Türk Hukukunda Yasama Fonksiyonunun Anayasal Sınırlılığı
Dr. Salih TAŞDÖĞEN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR 21
GİRİŞ 23
ÇALIŞMANIN KONUSU VE ÖNEMİ. 23
ÇALIŞMANIN KAPSAMI 25
III. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ . 26
ÇALIŞMANIN PLANI. 29
BİRİNCİ BÖLÜM
YASAMA FONKSİYONUNUN SINIRLILIĞININ TEORİK BOYUTU
İKTİDAR ve İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASININ KISA TARİHİ 36
İktidar Kavramı. 36
İktidarın Sınırlandırılması Süreci. 39
Antik Yunan ve Roma Dönemi 40
Orta Çağ Avrupası . 42
İktidarın Yerselleşmesi, Egemenliğin Kavramsallaşması, Sosyal
Sözleşmeciler 44
Liberal Düşüncenin Etkisi 50
ANAYASALCILIK 51
Anayasanın Üstünlüğü (Teorik Referans Noktası) 53
Özdeşlik Tezi ve Hukukun “Demistifikasyonu” . 55
“Saf Hukuk Teorisi” . 62
Norm Kavramı 63
Normlar Hiyerarşisi 68
1) Temel Norm 68
2) Anayasa ve Altı Normlar 70
Kuvvetler Ayrılığı (Yasama Fonksiyonunun Somutlaşması) 72
Genel Olarak Kuvvetler Ayrılığı . 72
Fikrî ve Tarihî Köken 74
10 İçindekiler
Kurucu İktidar – Kurulmuş İktidar Ayrımı 79
Ayrımın Kökeni79
Aslî Kurucu İktidar – Talî kurucu İktidar81
1) Aslî Kurucu İktidar81
2) Talî Kurucu İktidar83
Kurulmuş İktidarlar .86
Kurucu İktidar Türleri ile Kurulmuş İktidarların Farkları .87
Anayasa (Sınırlandırmanın Aracı)88
Ampirik Anlamda Anayasa – Hukukî Anlamda Anayasa 89
Yazılı Anayasa – Yazılı Olmayan Anayasa.90
Maddî Anayasa – Şeklî Anayasa 91
Yumuşak Anayasa – Katı Anayasa92
Sonuç ve Türkiye Bakımından Değerlendirme94
III. YASAMA FONKSİYONU .96
Fonksiyonların Ayrımına Yönelik Kriterler 96
Maddî Kriter 97
Maddî Kritere Göre Yasama: Kanun .98
1) Kanunların Genelliği.98
2) Kanunların Emrediciliği 99
Maddî Kritere Göre Yürütme99
Maddî Kritere Göre Yargı100
Organik Kriter (Şeklî Kriter)100
Organik Kritere Göre Yasama ve Yürütme101
Organik Kritere Göre Yargı102
Türk Hukuk Doktrininde Yasama Fonksiyonu .103
Bülent Tanör ve Necmi Yüzbaşıoğlu’na Göre Yasama Fonksiyonu103
Yazarların Açıklamaları103
Eleştiri .104
Ergun Özbudun’a Göre Yasama Fonksiyonu105
Yazarın Açıklamaları105
Eleştiri .106
Erdoğan Teziç’e Göre Yasama Fonksiyonu 106
Yazarın Açıklamaları106
Eleştiri .107
İçindekiler 11
Kemal Gözler’e Göre Yasama Fonksiyonu 107
Yazarın Açıklamaları . 107
Değerlendirme ve Eleştiri. 108
Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı 109
Sonuç 110
Türk Hukukunda Yasama İşlemleri. 112
Tanım 112
Türleri . 113
Kanun . 114
Parlamento Kararı 115
Anayasa Mahkemesinin Ayrımı 118
TEORİMİZİN TEMELİ: YASAMA FONKSİYONUNUN SINIRLILIĞI 119
İKİNCİ BÖLÜM
YASAMA İŞLEMLERİNİN DIŞ UNSURLARINA GETİRİLEN SINIRLAR
YETKİ UNSURU . 130
Yetki Unsurunun Tanımı. 130
Yasama Fonksiyonunun Sınırlılığının Yetki Unsuru Bakımından
Sonuçları. 131
Yasama Yetkisi İstisnai Bir Yetkidir 131
Yasama Yetkisi Anayasadan Kaynaklanan, Anayasayla
Çerçevelenen Bir Yetkidir 134
Karşı Argüman: Yasama Yetkisinin Aslîliği İlkesinin Tanımı ve
Kapsamı 134
Yasama Yetkisi Gerçekten Aslî midir? 136
Yasama Yetkisi Verilmiş Bir Yetkidir 139
Karşı Argüman: Yasama Yetkisinin Genelliği 140
1) Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesinin Tanımı. 140
2) Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesinin Kapsamı (İstisnaları) 143
(a) Parlamento Kararları 143
(b) Yürütme ve Yargının Mahfuz Düzenleme Alanı 144
(c) Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Mahfuz
Düzenleme Alanı. 144
(d) Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü 151
3) Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesinin Dayanakları. 152
12 İçindekiler
(a) İlkenin İleri Sürülen Dayanakları152
Anayasanın Kanunları Konu Bakımından
Sınırlamadığına Dair Argüman152
Anayasanın Çeşitli Maddelerinin Yasama
Yetkisinin Genelliği İlkesinin Dayanağı Olduğuna
İlişkin Argüman.154
iii. Demokratik Parlamenter Sistem Yasama
Yetkisinin Genelliğinin Kaynağı Olabilir mi? .156
(i) Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesi
Demokrasinin Gereği midir?157
(ii) Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesi
Parlamenter Sistemin Bir Gereği midir? 161
(iii) "Demokratik Parlamenter Sistem"in Demokrasi
ve Parlamenter Sistemin Gereklerinden
Bağımsız Bir Gereği Olabilir mi?. 169
Ulusal Egemenlik Yasama Yetkisinin Genelliğinin
Gerekçesi Olabilir mi?.170
(b) İlkenin Olası Dayanakları .171
Anayasanın 104. Maddesinin 17. Fıkrası Yasama
Yetkisinin Genelliğine Dayanak Oluşturabilir mi?.171
İçtihatlar Yasama Yetkisinin Aslîliği ve Genelliği
İlkelerine Kaynaklık Edebilir mi?.174
iii. Yasama Yetkisinin Aslîliği ve Genelliği İlkesi Bir
“İlke” Olarak Tanımlanmasından Ötürü Geçerlilik
Kazanabilir mi? .179
Yasama Yetkisinin Genel Olmaması İmkânsız mı?
– Fransa Örneği 182
Sonuç 187
Yasama Yetkisi – Aksi Öngörülmemişse – Devredilmez Bir Yetkidir188
Kökeni .189
Tanımı ve Kapsamı190
Türk Hukukunda Yasama Yetkisinin Devredilmezliği 194
1982 Anayasasında Yasama Yetkisinin Devredilmezliğinin
İstisnası Var mı?197
TBMM’nin Kanunlarla Yürütme Organını veya İdareyi
Yetkilendirmesi .199
Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri 206
Kişi Bakımından Yetki Unsuru (Ratione Personae Yetki).209
Tanımı210
İçindekiler 13
Yasama İşlemlerinde Kişi Bakımından Yetki 211
Türk Hukukunda Yasama Organı. 214
TBMM’nin Yasama Organı Olmasının Sonuçları . 217
TBMM’ye Anayasa Tarafından Verilen Yetkiler Yasama
Yetkisidir. 217
Bu Yetki Genel Kurul Tarafından Yapılan İşlemlerle Kullanılır 217
Genel Kurul Tarafından Kullanılmayan Yetkiler Yasama Yetkisi
Olarak Adlandırılamaz 218
1) TBMM’nin İdari İşlemleri. 218
2) TBMM Başkanının İşlemleri. 221
3) Yasama Organındaki Diğer Faaliyetler. 224
TBMM Genel Kurulunun Oluşumu 227
Kişi Bakımından Yetki Unsuru Yönünden Hukuka Aykırılıklar . 229
Yer Bakımından Yetki Unsuru (Ratione Loci Yetki). 231
Tanımı . 232
Yasama Organının Yer Bakımından Yetkisi 232
TBMM’nin Yer Bakımından Yetkisi 234
Zaman Bakımından Yetki Unsuru (Ratione Temporis Yetki) 236
Tanımı . 236
Türk Hukukunda Yasama Organının Zaman Bakımından Yetkisi. 237
Sınırlandırıcı (emredici, impératif) Süre . 237
Anayasa ve İçtüzükte Karar Almak İçin Belirlenen Süreler
Sınırlandırıcı mı, Hızlandırıcı mı? 240
Yasama Fonksiyonunun Sağlıklı İşlemesi İçin Belirlenen
Yavaşlatıcı Süreler 242
Geriye Yürümezlik 244
Konu Bakımından Yetki Unsuru (Ratione Materiae Yetki) . 246
Tanımı . 246
