbb. Faile Yönelik Faydalar 87
cccc. Topluma Yönelik Faydalar 87
dddd. Ceza Adaleti Sistemine Yönelik Faydalar 88
bbb. Uzlaşmanın Temel Özellikleri Ve Bu Müesseseye Hakim
Olan İlkeler 89
ccc. Uzlaşmaya Tabi Suçların Niteliği 94
B. CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU İLKELERİ BAKIMINDAN UZLAŞMA MÜESSESESİ 100
1. Genel Olarak 100
2. Kusur İlkesi ve Uzlaşma 103
3. Adil Yargılanma Hakkı ve Uzlaşma 105
4. Hak Arama Hürriyeti ve Uzlaşma 110
5. Masumluk Karinesi ve Uzlaşma 111
6. Aleniyet İlkesi ve Uzlaşma 115
7. Adalet İlkesi ve Uzlaşma 117
8. Eşitlik İlkesi ve Uzlaşma 118
9. Hakimin Tarafsızlığı İlkesi ve Uzlaşma 120
10. Makul Sürede Yargılanma Hakkı ve Uzlaşma 123
11. Silahların Eşitliği İlkesi ve Uzlaşma 125
12. Gerekçeli Karar Hakkı ve Uzlaşma 126
13. Kamu Davasının Mecburiliği İlkesi ve Uzlaşma 128
14. Re’sen Araştırma İlkesi ve Uzlaşma 130
15. Maddi Gerçeğin Araştırılması İlkesi ve Uzlaşma 132
16. Doğrudan Doğruyalık, Sözlülük İlkeleri ve Uzlaşma 136
17. Yargılama Hukuku Güvenceleri ve Uzlaşma 137
İKİNCİ BÖLÜM
YABANCI HUKUKLARDA, BÖLGESEL VE ULUSLARARASI BELGELERDE UZLAŞMA MÜESSESESİ
A. YABANCI HUKUKLARDA UZLAŞMA MÜESSESESİ 141
1. Anglo-Sakson Hukukunda Uzlaşma Müessesesi 141
a. Amerikan Hukuku 142
b. Kanada Hukuku 152
c. İngiliz Hukuku 154
d. Avustralya Hukuku 158
2. Kıta Avrupası Hukukunda Uzlaşma Müessesesi 159
a. Alman Hukuku 161
b. Fransız Hukuku 168
c. İtalyan Hukuku 173
d. İspanya Hukuku 177
e. Hollanda Hukuku 181
f. Avusturya Hukuku 182
g. Danimarka Hukuku 183
h. Belçika Hukuku 183
ı.Polonya Hukuku 187
i. Bulgaristan Hukuku 189
B. BÖLGESEL VE ULUSLARARASI BELGELERDE UZLAŞMA MÜESSESESİ 189
1. Avrupa Birliği Müktesebatında Uzlaşma Müessesesi 189
2. Avrupa Konseyi Tavsiye Kararlarında Uzlaşma Müessesesi 192
a. Genel Olarak Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Konuyla
İlgili Kararları 192
b. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin R(99)19 Sayılı Tavsiye Kararı 198
c. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin R(99)19 Sayılı Tavsiye Kararına Ekli Uzlaşma İlkeleri 200
I. Tanım 200
II. Genel İlkeler 200
III. Yasal Temel 200
IV. Arabuluculukla İlgili Olarak Ceza Adaletinin Uygulanması 201
V. Arabuluculuk Hizmetlerinin Uygulanması 202
V.1. Standartlar 202
V.2. Arabulucuların Nitelikleri ve Eğitimleri 202
V.3. Bireysel Durumların Ele Alınması 202
V.4. Arabuluculuğun Sonucu 203
VI. Arabuluculuğun Gelişiminin Sürdürülmesi 203
3. Birleşmiş Milletler Belgelerinde Uzlaşma Müessesesi 203
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA
UZLAŞMA MÜESSESESİ
A. CEZA VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUMUZDA İKİ YENİ EĞİLİM: MAĞDURUN KORUNMASI VE ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ 205
1. Mağdurun Korunması 205
a. Ceza Muhakemesindeki Aksaklıkların Suçtan Doğan
Mağduriyetin Giderilmesine Etkisi 205
b. 2005 Yılı Değişiklikleri ve Onarıcı Adalet Anlayışı 211
2. Ceza Muhakemesi Hukukumuzda Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Uzlaşma 223
B. UZLAŞMA MÜESSESESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ, BENZER MÜESSESELERLE İLİŞKİSİ VE FARKLARI 239
1. Hukuki Niteliği 239
2. Benzer Müesseselerle İlişkisi ve Farkları 249
a. Önödeme ve Uzlaşma 249
b. Sulh Hakiminin Ceza Kararnamesi ve Uzlaşma 254
c. Şikâyetten Feragat - Vazgeçme ve Uzlaşma 257
d. Adli Kontrol ve Uzlaşma 260
e. Etkin Pişmanlık ve Uzlaşma 263
C. UZLAŞMANIN ŞARTLARI 272
1. Ön Şartları 272
a. Şüpheli veya Sanığa İsnat Edilen Suçun Uzlaşma Kapsamında Olması 272
aa. Uzlaşmaya Tabi Suçlar 273
aaa. TCK’daki Suçlar 278
bbb. Özel Ceza Kanunlarında Düzenlenen Suçlar 285
bb. Uzlaşmaya Tabi Olmayan Suçlar 298