Konu Bakımından Yetki Unsurunun İşlevi . 248
Yasama Organının Konu Bakımından Yetkisi. 249
Türk Hukukunda Yasama Organının Konu Bakımından Yetkisi . 250
Kanunun Düzenleme Alanındaki Konular. 252
1) TBMM’nin Görev ve Yetkilerine İlişkin 87. Maddenin
Belirlediği Kanun Alanı 252
(a) Kanun Koymak, Değiştirmek, Kaldırmak. 252
14 İçindekiler
(b) Bütçe ve Kesinhesap Kanun Tekliflerini Görüşmek ve
Kabul Etmek 253
(c) Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasını Uygun
Bulmak 253
2) Anayasanın Diğer Maddelerinde Öngörülen Yetkileri
Kullanmak ve Görevleri Yerine Getirmek.254
(a) “Kanunla Sınırlama” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı.255
(b) “Kanunla Düzenleme” İfadesiyle Belirlenen Yetki
Alanı 256
(c) “Kanunla Gösterme” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı257
(d) “Kanunla Yetkilendirme/Görevlendirme” İfadesiyle
Belirlenen Yetki Alanı 258
(e) “Kanunla Belirtme” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı .259
(f) “Kanunla Öngörme” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı260
(g) “Kanunla Sayma” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı .260
(h) “Kanunla Koyma” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı.261
(i) “Kanunla Tespit Etme” İfadesiyle Belirlenen Yetki
Alanı 261
(j) “Kanunla Belirlenme” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı 261
(k) “Kanunla Uygun Bulma” İfadesiyle Belirlenen Yetki
Alanı 262
(l) “Kanunla Kurma” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı .262
(m) “Kanuna Göre Yönetme ve İşletme” İfadesiyle
Belirlenen Yetki Alanı 262
(n) “Kanunda Yazılı Haller.” İfadesiyle Belirlenen Yetki
Alanı 263
Parlamento Kararlarının Düzenleme Alanında Bulunan
Konular .263
1) TBMM’nin Görev ve Yetkilerine İlişkin 87. Maddenin
Belirlediği Parlamento Kararları Alanı263
(a) Para basılmasına karar verme .263
(b) Savaş İlanına Karar Vermek.264
(c) Genel ve Özel Af İlânına Karar Vermek .265
2) Anayasada Parlamento Kararıyla Düzenleneceği Belirtilen
Konular.268
(a) “Karar Verme” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı.268
(b) “Seçme” İfadesiyle Belirlenen Yetki Alanı 269
İçindekiler 15
(c) İçtüzük 270
(d) İlan Edilen Olağanüstü Hali Onama 271
Devlete Verilen Görevler Bağlamında Kullanılan Yetkiler 272
Yasama İşlemleriyle TBMM’nin Yetki Alanı Değiştirilebilir mi? 275
Yasama İşlemleri Birbirlerinin Alanına Müdahale Edebilir mi? 278
Yer, Zaman ve Konu Bakımından Yetki Unsurunun Yargısal Denetimi
Mümkün müdür? . 280
USUL VE ŞEKİL UNSURU 282
Usul ve Şekil Unsurunun Tanımı ve Yasama İşlemleri Bakımından
Görünümü 282
Usul ve Şekil Unsurlarına Getirilen Sınırlamaların İşlevi. 285
Usul ve Şekil Kurallarının Sınırlayıcı İşlevi . 285
Bazı Usul Kurallarının İşlemin Varlığına/Geçerliliğine Etkisi 286
Yasama İşlemlerine Getirilen Usul ve Şekle İlişkin Sınırlamaların
İşlemin Bağlayıcılığına Etkisi 292
Usul ve Şekil Kurallarının Hukuk Güvenliğine Katkısı 292
Yasama İşlemlerinin Usul ve Şekil Unsurunu Sınırlandıran Normlar ve
Teamülün Rolü . 293
Yazılı Hukuk Kurallarının Rolü . 294
Teamülî Kaynakların Rolü . 295
Anayasa ve TBMM İçtüzüğünde Usule İlişkin Temel Kavramlar. 299
Yasama Dönemi 299
Yasama Yılı 300
Parlamentonun Sürekliliği İlkesi 300
Tatil 300
Ara Verme 301
Çağrılı Toplantı . 301
Birleşim . 302
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı . 302
Oylama Usulleri. 304
Kanunlar İçin Getirilen Usul ve Şekil Şartları 305
Teklif . 306
Genel Olarak Teklif Aşaması. 306
İstisna: Bütçe Kanunlarının Teklifi 307
İstisna: Milletlerarası Andlaşmaların Uygun Bulunmasına
İlişkin Kanunların Teklifi . 308
Teklifin Geri Alınması . 308
16 İçindekiler
Görüşme308
Genel Olarak Görüşme Aşaması .309
Temel Kanunların Görüşülmesi.311
Bütçe Kanununun Görüşülmesi 311
Kabul312
Yayım .312
Kabul Edilen Kanunun Yayımlanması312
Kabul Edilen Kanunun Geri Gönderilmesi.315
Parlamento Kararları İçin Belirlenen Usul ve Şekil Kuralları .318
Görüşmeli Parlamento Kararları319
Görüşmeli Parlamento Kararları Hakkındaki Genel Usul
Kuralları.319
Hakkında Özel Usulî Hükümler Getirilen Görüşmeli
Parlamento Kararları.320
1) Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararı 320
2) Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan Bir Görev veya Hizmeti
Sürdürmekte Israr Eden Milletvekilinin Milletvekilliğinin
Düşürülmesi Kararı.322
3) Devamsızlık Nedeniyle Milletvekilliğinin Düşürülmesi
Kararı322
4) Genel ve Özel Af İlanı Kararı.323
5) Cumhurbaşkanının Yüce Divana Sevki Kararı.323
6) Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Cezaî
Sorumluluğu.324
7) Seçimlerin Yenilenmesi Kararı325
8) Olağanüstü Hâl ile İlgili Kararlar.325
9) İçtüzüğün Değiştirilmesi Kararı 326
Görüşmesiz Parlamento Kararları326
Görüşmesiz Parlamento Kararları Hakkındaki Genel Usul Kuralları.326
Hakkında Özel Usulî Hükümler Getirilen Görüşmesiz
Parlamento Kararları.327
1) Üyelikten İstifanın Kabulü 327
2) Meclis Başkanının Seçimi Kararı.327
3) Kamu Başdenetçisinin Seçimi Kararı 328
4) Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçimi .328
5) Hakimler ve Savcılar Kurulu Üyelerinin Seçimi 329
Parlamento Kararlarının Yayımı ve Yürürlüğe Girmesi 330
İçindekiler 17
Usul Yönünden Denetim 332
Kanunların Usul Yönünden Denetiminde Mahkemenin Yaklaşımı . 332
Parlamento Kararlarının Usul Yönünden Denetiminde
Mahkemenin Yaklaşımı. 334
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YASAMA İŞLEMLERİNİN İÇ UNSURLARINA GETİRİLEN SINIRLAR
TAKDİR YETKİSİ – YERİNDELİK DENETİMİ. 342
Yasama İşlemleri Bakımından Takdir Yetkisi ve Kapsamı . 343
Takdir Yetkisinin Teorik Çerçevesi 345
Yerindelik Denetimi Yasağı. 349
SEBEP UNSURU 350
Sebep Unsurunun Tanımı. 350
Hukukî Sebep – Fiilî Sebep Ayrımı 352
Hukukî Sebep 353
Hukukî Sebep Kavramı . 353
Yasama İşlemlerinin Hukukî Sebepleri . 355
1) Anayasa ve TBMM İçtüzüğü 355
2) Bir Yasama İşleminin Diğer Bir Yasama İşleminin Hukukî
Sebebini Oluşturması 355
3) Bir Komisyon Raporunun Yasama İşlemin Hukukî Sebebini
Oluşturması . 356
4) Uluslararası Andlaşmalar Yasama İşlemlerinin Hukukî
Sebebi Olabilir mi? 356
5) Anayasa Mahkemesi Kararları Yasama İşlemlerinin Hukukî
Sebebi Olabilir mi? 356
Fiilî Sebep 357
Yasama İşlemlerinde Sebep Unsurunun Tespiti. 358
Sebep Unsurunun Açık İfadelerle Sınırlanmış Olması. 359
Sebebin Belirsiz Kavramlarla Sınırlanmış Olması 361