aaa. Cinsel Dokunulmazlığa Karşı İşlenen Suçlar 300
bbb. Etkin Pişmanlık Hükümleri Uygulanan Suçlar 301
ccc. Mağduru Kamu Tüzel Kişiliği Olan Suçlar 304
ddd. Uzlaştırma Kapsamına Giren Bir Suçun, Uzlaştırma Kapsamında Kalmayan Başka Bir Suçla Birlikte İşlenmesi 304
eee. Önödemeye Tabi Suçlar 306
b. Suçun İşlendiği Konusunda Yeterli Şüphe Bulunması 307
c. Şikâyete Tabi Suçlarda Mağdurun / Suçtan Zarar Görenin
Şikâyetçi Olması 308
aa. Şikâyet Hakkı 309
bb. Şikâyet Usulü 314
cc. Şikâyetin Bölünmezliği 316
dd. Şikâyet-Uzlaşma İlişkisi 317
d. Mağdurun/Suçtan Zarar Görenin Gerçek Kişi veya Özel Hukuk
Tüzel Kişisi Olması 320
2. Geçerlilik Şartları 321
a. Şüphelinin/Sanığın Uzlaşmayı Kabul Etmesi 321
b. Mağdurun/Suçtan Zarar Görenin Uzlaşmayı Kabul Etmesi 325
c. Zararın veya Mağduriyetin Giderilmesi 326
aa. Giderim Biçimleri 328
bb. Tazminatın Belirlenmesi 330
d. Uzlaşmanın Özgür İradeye Dayanması 333
e. Uzlaşmanın Cumhuriyet Savcısı veya Hakim Tarafından Tespiti 335
D. UZLAŞMA USULÜ 337
1. Kamu Davasının Açılmasından Önce Uzlaşma 337
a. Uzlaşma Sürecinin Başlatılması ve Cumhuriyet Savcısının Rolü 337
b. Delillerin Toplanması ve Koruma Tedbirlerinin Uygulanması 344
c. Uzlaşma Görüşmeleri 345
aa. Görüşmelerin Yapılacağı Yer 345
bb. Süreler 347
cc. Görüşmelerde Hazır Bulunacak Kişiler 349
aaa. Şüpheli/Sanık ve/veya Müdafi 350
bbb. Mağdur/Suçtan Zarar Gören ve/veya Vekili/Kanuni Temsilcisi 351
ccc. Uzlaştırmacı 353
aaaa. Tarafsız ve Bağımsız Niteliği 358
bbbb. Eğitimi 359
cccc. Yükümlülükleri 360
dd. Görüşmelerin Evreleri 362
aaa. Tanışma ve Uzlaştırmacının Açılış Konuşması 362
bbb. Bilgi Toplama 362
ccc. Halledilmesi Gereken Problemleri Sınırlama ve
Daraltma 363
ddd. Taraflarla Ayrı Ayrı Zamanlarda Görüşme 363
eee. Tarafların Tekliflerini Belirleme 364
fff. Müzakere 364
ggg. Uzlaşmaya Varma 364
hhh. Raporun Düzenlenmesi 364
ee. Görüşmelerin Gizliliği Kuralı ve Delil Yasağı 365
d. Uzlaşma Görüşmelerinin Sonuçlanması 367
aa. Uzlaşma Sağlanması 367
aaa. Zararın veya Mağduriyetin Giderilmesi Hususunda Uzlaşmaya Varılması 368
bbb. Kovuşturmaya Yer Olmadığı veya Kamu Davasının
Açılmasının Ertelenmesi Kararı 368
ccc. Uzlaşma Sağlanmasının Şahsi Hak Talebine Etkisi 371
ddd. Yakalama ve Tutuklama Nedeniyle Tazminat Hakkının Ortadan Kalkması 372
eee. Uzlaşmanın Zamanaşımına ve Dava Süresine Etkisi 373
fff. Uzlaşma Sonucunda Verilen Kararlara Karşı Başvurulan Kanunyolları 374
ggg. Uzlaşmanın Müsadereye Etkisi 375
hhh. Uzlaşma ve Tekerrür 377
bb. Uzlaşmadan Vazgeçme - Uzlaşma Sağlanmasına Karşı
Edimin İfa Edilmemesi 378
cc. Uzlaşma Sağlanamaması 380
aaa. Genel Olarak 380
bbb. Soruşturmaya Devam Edilmesi 380
ccc. Uzlaşma Görüşmeleri Sırasında Yapılan Açıklamaların Aleyhe Delil Olarak Kullanılamaması 380
e. Uzlaşmanın Tespiti ve Denetimi 382
f. Uzlaştırma Ücreti ve Diğer Uzlaştırma Giderleri 383
2. Kamu Davasının Açılması Hâlinde Uzlaşma 384
a. Uzlaşma Teklifinde Bulunulmasını Gerektiren Hâller 386
aa. Kovuşturma Konusu Suçun Hukuki Niteliğinin Değişmesi
Sebebiyle Uzlaşma Kapsamında Olduğunun Anlaşılması 386
bb. Soruşturma Evresinde Uzlaşma Teklifinde Bulunulması
Gerektiğinin İlk Olarak Mahkeme Aşamasında Anlaşılması 387
cc. Cumhuriyet Savcısı Tarafından İddianame
Düzenlenmeksizin Doğrudan Doğruya Mahkeme Önüne
Gelen Uzlaşmaya Tabi Bir Fiilin Varlığı 387
dd. Mahkeme Aşamasında Kanun Değişikliği Nedeniyle Fiilin
Uzlaşma Kapsamına Girmesi 388
b. Uygulanacak Hükümler 388
c. Uzlaşma Sonucunda Verilecek Kararlar: Davanın Düşmesi,
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Hükmün
Açıklanması 391
3. Birden Fazla Şüpheli/Sanık Bakımından Uzlaşma 394
4. ‘Adliye Dışı’ veya ‘Uzlaştırmacısız’ Uzlaşma 396
SONUÇ 399
KAYNAKÇA 411