Sebep Yönünden Sınırlamanın Öngörülmediği Durumlar. 364
Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılmasında Sebebe Bağlılık . 365
Anayasada Düzenlenen Temel Hak ve Hürriyetlerin
Sınırlandırılmasında Sebebe Bağlılık . 366
Sınırlama Sebebi (Sınırlama Kaydı) Öngörülmemiş Olan Temel Hak
ve Hürriyetler Sınırlandırılabilir mi? 368
Sayılmamış (İsimsiz) Hürriyetlerin Sınırlandırılması 370
18 İçindekiler
Yasama İşlemlerinde Gerekçe ve Sebep Unsuru Farkı372
Sebep Yönünden Denetim373
Kanunun Sebep Unsuru Yönünden Denetimi373
Kanunların Sebep Unsuru Yönünden Denetlenemeyeceğine
Dair Görüş.374
Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı377
TBMM İçtüzüğünün Sebep Unsuru Yönünden Denetimi 378
Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararlarının Sebep Unsuru
Yönünden Denetimi.380
Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararlarının Sebep Unsuru
Yönünden Denetimi.381
III. KONU UNSURU.382
Konu Unsurunun Tanımı .383
Konu Unsuru – Konu Bakımından Yetki Unsuru Farkı.384
Konu Unsurunu Düzenleyen Kaynaklar 385
Sözü ve Ruhuyla Anayasa 385
TBMM İçtüzüğü .387
Yasama İşlemlerinin Konusu Uluslararası Andlaşmalara Uygun
Olmalı mıdır? .387
Yasama İşlemlerinin Konu Unsuruna Getirilen Sınırların Tespiti 390
Belirli Bir Hukukî Sonucun Emredilmesi 391
Belirli Bir Hukukî Sonucu Gerçekleştirip Gerçekleştirmeme
Konusunda Seçim Serbestisi391
Konunun Belirli İlke ve Esaslar Öngörülerek Sınırlanması .392
Belirli Hukukî Sonuçların Yasaklanması .394
Konu Unsurunun Sebep Unsuruyla Sınırlandırılması.396
Yasama Yetkisinin Genelliği İlkesinin Konu Unsuru Üzerindeki Etkisi.397
Yasama İşlemlerinin Konu Unsuru Yönünden Anayasaya Aykırılığı 399
Hukuk Kuralları Arasında Çatışma ve Hukuka Aykırılık 399
Yasama İşlemlerinin Konu Unsuru Yönünden Hukuka Aykırılığı401
Konu Unsuru Yönünden Denetim.401
Belirli Bir Hukukî Sonucu Gerçekleştirip Gerçekleştirmeme
Konusunda Seçim Serbestisinin Bulunduğu Yasama İşlemlerinin
Denetimi402
Hukukî Sonuçları Belirli İlke, Esas ve Yasaklamalarla Sınırlandırılan
Yasama İşlemlerinin Denetimi.403
Konu Unsuru Yönünden Denetimle İlgili Bazı Tartışmalı Hususlar405
TBMM’nin Yetkilendirilmediği Konularda Kanun Çıkarması405
İçindekiler 19
Konunun Eksik Düzenlenmesi. 406
Eylemli İçtüzük Düzenlemesi Doktrini. 408
AMAÇ UNSURU 414
Amaç Unsurunun Tanımı 415
Amaç Unsuru Yönünden Hukuka Uygunluk . 416
Genel Açıklamalar. 416
Genel Amaç – Kamu Yararı 416
Kamu Yararı Kavramı 417
Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı . 421
Özel Amaçlar. 423
Kanunlar İçin Belirlenen Özel Amaçlar . 424
Amaç Unsuruna İlişkin Getirildiği Kesin Olan Sınırlamalar 424
Sebep mi? Amaç mı?. 425
Parlamento Kararları İçin Amaç Unsuru. 431
Amaç Unsuru Yönünden Denetim 431
Anayasa Mahkemesi Amaç Yönünden Hukuka Aykırılıkları
Denetleyebilir mi?. 432
Kanunların Amaç Unsuru Yönünden Denetimi . 434
TBMM İçtüzüğünün Amaç Unsuru Yönünden Denetimi. 436
Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Kararının Amaç Unsuru
Yönünden Denetimi 437
Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararlarının Amaç Unsuru
Yönünden İncelenmesi . 439
SONUÇ . 441
BİBLİYOGRAFYA 451
KAVRAM DİZİNİ 481
